Jastrzębiak mały

Jastrzębiak mały
	Micronisus gabar
	(Daudin, 1800)
	; Dorosły osobnik (Tanzania)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	jastrzębie
Plemię	Accipitrini
Rodzaj	Micronisus; G.R. Gray, 1840
Gatunek	jastrzębiak mały
Synonimy
	Falco gabar Daudin, 1800; Melierax gabar (Daudin, 1800); Melierax gabar defensorum Meinertzhagen, 1949;
	Falco gabar Daudin, 1800; Melierax gabar (Daudin, 1800); Melierax gabar defensorum Meinertzhagen, 1949;
Podgatunki
	M. g. niger (Vieillot, 1823); M. g. aequatorius Clancey, 1987; M. g. gabar (Daudin, 1800);
	M. g. niger (Vieillot, 1823); M. g. aequatorius Clancey, 1987; M. g. gabar (Daudin, 1800);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jastrzębiak mały^[5] (Micronisus gabar) – gatunek średniej wielkości ptaka drapieżnego z podrodziny jastrzębi (Accipitrinae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae).

Szybkie fakty Domena, Królestwo ...

Zamknij

Gatunek dosyć powszechny, obejmujący swym zasięgiem subsaharyjską Afrykę, poza dorzeczem Kongo, oraz południowo-zachodnią część Półwyspu Arabskiego (terytorium Jemenu)^[6]^[7].

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1800 roku francuski ornitolog François Daudin, nadając mu nazwę Falco gabar^[2]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu Daudin wskazał wnętrze Afryki Południowej^[2]. Jedyny przedstawiciel rodzaju Micronisus utworzonego w 1840 przez brytyjskiego zoologa George’a Graya^[8].

Etymologia

Nazwa rodzajowa: gr. μικρος mikros – mały; rodzaj Nisus Cuvier, 1800^[9]. Epitet gatunkowy: homofon powstały od fr. garde – strażnik i barré – kreskowany^[10].

Podgatunki

Wyróżnia się trzy podgatunki M. gabar^[11]^[12]^[13]:

M. g. niger (Vieillot, 1823) – Gambia i Senegal do Etiopii, Kamerunu i południowego Sudanu; południowo-zachodnia część Półwyspu Arabskiego
M. g. aequatorius Clancey, 1987 – Etiopia do Gabonu, północnej Zambii i Mozambiku
M. g. gabar (Daudin, 1800) – południowa Angola do południowego Mozambiku i RPA

Cechy gatunku

Jastrzębiak mały jest gatunkiem polimorficznym, występującym w dwóch bardzo odmiennych formach barwnych – szarej oraz czarnej. Wyglądem przypomina krogulca, lecz niektóre osobniki charakteryzują się całkowicie czarnym upierzeniem. Melanistyczne formy są znacznie rzadsze i stanowią średnio 25% całej populacji. W obu odmianach dorosłe osobniki mają ciemne oczy, długie nogi i czerwoną woskówkę. Żółte zabarwienie nóg oraz woskówki jest oznaką niedojrzałości. Grzbiety młodych ptaków są bardziej brązowe, a ich pierś oraz brzuch są wyraźniej kreskowane.

Gatunek jest klasyfikowany jako częściowo wędrowny. Wśród młodych osobników obserwuje się okresowe migracje. Najczęściej spotyka się samotne osobniki, choć w trakcie godów łączy się w pary.

Samice są znacznie większe niż samce. Masa ciała dojrzałej samicy waha się w granicach 167–240 g, natomiast samca 90–173 g^[14]. Długość ciała wynosi 28–36 cm, a rozpiętość skrzydeł 56–66 cm (długość skrzydła samicy 186–215 mm, samca 183–204 mm)^[6]^[15]^[7]^[14].

Środowisko

Zamieszkuje otwarte, zadrzewione tereny, w szczególności suche obszary sawanny oraz miombo. W suchych rejonach południowej Afryki, na przykład na pustyni Namib i na terenach Karru, występowanie ograniczone do drzew porastających zbocza cieków wodnych. Jest obserwowany również w miastach^[6].

Okres lęgowy

Na początku sezonu lęgowego samce wydają ćwierkające głosy godowe. Tokowanie pary odbywa się poprzez zrzucanie się nawzajem z drzewa. Gniazdo o typowej konstrukcji jest zbudowane przez samicę z cienkich gałązek, pajęczyn, a nawet szmat. Jego wnętrze wyściełane jest ziemią. Mocowane w poziomych rozwidleniach ciernistych drzew (np. akacji). Godnym uwagi jest fakt, iż do konstruowania gniazda ptaki używają pajęczych sieci wraz z żywymi pajęczakami. Pająki żywią się innymi stawonogami, będącymi potencjalnym zagrożeniem dla piskląt. Tworząc nowe sieci pajęczaki zapewniają znakomity kamuflaż nowo utworzonemu gniazdu oraz spajają jego konstrukcję.

