Jan Machulski

Jan Henryk Machulski (ur. 3 lipca 1928 w Łodzi, zm. 20 listopada 2008 w Warszawie^[1]) – polski aktor filmowy, teatralny i telewizyjny, profesor sztuk teatralnych, reżyser teatralny i pedagog.

Jan Machulski

Jan Machulski (2008)
Imię i nazwisko	Jan Henryk Machulski
Data i miejsce urodzenia	3 lipca 1928 Łódź
Data i miejsce śmierci	20 listopada 2008 Warszawa
Zawód	aktor, reżyser, pedagog
Współmałżonek	Halina Machulska
Odznaczenia

Gwiazda w łódzkiej Alei Gwiazd

Pomnik aktora na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach

Pomysłodawca Alei Gwiazd w Łodzi. Współzałożyciel Teatru Ochoty w Warszawie (1970). Pedagog PWSTTviF w Łodzi. Wieloletni dziekan Wydziału Aktorskiego tej uczelni.

Życiorys

W 1947 ukończył Państwowe Gimnazjum i Liceum Koedukacyjne Pierwszego Stopnia w Aleksandrowie Łódzkim. Absolwent (1950) ówczesnego Państwowego Gimnazjum i Liceum im. T. Kościuszki w Łodzi (obecnie III LO w Łodzi)^[2]. W 1954 ukończył studia aktorskie w Państwowej Wyższej Szkole Aktorskiej w Łodzi, a w 1971 reżyserię w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. Trzy lata później zaczął wykładać w łódzkiej szkole filmowej, na wydziale aktorskim. Od 1963 należał do PZPR^[3][4].

W 1970, razem z żoną, otworzył w Warszawie własną scenę, Teatr Ochoty – Ośrodek Kultury Teatralnej, a wkrótce potem ognisko teatralne dla dzieci i młodzieży. Machulski szefował Teatrowi Ochoty do 1996. Scena miała być miejscem edukacji młodych ludzi sztuki i miejscem spotkania twórców z publicznością. Od 1975 Teatr Ochoty występował latem w Zamościu grając sztuki szekspirowskie. Te występy stały się zalążkiem dorocznego Zamojskiego Lata Teatralnego.

Działalność pedagogiczna stała się wkrótce ważnym zajęciem Machulskiego. W 1974 rozpoczął pracę w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. W latach 1981–1983 oraz 1991–1996 był dziekanem wydziału aktorskiego tej uczelni. W 1999, wraz z żoną, otworzył prywatną Szkołę Aktorską im. Haliny i Jana Machulskich, działającą przy ASSITEJ – Międzynarodowym Stowarzyszeniu Teatrów dla Dzieci i Młodzieży. Szkoła proponuje alternatywny program kształcenia aktorów zawodowych.

Występował na scenach wielu teatrów: w latach 1954–1955 Teatr Jaracza w Olsztynie, Teatr Ziemi Opolskiej w Opolu (1955–1957), Teatr im. Juliusza Osterwy w Lublinie (1957-1963), Teatr Nowy w Łodzi (1963–1966), teatrów Polskiego oraz Narodowego w Warszawie (1966–1970).

Był założycielem m.in.: „agencji” w Teatrze Lubelskim (1961), „Sceny studyjnej” w Łodzi (1964). Zagrał ok. 120 ról teatralnych oraz ok. 45 ról filmowych.

W młodości aktywnie uprawiał sport, grając w III-ligowym klubie piłkarskim Włókniarz Aleksandrów Łódzki.

Był ambasadorem Łodzi w staraniach o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury. 12 listopada 2008 otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Łodzi^[5]. W latach 1986–1988 członek Społecznego Komitetu Odnowy Starego Miasta Zamościa^[6].

Zmarł na zawał serca w warszawskim Szpitalu Bielańskim, w wieku 80 lat. 28 listopada 2008 został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera C29-tuje-5)^[7] po mszy pogrzebowej w Kościele Wizytek^[8]. Pośmiertnie prezydent Lech Kaczyński odznaczył go Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski^[9].

Życie prywatne

W 1954 w Olsztynie zawarł związek małżeński z Haliną Brzezińską, a rok później na świat przyszedł ich syn Juliusz.

Z nieformalnego związku miał również syna Wojciecha (ur. 2003)^[10][11], który od 2022 roku jest rzecznikiem partii Nowa Nadzieja^[12].

Upamiętnienie

Imię Jana Machulskiego nosi Biblioteka Publiczna w Aleksandrowie Łódzkim^[13] oraz jedna z ulic w tym mieście. W roku 2009 doroczne Nagrody Polskiego Kina Niezależnego otrzymały imię Jana Machulskiego – kilkuletniego członka OFFowej Akademii Filmowej i laureata pierwszej Nagrody za całokształt działań na rzecz polskiego kina.

Jan Machulski jest też patronem Szkoły Podstawowej nr 174 w Łodzi^[14].

Rzeźba naturalnej wielkości przedstawiająca J. Machulskiego w roli H. Kwinty została odsłonięta przez żonę artysty Halinę Machulską podczas XIV Międzynarodowego Festiwalu Gwiazd w Alei Gwiazd w Międzyzdrojach. Autorem dzieła jest Michał Selerowski^[15].

