Kolumna Trajana

Kolumna Trajana (wł. Colonna Traiana) – pomnik wzniesiony w 113 roku w Rzymie na Forum Trajana dla upamiętnienia zwycięstw cesarza nad Dakami.

Ten artykuł dotyczy budowli. Zobacz też: film z 1968 roku.

Kolumna Trajana

Colonna Traiana

Państwo	Włochy
Region	Lacjum
Miejscowość	Rzym
Miejsce	Forum Trajana
Typ obiektu	kolumna
Projektant	Apollodoros z Damaszku
Materiał	marmur karraryjski
Całkowita wysokość	39,83 (bez posągu) m
Data odsłonięcia	18 maja 113
Ważniejsze przebudowy	4 grudnia 1587
Położenie na mapie Rzymu Kolumna Trajana
Położenie na mapie Włoch Kolumna Trajana
Położenie na mapie Lacjum Kolumna Trajana
41°53′45″N 12°29′03″E

Historia

Zaprojektowana najpewniej przez twórcę Forum – cesarskiego architekta Apollodorosa z Damaszku. Uroczystego poświęcenia kolumny oraz otwarcia Forum Trajana dokonano 18 maja 113^[1]. Usytuowana pomiędzy budynkami dwóch bibliotek: greckiej i łacińskiej, za Bazyliką Ulpia, kolumna ustawiona jest na cokole (pierwotnie ozdobionym dwoma orłami), w którego wewnętrznej komnacie umieszczono urny z prochami Trajana i (prawdopodobnie) jego żony Plotyny^[a]. Bazę tę zdobiły też reliefowe przedstawienia stosów broni zdobytej na Dakach^[2]. Na szczycie znajdował się okazały posąg cesarza w ubiorze wojskowym^[b], który dopiero po roku 392 n.e. został usunięty przez chrześcijan. 4 grudnia 1587^[3] zastąpiono go wykonanym przez Giacomo della Porta posągiem świętego Piotra umieszczonym tam na polecenie papieża Sykstusa V. Natomiast niezrealizowany pozostał projekt Berniniego przeniesienia pomnika i parzystego połączenia go z kolumną Marka Aureliusza na placu zabaw ludowych^[4].

Opis

Całość konstrukcji (bez posągu) ma wysokość 39,83 metra, sam trzon kolumny – 26,62 metra. Wykonany jest z 17 kamiennych bębnów z marmuru kararyjskiego. Wewnątrz znajdują się spiralne schody o 185 marmurowych stopniach, wychodzące z pomieszczenia piedestału i prowadzące na szczytową platformę widokową; klatkę schodową oświetlają 43 wąskie okna. Piedestał jest sześcianem o boku 5,5 metra.

Zasadniczą ozdobę tego pomnika stanowi fryz reliefowy w postaci spiralnej wstęgi opasującej kolumnę w 23 zwojach. W 155 scenach przedstawiono na nim wydarzenia z dwóch wojen z Dakami – od chwili przygotowań aż do ostatecznego zwycięstwa. Dwie kampanie wojenne rozdziela wizerunek Wiktorii jako symbolu zwycięstwa. Serpentyna płaskorzeźb to tak zwana opowieść kontynuacyjna, w której nie ma przerw między kolejnymi scenami^[c]; sam cesarz pojawia się w nich 90 razy. Wstęga długości niemal 200 metrów, w części najniższej ma tylko 89 centymetrów szerokości i stopniowo rozszerza się ku górze, gdzie osiąga 125 centymetrów. Zabieg ten z daleka stwarza złudzenie oglądania około 2500 postaci jednakowej wielkości (wysokości) we wszystkich wyobrażonych scenach. Relief będący przykładem sztuki pseudohistorycznej o funkcjach politycznych, zarazem uznawany jest za jeden z najwspanialszych przykładów rzeźby z okresu cesarstwa rzymskiego.

• 
  Fragment fryzu dekoracyjnego
• 
  Posąg św. Piotra na szczycie pomnika
• 
  Wyobrażenie kolumny z posągiem Trajana na jego monecie
• 
  Cokół pomnika z wewnętrznym pomieszczeniem

Naśladownictwa

Na wzór kolumny Trajana powstały:

• kolumna Marka Aureliusza na placu Piazza Colonna w Rzymie;
• kolumna Nelsona na placu Trafalgar w Londynie;
• kolumna Napoleona na placu Vendôme w Paryżu (zniszczona podczas Komuny Paryskiej, później odbudowana)^[5].

W Polsce należy do nich inspirowana rzymskim pomnikiem warszawska Kolumna Zygmunta – od 1644 r. jedyny europejski monument z przedstawieniem władcy stojącego na antykizującej (korynckiej) kolumnie, powstały według koncepcji rzymianina Augustyna Locciego i Constantino Tencalli. Kształtem może być ona wzorowana na kolumnie maryjnej sprzed bazyliki Santa Maria Maggiore. Dopiero w 1834 wystawiono w Petersburgu przed Pałacem Zimowym podobną kolumnę cara Aleksandra, wedle projektu A. Montferranda, o wyraźnym nawiązaniu do obu rzymskich kolumn cesarskich^[6].

Zobacz też

• Tropaeum Traiani
• Kolumna Fokasa
• Kolumna Antonina Piusa
• architektura starożytnego Rzymu

Uwagi

1. Mimo zakazu pochówków na tym obszarze miasta (in urbe ne sepelito) zawartego w Ustawie XII tablic (Alexander Demandt: Prywatne życie cesarzy rzymskich. Gdynia: Uraeus, 1997, s. 162). Decyzję o tym wyjątku naruszającym prastary obyczaj miał podjąć sam Hadrian (J. Carcopino, dz. cyt. w bibliografii, s. 17).
2. W literaturze (na przykład J. Carcopino, J. Ciechanowicz) spotykane jest stwierdzenie, że szczyt pomnika zdobił początkowo orzeł z brązu, zastąpiony posągiem cesarza po jego śmierci. Pierwotny wygląd monumentu znany jest jednak dobrze z przedstawień na monetach Trajana (m.in. na kilku typach denarów [RIC 292, RIC 293, RIC 356] pochodzących z lat 112-117 n.e. Por. A. Szemiothowa: Numizmatyka starożytna. Warszawa: Muzeum Narodowe, 1951, s. 106.
3. Choć znana już daleko wcześniej w sztuce starożytnego Wschodu i hellenistycznej (na przykład mały fryz Ołtarza pergamońskiego), w pełni ukształtowana została dopiero w Rzymie epoki cesarstwa. Wybitny austriacki historyk sztuki Franz Wickhoff określał ją nawet mianem „stylu kontynuacyjnego” (Herbert Koch: Römische Kunst. Weimar: H. Böhlau, 1949, s. 115-117).