Kolej wilanowska

Kolej wilanowska^[1], zwyczajowo kolejka wilanowska^[2] – nieistniejąca kolej wąskotorowa łącząca warszawski Mokotów z Wilanowem.

Kolej wilanowska

Dane podstawowe
Rozstaw szyn	1891-1936: 800 mm, 1936-1971: 1000 mm
Stacja początkowa Warszawa Belweder w latach 50.
Historia
Rok otwarcia	1891
Rok zawieszenia ruchu	1971
Przebieg Legenda eksploatowana / istniejąca   zlikwidowana / rozebrana lub planowana kolej metro lub kolej lekka stacja kolejowa/stacja metra przystanek stacja bez ruchu pasażerskiego ładownia, posterunek ruchu itp przystanek częściowo używany koniec linii odcinek odcinek w tunelu odcinek na estakadzie wiadukt most tunel pod wodą zmiana kilometrażu granica państwowa / inna mijanka przejazd kolejowo-drogowy przeprawa promowa     odcinek zelektryfikowany   Kolej Warszawsko-Wiedeńska Stacja towarowa Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej Warszawa Mokotów (Pl. Unii Lubelskiej) ↓ Piaseczno (Kolej Grójecka) Belweder (1935-1957) Belweder (1891-1935) Promenada Marcelin Bogucin Sielce Wójtówka Klasztor 3,080 Czerniaków Święty Jan 6,850 Wilanów Powsinek 10,920 Powsin Mijanka 12,000 Powsin 14,400 Klarysew rzeka Jeziorka Papiernia Mirków 937 15,510 Jeziorna 16,410 Rozjazd Oborski rzeka Jeziorka Konstancin Cegielnia-Obory 17,420 Skolimów 18,710 Chylice rzeka Jeziorka Cegielnia-Chylice 20,650 Chyliczki Wschodnie 21,310 Piaseczno Chyliczki 22,140 Piaseczno Wąskotorowe Północne 22,200 Piaseczno Północne Cegielnia Gołków → Grójec (Kolej Grójecka) 22,700 Piaseczno Przemysłowe ← Warszawa Południe (Kolej Grójecka)

Zachowany budynek dawnego dworca Warszawa Wilanów

Opis

Kolej wilanowską uruchomiono na początku lat 90. XIX w. jako kolej konną, o nazwie Kolej Konna Wilanowska^[3]. Jej powstanie miało związek z coraz popularniejszym w tamtym czasie wśród mieszkańców dużych miast spędzaniem wolnego czasu w podmiejskich miejscowościach letniskowych. W chwili otwarcia 16 maja 1891 roku trasa jej biegła od Rogatek Belwederskich do Czerniakowa^[3]. 1 maja 1892 roku przedłużono ją do Wilanowa, w lipcu 1895 roku do Klarysewa, a w następnym roku do Piaseczna^[3][a]. W 1894 roku zbudowano odcinek między Rogatką Belwederską a Mokotowską (Plac Unii Lubelskiej, wówczas Keksholmski), a w 1900 roku połączono go dalej z dworcem towarowym Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, dla uruchomienia na kolei ruchu towarowego^[3]. Już w 1896 r. konie zastąpiono lokomotywami^[4]. Kolej prowadziło Towarzystwo Akcyjne Drogi Żelaznej Wąskotorowej Wilanowskiej^[3]. W celu ułatwienia wjazdu na skarpę wiślaną na fragmencie linii z ulicy Belwederskiej na Plac Keksholmski dla cięższych pociągów towarowych, wykorzystano kolej zębatą z zębatką Abta i jednym parowozem firmy SLM Winterthur, co było jedynym wykorzystaniem tego mechanizmu na kolejach na ziemiach polskich pod polskim zarządem^[5]. Parowóz zębaty eksploatowano od września 1902 roku prawdopodobnie do uszkodzenia w pożarze warsztatów przy Belwederze w 1912 roku (starsze publikacje podawały, że do wywiezienia go przez cofające się wojska rosyjskie w 1915 roku)^[3][5].