6 listopada 2020, zgodnie z uchwałą rady m.st. Warszawy, założony przez aktora Teatr Ochoty otrzymał imię Haliny i Jana Machulskich w związku z jubileuszem 50-lecia teatru^[16].

W Łodzi na ulicy Piramowicza 6 powstał mural upamiętniający Jana Machulskiego jako bohatera filmu Vabank^[17].

Filmografia

• Ostatni dzień lata (1958, reż. Tadeusz Konwicki)
• Wolne miasto (1958, reż. Stanisław Różewicz)
• Orzeł (1959, reż. Leonard Buczkowski)
• Drugi człowiek (1961, reż. Konrad Nałęcki)
• Daleka jest droga (1963, reż. Bohdan Poręba)
• Wyspa złoczyńców (1965, reż. Stanisław Jędryka)
• Poznańskie Słowiki (1966, reż. Hieronim Przybył)
• Sublokator (1966, reż. Janusz Majewski)
• Upiór (1967, reż. Stanisław Lenartowicz)
• Rękopis znaleziony w Saragossie (1964, reż. Wojciech Has)
• Rzeczpospolita babska (1969, reż. Hieronim Przybył)
• Album polski (1970, reż. Jan Rybkowski)
• Pogoń za Adamem (1970, reż. Jerzy Zarzycki)
• Podróż za jeden uśmiech (1971) jako Stanisław Wanatowicz, ojciec Poldka
• Akcja V (1973) jako „Kołodziej”
• Dyrektorzy (1975) jako lekarz
• Polskie drogi – serial tv (1976, reż. J. Morgenstern) jako Stefan Kozakiewicz^[18]
• 07 zgłoś się (1976) jako docent Jacek Wereda
• Daleko od szosy – serial tv (1976, reż. Zbigniew Chmielewski) jako ojciec Ani
• Królowa Bona (1980) jako Wolski
• Białe tango (1981) jako Andrzej, przyjaciel Ireny (odc. 6)
• Vabank (1981, reż. Juliusz Machulski) jako Henryk Kwinto
• Vabank II, czyli riposta (1984, reż. Juliusz Machulski) jako Henryk Kwinto
• Życie wewnętrzne (1986, reż. Marek Koterski) jako teść Miauczyńskiego
• Kingsajz (1987, reż. Juliusz Machulski)
• Zabij mnie glino (1987, reż. Jacek Bromski)
• Deja vu (1990, reż. Juliusz Machulski)
• Szwadron (1992, reż. Juliusz Machulski)
• Psy (1992, reż. Władysław Pasikowski)
• Kuchnia polska (1993) jako doktor Kozłowski
• Psy 2. Ostatnia krew (1994, reż. Władysław Pasikowski)
• Komedia amerykańska (1996, reż. Juliusz Machulski)
• Cudze szczęście (1998, reż. Mirosław Bork)
• Kiler (1997, reż. Juliusz Machulski)
• Kiler-ów 2-óch (1999, reż. Juliusz Machulski)
• Miodowe lata (2000, reż. Maciej Wojtyszko) jako Mirosław Lasak
• D.I.L. (2002, reż. Konrad Niewolski)
• Superprodukcja (2003, reż. Juliusz Machulski)
• Rodzina zastępcza (2003, reż. Wojciech Nowak)
• Vinci (2004, reż. Juliusz Machulski)
• Emilia (2005, reż. Piotr Matwiejczyk)
• Nie ma takiego numeru (2005, reż. Bartosz Brzeskot)
• 1409. Afera na zamku Bartenstein (2005, reż. Rafał Buks i Paweł Czarzasty)
• Co słonko widziało (2006, reż. Michał Rosa)
• Doręczyciel (2008, reż. Maciej Wojtyszko)
• Ostatnia akcja (2008, reż. Michał Rogalski)
• Orkiestra niewidzialnych instrumentów (2010, reż. Cezary Albin)

Dubbing

• 1969: Zbrodniarz, który ukradł zbrodnię – naczelnik więzienia
• 2004: Scooby-Doo 2: Potwory na gigancie – Jeremiah Wickles
• 2005: Jan Paweł II

Odznaczenia, nagrody i wyróżnienia

Grób Jana Machulskiego

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2008 – pośmiertnie)^[9]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1998)^[19]
• Złoty Krzyż Zasługi (1977)
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1994)
• Medal „Pro Memoria” (2008)^[20]
• Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy (1980)
• Nagroda Miasta Łodzi (2008)^[21]
• Medal IV wieki stołeczności Warszawy – w dowód uznania za koncepcję i osiągnięcia Teatru Ochoty (1996)
• Nagroda „Buława hetmańska” dla spektaklu „Balladyna” w Teatrze Ochoty na XIII ZLT w Zamościu (1988)
• Nagroda „Złota Żaba” dla polskiego aktora na 11. Międzynarodowym Festiwalu Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych „Camerimage” w Łodzi (2003)
• Nagroda „Offskar” (Nagroda Polskiego Kina Niezależnego) za całokształt twórczości i wspieranie kina offowego
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2008)^[22]
• Nagroda Trybuny Ludu (1980)^[23]
• Tytuł Honorowego Obywatela Miasta Łodzi (2008)^[24]
• Tytuł Honorowego Obywatela Zamościa (2000)