Kanonistyka

Kanonistyka – nauka o prawie kanonicznym, definiowana jako nauka prawna, bądź teologiczna, posługująca się odpowiadającymi im metodami badawczymi o charakterze prawno-teologicznym.

Przyznanie doktoratu, ilustracja w rękopisie Decretum Gratiani, XIV wiek

Metody badawcze

Kanonistyka korzysta z metod różnych nauk. Niektóre z nich są rozwijane ze względu na swoją skuteczność, inne zaś traktowane jako pomocnicze:

• egzegetyczno-dogmatyczna – zapewnia zasady tłumaczenia pojęć wykorzystywanych w danej normie prawnej
• historyczna – odwołuje się do kontekstu historycznego, czyli jak prawo kanoniczne wyglądało dawniej i jak się przekłada na dzisiejszy zestaw norm
• porównawcza – umożliwiająca porównania różnych systemów prawnych
• socjologiczna – dzięki obserwacji życia ludzi w społeczeństwie stwierdza jakie skutki wywiera prawo na procesy społeczne
• psychologiczna
• statystyczna^[1].

Powstanie dyscypliny

Do połowy XII wieku prawo kościelne obejmowało różnorodne, niespójne, a czasem sprzeczne ze sobą przepisy. Niektóre zbiory praw miały niewielkie wstępy stanowiące zalążek ogólnej refleksji. Pierwszych systematyzacji i badań około 1100 roku dokonali: Bernold z Konstancji, Deusdedit, św. Iwo z Chartres, Bonizo z Sutri i Abger z Liège^[2]. Ojcem kanonistyki, jako dyscypliny naukowej, wykładanej wpierw na uczelniach włoskich, a potem w innych krajach, nazywany jest boloński prawnik Gracjan, który około 1140 roku opracował możliwie całościowy zbiór praw kościelnych z naukowym aparatem badawczym. Zbiór ten, określany najczęściej jako Dekret Gracjana, stał się podstawowym podręcznikiem kanonistyki^[3].

Kanonistyka w Polsce

Badania prawa kanonicznego w Polsce, szczególnie w dziedzinie kanonistyki historycznej, rozwinęły się w drugiej połowie XIX wieku. Powstały wówczas pierwsze, oparte na badaniu źródeł historycznych, naukowe studia dotyczące historii polskiego prawa kościelnego i kanonicznego. Szczególne zasługi w tym względzie mają: Antoni Zygmunt Helcel, inicjator i pierwszy edytor serii wydawniczej Starodawne Prawa Polskiego Pomniki oraz Władysław Abraham, Bolesław Ulanowski i Józef Brzeziński. Równocześnie rozwijano badania aktualnie obowiązującego prawa kanonicznego, w których wyróżnili się: św. Józef Sebastian Pelczar, wówczas profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i ks. Tadeusz Gronicki, profesor Wydziału Teologicznego tej uczelni. Wybitnym uczonym, uczestniczącym zarówno w badaniu przeszłości polskiego prawa kanonicznego, jak i w rozwoju badań nad obowiązującym prawem kanonicznym, był profesor prawa kanonicznego, przez ponad 25 lat kierujący Katedrą Prawa Kościelnego na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Udalryk Heyzmann^[4].

Przypisy

1. Marcin Majchrzak: Czym jest prawo kanoniczne i jaki jest jego cel?. Adwokatkościelny.pl. [dostęp 2022-12-11].
2. The Reinvention of Canon Law in the High Middle Ages. W: The Cambridge History of Medieval Canon Law. Wolfgang P. Müller (autor rozdziału), Anders Winroth, John C. Wei (red.). Cambridge: Cambridge University Press, 2022, s. 79-95.
3. Stephan Kuttner. The Father of the Science of Canon Law. „The Jurist”. 1, s. 2-19, 1941.
4. Ernest C. Bodura. Profesor Udalryk Heyzmann: zapomniany polski XIX-wieczny kanonista. „Biuletyn Stowarzyszenia Kanonistów Polskich”. 35, s. 37, XXXII (2022).

Zobacz też

• Kanon (prawo kanoniczne)