W 1932 roku kolej wilanowską, grójecką i jabłonowską połączono pod wspólnym zarządem jako Warszawskie Koleje Dojazdowe^[6]. Kolej wilanowska została wówczas włączona do Kolei Grójeckiej^[7]. Pierwotnie rozstaw szyn wynosił 800 mm, w 1936 wymieniono na rozstaw 1000 mm^[8]. Po 1935 roku zlikwidowano odcinek miejski kolei powyżej Belwederu^[5]. W 1957 roku zamknięto ruch od stacji Belweder do stacji Wilanów^[8]. Infrastruktura po linii kolejowej została zlikwidowana w roku 1971^[8].

Pozostałością po linii są m.in. budynki dworców zaprojektowane przez Konstantego Jakimowicza w Wilanowie (Warszawa Wilanów) oraz w Klarysewie^[9].

Pomnik Kolei Wilanowskiej przy ul. Okrężnej na Sadybie

Kolej została upamiętniona na warszawskiej Sadybie, gdzie przy ul. Okrężnej znajduje się pomnik lokomotywy autorstwa Jarosława Urbańskiego^[10].

Uwagi

1. Połączenia dla ruchu towarowego z Klarysewa do Piaseczna oraz do stacji towarowej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej zbudowała założona w 1895 roku osobna spółka jednego z udziałowców Kolei Wilanowskiej – Droga Żelazna Grójecka H. Huss i A.J. Rodys (nie należy jej mylić ze spółką akcyjną kolei grójeckiej), która zbankrutowała w 1901 roku (Michał Jerczyński. Jeszcze o kolei Wilanowskiej. „Świat Kolei”. Nr 4/1998. s. 2.

Przypisy

1. Bogdan Pokropiński: Kolej wilanowska. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2001. ISBN 83-206-1405-8. Brak numerów stron w książce
2. Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 61. ISBN 978-83-61253-51-8.
3. Michał Jerczyński. Jeszcze o kolei Wilanowskiej. „Świat Kolei”. Nr 4/1998, s. 2. Łódź: EMI-Press. ISSN 1234-5962.
4. Dawna stacja w Wilanowie zabytkiem. To jedna z ostatnich pozostałości kolei wilanowskiej.
5. Michał Jerczyński. Koleje zębate (2). „Świat Kolei”. Nr 2/1997, s. 23. Łódź: EMI-Press. ISSN 1234-5962.
6. Bogdan Pokropiński. Parowóz Tyb6-3406. „Świat Kolei”. Nr 1/2012, s. 36. Łódź: EMI-Press. ISSN 1234-5962.
7. Rafał Jabłoński: Wilanowskie lokomotywki jak zabaweczki. Życie Warszawy, 2009-03-26. [dostęp 2018-12-30].
8. Agnieszka Marianowicz-Szczygieł: Kolejka wilanowska i grójecka – echa komunikacyjnej przeszłości Ursynowa. haloursynow.pl, 2018-06-03. [dostęp 2018-12-30].
9. Jerzy S. Majewski: Kolejka wilanowska. warszawa.wyborcza.pl, 2003-11-13. [dostęp 2018-12-30].
10. Jolanta Głodowska: Warszawa. Ciuchcia nie ruszy z Okrężnej. krajoznawcy.info.pl, 2010-02-24. [dostęp 2018-12-30].

Linki zewnętrzne

• Włodzimierz Winek: Z kieliszkiem szampana po cegłę. transport-publiczny.pl, 2021-07-24. [dostęp 2021-07-25].
• Wilanowski Park Kulturowy – kolejka wilanowska. zabytki.um.warszawa.pl, 2021-02-02. [dostęp 2021-02-03].
• Dawna stacja Kolei Wilanowskiej została wpisana do rejestru zabytków. mwkz.pl, 29 kwietnia 2021. [dostęp 2021-05-04].
• Kolej wilanowska. trasbus.com. [dostęp 2018-12-30].
• Kolej wilanowska w Ogólnopolskiej Bazie Kolejowej – bazakolejowa.pl