Kordon Graniczny Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego

Kordon Graniczny Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego – polska formacja graniczna utworzona w 1921 roku do ochrony wschodniej granicy II Rzeczypospolitej.

Kordon Graniczny
Naczelnego Dowództwa WP

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1921
Tradycje
Rodowód	Kordon Graniczny MSWojsk.
Kontynuacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Organizacja
Podległość	MS Wojsk.

Charakterystyka kordonu

Na przełomie 1920 i 1921 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych, przy współudziale Naczelnego Dowództwa WP, przystąpiło do reorganizacji służby granicznej na wschodzie. Rozpoczęto od południowo-wschodniego odcinka granicy, od Sianek, wzdłuż dawnej granicy galicyjsko–węgierskiej. Funkcjonujący tam 2 pułk strzelców granicznych zastąpiony został przez trzy bataliony wartownicze. W połowie stycznia 1921 roku ukazał się rozkaz Naczelnego Dowództwa WP w sprawie organizacji Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony miał on być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe. Kontrolę ruchu granicznego powierzono stacjom kontrolnym^[a], natomiast ochronę odcinków granicznych głównie oddziałom kawalerii. Specjalną rolę w ochronie granicy odgrywała konna żandarmeria polowa. Ze względów organizacyjnych granicę wschodnią i północno-wschodnią podzielono na siedem odcinków z siedzibami: w Tarnopolu, Równem, Łunińcu, Lidzie, Wilnie, Święcianach i Grodnie^[1].

W lutym 1921 roku ochronę granicy wschodniej podporządkowano inspekcjom etapowym 2. i 6 Armii. Kordon Graniczny 2 Armii biegł wzdłuż linii od [Dźwińsk]a, Dryssą, Dzisną, poprzez Królewszczyznę, Mołodeczno, Nieśwież, Siniawkę, Lubaczewo do Łunińca. Inspekcja Etapowa 2 Armii stacjonowała w Wołkowysku i obejmowała trzy odcinki kordonowe w: Grodnie, Święcianach i w Krzywczach^[2].

Granica kordonowa 6 Armii biegła poprzez rzekę Prypeć, Stwigę do ujścia rzeki Mutwicy, przez Zurzewicze, Gołszyce, Prochód, Bronwice, Kotiurzyńce, Łazuczyn Mały do Bazalii. Inspekcja Etapowa 6 Armii obejmowała cztery odcinki kordonowe^[3]. W maju 1921 roku linia posterunków granicznych 6 Armii została przesunięta na linię graniczną. Inspekcja otrzymała zadanie zamknięcie wszystkich dróg, przejść i mostów^[4].

Służbę kordonową na granicy rumuńskiej powierzono batalionom etapowym, których główne dowództwo znajdowało się w Zaleszczykach.

W całym Kordonie Granicznym służbę pełniło dwadzieścia batalionów liniowych. liczyły one w sumie około 15 000 żołnierzy^[4].

W maju 1921 roku rozwiązano Naczelne Dowództwo WP. Szef Sztabu Generalnego gen. Władysław Sikorski, wydał rozkaz o zlikwidowaniu organów powołanych na okres wojny . Kordon Graniczny został przemianowany w Kordon Wojskowy na byłym froncie wschodnim. Do ochrony granicy państwowej zostały sformowane bataliony celne, a bataliony etapowe i wartownicze rozwiązano. Zlikwidowano też stacje kontrolne, a powołane zostały przejściowe punkty kontrolne^[5].

Bataliony celne na granicy wschodniej i północno-wschodniej służbę graniczną objęły z dniem 12 lipca 1921 roku. Zmieniły one jednocześnie swoją podległość resortową i odpowiedzialne były za wykonywanie swoich zadań przed Ministrem Skarbu, lecz pod względem służbowym podlegały Ministrowi Spraw Wewnętrznych^[6].

Struktura organizacyjna kordonu

Ze względów organizacyjnych w styczniu 1921 roku granice wschodnią i północno-wschodnia podzielono na siedem odcinków^[7]:

• odcinek kordonowy „Grodno”
• odcinek kordonowy w Święcianach^[8]
  • pododcinek kordonowy – Pohost (Miory)
  • pododcinek kordonowy – Brasław
  • pododcinek kordonowy – Turmont
  • pododcinek kordonowy – Ignalino
• odcinek kordonowy „Wilno”
• odcinek kordonowy w Lidzie
• odcinek kordonowy w Łunińcu
• odcinek kordonowy „Równe”
• odcinek kordonowy w Tarnopolu

Uwagi

1. W skład stacji kontrolnych wchodziły pomieszczenia do odbywania kwarantanny i łaźnie. Do stacji kontrolnych oddelegowani byli podoficerowie żandarmerii gdzie zajmowali się przesłuchiwaniem i przeprowadzaniem rewizji. → Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 21

Przypisy

1. Dominiczak 1992 ↓, s. 59-63.
2. Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 21.
3. Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 22.
4. Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 23.
5. Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 24.
6. Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 25.
7. Dominiczak 1992 ↓, s. 60.
8. Odcinek kordonowy „Wilno” ↓, s. 10.

Bibliografia

• Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Artur Ochał: Na litewskiej rubieży. Brygada KOP „Grodno” (1929–1939). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017. ISBN 978-83-8098-148-5.
• Jerzy Prochwicz (red.): Korpus Ochrony Pogranicza. Materiały z konferencji naukowej pod redakcją dr. Jerzego Prochwicza. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 2005. ISBN 83-913583-5-6.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Jerzy Prochwicz(red.): Korpus Ochrony Pogranicza. Materiały z konferencji naukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 2005. ISBN 83-913583-5-6.
• Jerzy Prochwicz. Formacje graniczne 1918 – 1924. „Problemy Ochrony Granic”. 14, 2000. Ketrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
• Dyslokacja oddziałów pełniących służbę na odcinku kordonowym „Wilno” → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.