Kastor (gwiazda)

Kastor (Alfa Geminorum, α Gem) – druga co do jasności gwiazda w gwiazdozbiorze Bliźniąt (obserwowana wielkość gwiazdowa: +1,58^m dla całego układu). Odległa od Słońca o 51 lat świetlnych.

Kastor

α Geminorum
Gwiazda wielokrotna Kastor
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór	Bliźnięta
Rektascensja	07h 34m 35,873s[1]
Deklinacja	+31° 53′ 17,82″[1]
Paralaksa (π)	0,06412 ± 0,00375″[1]
Odległość	50,9 ± 3,2 ly 15,60 ± 0,97 pc
Wielkość obserwowana	1,58m[1][2]
Ruch własny (RA)	−191,45 ± 3,95 mas/rok[1]
Ruch własny (DEC)	−145,19 ± 2,95 mas/rok[1]
Prędkość radialna	5,40 ± 0,50 km/s[1]
Charakterystyka fizyczna
Wielkość absolutna	0,60m[2]
Jasność	53,4 L☉[2]
Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół	Centrum Galaktyki
Półoś wielka	8035 pc[2]
Mimośród	0,0783[2]
Alternatywne oznaczenia
Oznaczenie Flamsteeda: 66 Gem 2MASS: J07343598+3153184 Bonner Durchmusterung: BD+32°1581 Fundamentalny katalog gwiazd: FK5 287 Boss General Catalogue: GC 10120 Katalog Gliesego: GJ 278 Katalog Henry’ego Drapera: HD A: HD 60179, B: HD 60178 Katalog Hipparcosa: HIP 36850 Katalog jasnych gwiazd: HR A: HR 2891, B: HR 2890 SAO Star Catalog: SAO 60198 LTT 12038, ADS 6175

Nazwa

Nazwy gwiazdozbioru i jego najjaśniejszych dwóch gwiazd pochodzą od Kastora i Polideukesa (Polluksa), bliźniaków w mitologii greckiej i rzymskiej, którzy są symbolem prawdziwej przyjaźni^[3]. Były one także identyfikowane z Apollem i Heraklesem – w tym przypadku pierwsza nazwa odpowiada gwieździe Alfa Geminorum^[3][4]. Pomimo oznaczenia literą alfa w systemie Bayera, Kastor jest mniej jasny od Polluksa^[5]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Kastor dla określenia tej gwiazdy, a ściślej – najjaśniejszego składnika Alfa Geminorum Aa^[6].

Historia obserwacji

W 1715 roku James Bradley i James Pound zaobserwowali, że Kastor nie jest gwiazdą pojedynczą, a w 1803 roku William Herschel ogłosił, że dwa widoczne przez teleskop optyczny składniki tworzą układ fizycznie podwójny. W 1896 roku Aristarch Biełopolski odkrył, że składnik B to gwiazda spektroskopowo podwójna, a w 1904 Heber Curtis stwierdził to samo w przypadku składnika A. W 1916 roku Walter Sydney Adams i Alfred Joy odkryli że składnik C, znany też jako YY Geminorum, jest trzecią gwiazdą spektroskopowo podwójną w systemie, zaś w 1926 Hendrik van Gent zauważył, że jest to także gwiazda zmienna zaćmieniowa. Okazało się zatem, że Kastor to gwiazda sześciokrotna^[7].

Charakterystyka fizyczna

Położenie gwiazdy w gwiazdozbiorze Bliźniąt

Dwa najjaśniejsze składniki Aa i Ba to białe gwiazdy typu widmowego A^[1][5]. Na niebie dzieli je odległość 5,20 sekundy kątowej (pomiar z 2017 roku), gwiazdy indywidualnie mają obserwowaną wielkość gwiazdową odpowiednio 1,93 i 2,97^m[8]. Okrążają wspólny środek masy w okresie około 467 lat^[7][9], ich średnia odległość to 104 jednostki astronomiczne, ale zbliżają się na 71 i oddalają do 138 au^[5]. Promieniowanie rentgenowskie pochodzące z tego układu najprawdopodobniej generuje aktywność magnetyczna składników Ab i Bb^[5].

Poniższa tabela zawiera podstawowe informacje o gwiazdach systemu^[7][9]:

Parametr	Składnik
	Aa	Ab	Ba	Bb	Ca/Cb
Typ widmowy	A1 V	M5 V	A4 V	M0 V	M1 Ve
Masa (M☉)	2,74 ± 0,11	0,37 ± 0,09	2,26 ± 0,10	0,53 ± 0,09	0,5992 ± 0,0047

Systemowi towarzyszy też optyczny towarzysz, Kastor D o wielkości 10,07^m, oddalony od składnika A o 181,9″ (pomiar z 2012 roku)^[8]. Gdyby okazał się być siódmym składnikiem Kastora, musiałby znajdować się w odległości prawie 3000 au od gwiazdy A^[7].

