Jan Liberda

Jan Konrad Liberda (ur. 26 listopada 1936 w Bytomiu, zm. 6 lutego 2020 tamże) – polski piłkarz występujący na pozycji napastnika, związany przez niemal całą karierę z Polonią Bytom, trener. Dwukrotny mistrz Polski, zdobywca Pucharu Intertoto i Pucharu Ameryki, dwukrotny król strzelców ekstraklasy, reprezentant Polski.

Jan Liberda

Pełne imię i nazwisko	Jan Konrad Liberda
Data i miejsce urodzenia	26 listopada 1936 Bytom
Data i miejsce śmierci	6 lutego 2020 Bytom, Polska
Wzrost	168 cm
Pozycja	lewy łącznik
Kariera juniorska
Lata Klub 1949–1950 Budowlani Chorzów 1950–1954 Ogniwo Bytom
Kariera seniorska[a]
Lata Klub Wyst. Gole 1954–1969 Polonia Bytom[a] 301 (145) 1969 Chicago Eagles 1969–1971 AZ '67 46 (1) 1971 Polonia Bytom 3 (1) 1971 GKS Katowice
Kariera reprezentacyjna
Lata Reprezentacja Wyst. Gole Polska U-18 Polska U-23 1959–1967 Polska 35 (8)
Kariera trenerska
Lata Drużyna 1971–? GKS Katowice (asystent) 1972–1973 Zagłębie Sosnowiec (asystent) 1973 Zagłębie Sosnowiec 1973 Zagłębie Sosnowiec (asystent) 1974 Zagłębie Sosnowiec CKS Czeladź 1977–1978 TuS Schloß Neuhaus 1980–1982 Polonia Bytom 1982–1983 TuS Schloß Neuhaus 1983–1984 VfB Oldenburg 1991 Polonia Bytom
Uwzględniono wyłącznie rozgrywki ligowe.

Kariera klubowa

Jako młody chłopak chciał zostać piłkarzem bytomskiej Polonii, nie był jednak dostrzegany przez trenerów dziecięcych zespołów tego klubu^[1]. W 1949 zapisał się wobec tego do Budowlanych Chorzów, gdzie występował pod nazwiskiem Bartłamowicz. W kolejnym roku został w końcu członkiem Polonii, występującej w latach 1950–1955 pod szyldem Ogniwa Bytom. Do afiliacji doszło 2 maja 1950^[2]. Idolem Liberdy w pierwszej drużynie był Kazimierz Trampisz, od którego przejął kresowy akcent^[1].

W I lidze Liberda zadebiutował 5 września 1954 w meczu z Ogniwem Kraków (0:1). Spotkanie zostało później unieważnione i powtórzone, jednak za ten występ został mistrzem Polski 1954. Przez kilkanaście kolejnych lat był podstawowym graczem Polonii, w której występował w linii ataku na pozycji lewego łącznika. Dwukrotnie zdobył tytuł króla strzelców ekstraklasy: w 1959 zdobył 21 bramek (tyle samo co Ernest Pol), a w 1962 wystarczyło mu 16 trafień. W 1962 zdobył z Polonią drugie mistrzostwo Polski – w finałowym dwumeczu o tytuł z Górnikiem Zabrze (4:1, 1:2) zdobył dwie bramki – a w 1965 europejski Puchar Intertoto, zwyciężając w finale z SC Leipzig (0:3, 5:1). Polonia to jedyna w historii polska drużyna, która zdobyła jakiekolwiek kontynentalne trofeum^[3]. Również w 1965 Ślązacy sięgnęli po Puchar Ameryki, triumfując w finale amerykańsko-europejskich rozgrywek International Soccer League (Interliga) rozgrywanym z Duklą Praga (2:0, 1:1). Liberda został wybrany najlepszym zawodnikiem tamtej edycji Interligi.

Mimo przeciętnych warunków fizycznych^[4] Liberda słynął z techniki, pracowitości i skuteczności oraz talentu przywódczego i waleczności. Z powodu swojego charakteru bywał zawieszany za dyskusje z sędziami i działaczami. W 1958 poprzez pobyt w Śląsku Wrocław chciała go przejąć Legia Warszawa, jednak jej zamiary udaremnił I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Katowicach Edward Gierek. Liberda w ciągu swojej kariery miał wiele propozycji z innych polskich klubów, wszystkie jednak odrzucał^[1]. W I lidze zagrał dla Polonii 304 razy, zdobył najwięcej bramek w historii klubu – 146. W sezonie 1962 jego szesnaście goli stanowiło 5,86% wszystkich trafień ligowych piłkarzy tamtej edycji MP – po nim już nikt nie osiągnął takiego współczynnika. Pozostaje też ostatnim, który w jednym sezonie polskiej ligi strzelił więcej goli niż było kolejek do rozegrania oraz jedynym w historii, który w pięciu kolejnych edycjach ekstraklasy trafiał do siatki co najmniej piętnaście razy^[3]. Przez wielu uznawany jest za najlepszego piłkarza Polonii w historii^[2].

