Kompania graniczna KOP „Orany”

Kompania graniczna KOP „Orany” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-litewskiej.

Kompania graniczna KOP „Orany”

Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1939
Organizacja
Dyslokacja	Orany[a]
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Podległość	batalion KOP „Orany”

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. W Druskienikach rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 41 batalionu celnego, a jego 1 kompania stacjonowała w Oranach. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[5]. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 1099 ze stycznia 1926, w trzecim etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, sformowano 23 batalion graniczny ^[8], a w jego składzie 1 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 9 podoficerów, 5 nadterminowych i 76 żołnierzy służby zasadniczej^[b]. W 1939 3 kompania graniczna KOP „Orany” podlegała dowódcy batalionu KOP „Orany”^[9].

Osobny artykuł: kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza.

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[10]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[11].

3 kompania graniczna „Orany” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 37 kilometrów 900 metrów^[12].

Sąsiednie kompanie graniczne:

• 2 kompania graniczna KOP „Rondamańce” ⇔ 4 kompania graniczna KOP „Wójtowo” – 1928^[13]
• 2 kompania graniczna KOP „Marcinkańce” ⇔ 4 kompania graniczna KOP „Wójtowo” – 1929^[14], 1932^[15] i 1934^[16]
• 2 kompania graniczna KOP „Marcinkańce” ⇔ 4 kompania graniczna KOP „Olkieniki” – 1938^[17]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1939^{[13][14][15][16][17][9]}

• strażnica KOP „Miluniszki”^[c]
• strażnica KOP „Przełaje”^[d]
• strażnica KOP „Małe Dubno”^[e]
• strażnica KOP „Dmitrówka”^[f]
• strażnica KOP „Smolniki”

Dowódcy kompanii

• kpt. Kazimierz Buncler (był w 1930)^[18]
• kpt. Feliks Chmielewski (28 III 1930 − )^[19]
• kpt. Leon Żbik (7 X 1932 − był XII 1934)^[20]
• kpt. Józef Śmiałowski^[g] (- IX 1939)

Uwagi

1. osada Orany, gmina Orany, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
2. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 364
3. wieś Milaniszki, gmina Orany, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
4. wieś Przełaje, gmina Orany, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
5. wieś Małe Dubno, gmina Orany, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
6. wieś Dźmitrówka, gmina Orany, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
7. Śmiałowski Józef II, kpt. piech., w KOP od 1937. Do mobilizacji dowódca 3 kompanii granicznej „Orany”. We wrześniu 1939 w odtworzonym baonie na dotychczasowym stanowisku. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 752

Przypisy

1. Dominiczak 1992 ↓, s. 56-58.
2. Dominiczak 1992 ↓, s. 59-63.
3. Polak 1999 ↓, s. 6.
4. Dominiczak 1992 ↓, s. 76.
5. Prochwicz i Kępa 2003 ↓, s. 20.
6. Dominiczak 1992 ↓, s. 94-101.
7. Grochowski (red.) 1994 ↓, s. 7.
8. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
9. Szubański 2000 ↓, s. 88.
10. Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
11. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
12. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 290.
13. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 11/1928.
14. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 11/1929.
15. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 10/1932.
16. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 50/1934.
17. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 81/1938.
18. Rozkaz tajny dowódcy brygady nr 3/30 z I 1930
19. Obsada oficerska bg „Orany” ↓, s. 31.
20. Obsada oficerska bg „Orany” ↓, s. 66.

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa–Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Orany” w latach 1928–1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.180/63.)