Kastor A

Kastor A to układ podwójny o okresie obiegu 9,21 d. Składniki dzieli w przestrzeni odległość 0,125 ± 0,018 au, orbita składnika Ab wokół Aa jest nachylona pod kątem 39° ± 12° do kierunku obserwacji^[7]. Oba składniki są gwiazdami ciągu głównego^[7], choć niektórzy autorzy stwierdzili, że składnik Aa to już podolbrzym^[10]. Jasna, widoczna gwiazda ma temperaturę ok. 9500 K i jasność 37 razy większą niż Słońce^[5]. Jej masa to około 2,7 M_☉, zaś jej słaby towarzysz Ab to czerwony karzeł o masie niecałych 0,4 masy Słońca^[7].

Kastor B

Kastor B to układ podwójny o okresie obiegu 2,93 d. Składniki dzieli w przestrzeni odległość 0,0564 ± 0,0079 au, orbita składnika Ab wokół Aa jest nachylona pod kątem 53° ± 15° do kierunku obserwacji^[7]. Oba składniki są gwiazdami ciągu głównego^[7], przy czym klasyfikację widmową składnika Ba utrudniają silne linie metali^[11][5]. Jasny składnik Ba ma temperaturę ok. 8300 K i jasność 13 razy większą niż Słońce^[5]. Jego masa to około 2,3 M_☉, a słabszy towarzysz Bb to czerwony karzeł o masie ponad 0,5 masy Słońca^[7].

Kastor C

Kastor C

α Geminorum C
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór	Bliźnięta
Rektascensja	07h 34m 37,584s[12]
Deklinacja	+31° 52′ 10,05″[12]
Wielkość obserwowana	9,27 ± 0,25m[12]
Ruch własny (RA)	−207,6 ± 4,2 mas/rok[12]
Ruch własny (DEC)	−96,0 ± 4,1 mas/rok[12]
Prędkość radialna	2,50 ± 0,90 km/s[12]
Charakterystyka fizyczna
Wiek	~370 mln lat[9]
Alternatywne oznaczenia
2MASS: J07343745+3152102 Bonner Durchmusterung: BD+32°1582 Boss General Catalogue: GC 10121 SAO Star Catalog: SAO 60199 LTT 12039

Kastor C to układ podwójny o okresie obiegu 19,5 godziny. Jest oddalony o 71″ od pary AB, ma tę samą odległość i ruch własny^[9]. W przestrzeni jest on odległy o co najmniej 1000 au od czterech wyżej opisanych gwiazd i obiega je w czasie co najmniej 14 tysięcy lat^[5]. Jego składniki to prawie identyczne czerwone karły o temperaturach efektywnych 3820 ± 100 K, masach około 0,6 masy Słońca i promieniach 0,62 promienia Słońca. Gwiazdy dzieli w przestrzeni odległość około 3,9 promieni Słońca^[9].

Zobacz też

• Polluks (gwiazda)
• lista gwiazd w gwiazdozbiorze Bliźniąt
• lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach

Przypisy

1. Kastor (gwiazda) w bazie SIMBAD (ang.)
2. Anderson E., Francis C: HIP 36850. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-12-05]. (ang.).
3. Ian Ridpath: Gemini the Twins. [w:] Star Tales [on-line]. [dostęp 2017-07-26]. (ang.).
4. Gemini, the Twins. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 223–233. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
5. Jim Kaler: CASTOR (Alpha Geminorum). [w:] STARS [on-line]. 2009-07-10. [dostęp 2017-12-05]. (ang.).
6. Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-11-19. [dostęp 2017-07-26].
7. M. Andrade, J.A. Docobo. The Dynamical Evolution of the Multiple Stellar System α Gem. „Astronomical Society of the Pacific Conference Series”. 496, Living Together: Planets, Host Stars and Binaries, s. 94, 2015. Bibcode: 2015ASPC..496...94A.
8. Mason et al.: WDS J07346+3153AB. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
9. G. Torres, I. Ribas. Absolute Dimensions of the M-Type Eclipsing Binary YY Geminorum (Castor C): A Challenge to Evolutionary Models in the Lower Main Sequence. „The Astrophysical Journal”. 576, s. 1140–1165, 2002. DOI: 10.1086/338587.
10. alf Gem A w bazie SIMBAD (ang.)
11. alf Gem B w bazie SIMBAD (ang.)
12. alf Gem C w bazie SIMBAD (ang.)

Kontrola autorytatywna (gwiazda wielokrotna):

• VIAF: 7831163464619405680006

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3883562
• Britannica: place/Castor-star
• БРЭ: 2051226
• SNL: Castor
• Catalana: 0016325
• DSDE: Castor