W 1969 wyjechał za ocean, gdzie krótko bronił barw polonijnego zespołu Chicago Eagles. Pod koniec tamtego roku został graczem holenderskiego AZ '67. W sezonie 1969/70 osiągnął z tym zespołem ćwierćfinał pucharu kraju, jednak już rok później drużyna spadła z ekstraklasy. Liberda zagrał w Holandii w lidze i pucharze 51 razy, zdobywając dwie bramki^[5].

Pod koniec rundy wiosennej sezonu 1970/71 wrócił na krótko do Polonii, by w kolejnym sezonie zostać grającym asystentem trenera drugoligowego GKS Katowice. Rychło zakończył karierę.

Kariera międzynarodowa

W 1955 znalazł się w kadrze prowadzonej przez Kazimierza Górskiego reprezentacji Polski U-18 na rozgrywany we Włoszech Turniej Młodzieżowy UEFA^[1]. Zorganizowano w nim wyłącznie fazę grupową; Polacy w grupie C zajęli trzecie miejsce, za Bułgarią i Hiszpanią, a przed Irlandią Północną^[6]. W kolejnych latach Liberda występował też w państwowej drużynie młodzieżowej (U-23).

Maracanã, arena w Rio de Janeiro, na której polscy piłkarze przegrali w 1966 towarzyski mecz z Brazylijczykami 1:2.

W pierwszej reprezentacji Polski zadebiutował 20 maja 1959 w rozegranym w Hamburgu meczu z Niemcami Zachodnimi^[7] (1:1). Bramkę dla Polaków Krzysztof Baszkiewicz zdobył z podania Liberdy^[2].

W 1960 zdobył jedną z bramek w spotkaniu kadry Polski z brazylijskim klubem Santos FC (2:5) na Stadionie Śląskim w Chorzowie. Dwukrotnie dla gości trafił Pelé, wówczas młoda gwiazda światowego futbolu^[8]. W 1966 podczas tournée polskiego zespołu po Ameryce Południowej Liberda zdobył wszystkie trzy bramki dla biało-czerwonych w dwóch spotkaniach z Brazylią (1:4, 1:2) i Argentyną (1:1). Drugi pojedynek z Canarinhos (w ich składzie znaleźli się m.in. Pelé i Garrincha) rozegrano na obiekcie Maracanã; Liberda jest jedynym Polakiem, który strzelił gola na tym stadionie. Mecz ten obserwowało ponad 130 000 widzów, co jest rekordem polskiej reprezentacji. Po spotkaniach z Latynosami bytomianin zyskał przydomek Biały Pelé^[4].

Łącznie w reprezentacyjnym zespole A zagrał 35 razy, zdobywając osiem goli. Występował w meczach towarzyskich oraz eliminacjach do mistrzostw świata, Europy i zawodów olimpijskich. Międzynarodową karierę zakończył w 1967 po meczu z ZSRR (0:1) w eliminacjach olimpijskich. Nie pojechał pociągiem na rewanż do Moskwy po tym, jak poczuł się zlekceważony przez sztab szkoleniowy odmową podejścia któregoś z jego członków do telefonu, gdy dzwonił do niego z Rzepina, niedaleko przejścia granicznego, oczekując na sprowadzanego z Niemiec Zachodnich Forda Taunusa^[8]. Za tę zuchwałą reakcję niektórzy działacze domagali się dla zawodnika wieloletniej dyskwalifikacji, lecz po raz kolejny pomógł mu Edward Gierek, wyciszając aferę. Piłkarz w reprezentacji więcej jednak nie zagrał.

Kariera trenerska

Po krótkim epizodzie w Katowicach, w latach 1972–1975 pracował jako szkoleniowiec w pierwszoligowym Zagłębiu Sosnowiec. Był asystentem Antoniego Brzeżańczyka, Czesława Uznańskiego i Nándora Bányaia, prowadził też zespół samodzielnie oraz w duetach z Uznańskim i Kazimierzem Trampiszem^[9].

W kolejnych latach pracował w CKS Czeladź oraz klubach zachodnioniemieckich: TuS Schloß Neuhaus (1977–1978^[10] oraz krótko na przełomie grudnia 1982 i stycznia 1983^[11]) i VfB Oldenburg (1983–1984).

Drugoligową bytomską Polonię obejmował dwukrotnie, jej piłkarzy szkolił najpierw w latach 1980–1982, a następnie w rundzie jesiennej sezonu 1991/92^[12].