W jednym lęgu samica składa od 2 do 4 jaj. Wysiaduje je od 33 do 38 dni, a także opiekuje się pisklętami przez pierwsze 19–21 dni po wykluciu. W tym czasie samiec dostarcza samicy i pisklętom niezbędny pokarm. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 35–36 dniach od wyklucia. W pełni samodzielne stają się około miesiąc po opuszczaniu gniazda^[6]^[7].

Pożywienie

Jastrzębiak mały jest aktywnym łowcą, chwyta swoje ofiary w locie. Poluje w charakterystyczny sposób, szybkim lotem wypadając spomiędzy koron drzew. Żywi się ptakami, ssakami, wężami, jaszczurkami oraz owadami. Zaobserwowano przypadki ataków jastrzębiaków na populacje ptaków z rodziny wikłaczowatych, w celu wydarcia piskląt z gniazda^[6]^[7].

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje jastrzębiaka małego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Trend liczebności populacji uznaje się za stabilny^[4].

[1]
Micronisus gabar, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
[2]
F.M. Daudin: Traité élémentaire et complet d’ornithologie, ou, Histoire naturelle des oiseaux. T. 2. Paris: Chez l’Auteur... Duprat, 1800, s. 87. (fr.).
[3]
R. Meinertzhagen. A New Race of Melierax gabar (Daudin). „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 69, s. 82, 1949. (ang.).
[4]
Micronisus gabar, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
[5]
Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Accipitrini Vigors, 1824 (Wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-13].
[6]
DudzińskiD. Wiesław DudzińskiD., Atlas ptaków świata, Oficyna Wydawnicza MULTICO, 1994, ISBN 83-7073-059-0.
[7]
Christopher M. Perrins we współpr. z Międzynarodową Radą OchronyCh.M.P.M.R.O. Ptaków, Ilustrowana encyklopedia ptaków przewodnik po świecie ptaków, Muza S.A., 1993, ISBN 83-7079-155-7.
[8]
G.R. Gray: A list of the genera of birds: with their synonyma an indication of the typical species of each genus. London: R. and J.E. Taylo, 1840, s. 5. (ang.).
[9]
The Key to Scientific Names ↓, Micronisus [dostęp 2017-06-05].
[10]
The Key to Scientific Names ↓, Gabar [dostęp 2017-06-05].
[11]
F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-13]. (ang.).
[12]
Gabar Goshawk (Micronisus gabar). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-13)]. (ang.).
[13]
Species account: Gabar Goshawk Micronisus gabar. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund, 2020. [dostęp 2020-09-13]. (ang.).
[14]
A.C. Kemp & G.M. Kirwan: Gabar Goshawk (Micronisus gabar). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2017. [dostęp 2017-06-05]. (ang.).
[15]
Taxonomy browser (Micronisus gabar) [online], NCBI (National Center for Biotechnology Information) [dostęp 2017-05-30].

The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] [1]
Micronisus gabar, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Daudin-2] [2]
F.M. Daudin: Traité élémentaire et complet d’ornithologie, ou, Histoire naturelle des oiseaux. T. 2. Paris: Chez l’Auteur... Duprat, 1800, s. 87. (fr.).

[Meinertzhagen-3] [3]
R. Meinertzhagen. A New Race of Melierax gabar (Daudin). „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 69, s. 82, 1949. (ang.).

[iucn-4] [4]
Micronisus gabar, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-5] [5]
Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Accipitrini Vigors, 1824 (Wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-13].

[:0-6] [6]
DudzińskiD. Wiesław DudzińskiD., Atlas ptaków świata, Oficyna Wydawnicza MULTICO, 1994, ISBN 83-7073-059-0.

[:3-7] [7]
Christopher M. Perrins we współpr. z Międzynarodową Radą OchronyCh.M.P.M.R.O. Ptaków, Ilustrowana encyklopedia ptaków przewodnik po świecie ptaków, Muza S.A., 1993, ISBN 83-7079-155-7.

[Gray-8] [8]
G.R. Gray: A list of the genera of birds: with their synonyma an indication of the typical species of each genus. London: R. and J.E. Taylo, 1840, s. 5. (ang.).

[9] [9]
The Key to Scientific Names ↓, Micronisus [dostęp 2017-06-05].

[10] [10]
The Key to Scientific Names ↓, Gabar [dostęp 2017-06-05].

[ioc-11] [11]
F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-13]. (ang.).

[ibc-12] [12]
Gabar Goshawk (Micronisus gabar). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-13)]. (ang.).

[gr-13] [13]
Species account: Gabar Goshawk Micronisus gabar. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund, 2020. [dostęp 2020-09-13]. (ang.).

[hbwalive-14] [14]
A.C. Kemp & G.M. Kirwan: Gabar Goshawk (Micronisus gabar). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2017. [dostęp 2017-06-05]. (ang.).

[:1-15] [15]
Taxonomy browser (Micronisus gabar) [online], NCBI (National Center for Biotechnology Information) [dostęp 2017-05-30].

[5]

[1]

[2]

[3]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]