Życie prywatne

Liberda pochodził z polskiej rodziny osiadłej w bytomskiej dzielnicy Rozbark w ówczesnych granicach Niemiec^[2]. Miał dwóch braci. W 1975 został absolwentem AWF w Katowicach, uzyskując tytuł trenera II klasy. Posiadał też wykształcenie technika górnika i ślusarza. Miał żonę Teresę oraz syna.

Przez długie lata, od początków XXI wieku cierpiał na chorobę Alzheimera, przez którą po jakimś czasie stracił kontakt z rzeczywistością^[8]. Zmarł w rodzinnym mieście w wieku 83 lat^[13]. Pochowany został 11 lutego 2020 na cmentarzu Świętej Trójcy w Bytomiu^[14].

Statystyki

Klubowe

Klub	Sezon	Liga	Liga		Puchar[b]		Europa[c]		Inne[d]		Suma
			Mecze	Bramki	Mecze	Bramki	Mecze	Bramki	Mecze	Bramki	Mecze	Bramki
Ogniwo Bytom	1954	I liga	1[e]	0	0	0	–		–		1	0
Polonia Bytom	1955	I liga	14	2	2	1	–		–		16	3
	1956	II liga			3	3	–		–
	1957	I liga	22	9	–		–		–		22	9
	1958	I liga	20	5	–		2	0	–		22	5
	1959	I liga	22	21	–		–		–		22	21
	1960	I liga	22	15	–		–		–		22	15
	1961	I liga	26	15	–		–		–		26	15
	1962	I liga	14[f]	16	3	2	–		–		17	18
	1962/1963	I liga	26	16		4	4	1	–		26	20
	1963/1964	I liga	25	13		1	–				25	14
	1964/1965	I liga	26	12		0	–				26	12
	1965/1966	I liga	24	8		0	–				24	8
	1966/1967	I liga	26	8		0	–				26	8
	1967/1968	I liga	13	2		0	–				13	2
	1968/1969	I liga	20	3		0	–		–		20	3
	Ogólnie		301	145	8	11	6	1			315	157
AZ '67	1969/1970	Eredivisie	16	1	3	1	–		–		19	2
	1970/1971	Eredivisie	30	0	2	0	–		–		32	0
	Ogólnie		46	1	5	1	–	–	–	–	51	2
Polonia Bytom	1970/1971	I liga	3	1	0	0	–		0	0	3	1
GKS Katowice	1971/1972	II liga				0	–		–
Ogólnie w karierze			350	147	13	12	6	1			369	160

Międzynarodowe

Polska
Rok	Mecze	Gole
1959	5	2
1960	2	0
1961	2	0
1962	3	0
1964	3	2
1965	8	0
1966	10	4
1967	2	0
Ogólnie	35	8

Gole międzynarodowe

Lp.	Data	Miejsce	Występ	Przeciwnik	Gol na	Wynik	Rozgrywka
1.	21 czerwca 1959	Stadion Olimpijski, Wrocław, Polska	2	Izrael	3:0	7:2	Towarzyski
2.					7:2
3.	7 października 1964	Råsunda, Solna, Szwecja	15	Szwecja	2:2	3:3
4.					3:2
5.	5 czerwca 1966	Estádio Magalhães Pinto, Belo Horizonte, Brazylia	26	Brazylia	1:0	1:4
6.	8 czerwca 1966	Maracanã, Rio de Janeiro, Brazylia	27		1:2	1:2
7.	11 czerwca 1966	Estadio Monumental, Buenos Aires, Argentyna	28	Argentyna	1:1	1:1
8.	2 października 1966	Stadion Pogoni, Szczecin, Polska	31	Luksemburg	2:0	4:0	ME 1968 – eliminacje

Sukcesy

Klub

Polonia Bytom^[a]

• I liga Mistrz: 1954, 1962
• I liga Wicemistrz: 1958, 1959, 1961
• I liga Trzecie miejsce: 1965/1966, 1968/1969
• Puchar Polski Finał: 1963/1964
• Puchar Intertoto Zwycięstwo: 1964/1965
• Puchar Intertoto Finał: 1963/1964
• International Soccer League Zwycięstwo: 1965
• II liga Mistrzostwo i awans do I ligi: 1956

Indywidualne

Polonia Bytom

• I liga Król strzelców: 1959 (21 bramek), 1962 (16 bramek)
• Złote Buty: 1962
• Piłkarz Roku Przeglądu Sportowego: 1966

Uwagi

1. W latach 1950–1955 jako Ogniwo Bytom.
2. Do sezonu 1962 włącznie mecze Pucharu Polski rozgrywanego w systemie jesień-wiosna przypisano rozgrywkom ligowym zgodnie z rokiem kalendarzowym.
3. Uwzględniono: Puchar Europy – 6 (1).
4. Uwzględniono: Puchar Intertoto, International Soccer League.
5. Uwzględniono mecz unieważniony i powtarzany.
6. Uwzględniono: Baraż o MP – 2 (2).