Języki turkijskie albo tureckie[1] – rodzina wśród języków ałtajskich, na początku XXI w. najliczniejsza, obejmująca około 140 mln mówiących. Posługujący się nimi zamieszkują obszary Eurazji:

Thumb
Współczesny zasięg geograficzny języków turkijskich
Thumb
Języki turkijskie w Eurazji

Języki te dzielą się na następujące grupy:

Dawniej powszechną nazwą tej rodziny językowej używaną w polskiej turkologii był termin „języki tureckie”. Później jednak zaczęto stosować termin „języki turkijskie” – czynnie wprowadzony do turkologii przez Henryka Jankowskiego[2] – co pozwala łatwo rozróżniać pomiędzy dwoma poziomami taksonomicznymi, np. w sformułowaniu „wyraz turkijski” (tak jak: „wyraz słowiański”) i „wyraz turecki” [= w języku większości mieszkańców Turcji] (tak jak: „wyraz polski”)[3].

Najstarsze teksty

Najstarsze inskrypcje, pochodzące z początków VIII wieku, odnaleziono w Mongolii, gdzie powstał pierwszy organizm państwowy ludów tureckich, tzw. pierwszy, a potem też drugi kaganat (staro)turecki. Są to głównie inskrypcje nagrobne zapisane tzw. alfabetem runicznym (niemającym związku z runami skandynawskimi[uwaga 1]). Język staroturkijski poświadczony w napisach runicznych, znad rzeki Orchon (stąd: pismo orchońskie) i górnego Jeniseju, jest już jednak w pełni ukształtowanym, artystycznym językiem literackim (pełnił on funkcję ponaddialektalnego literackiego koiné), toteż wysoce prawdopodobny jest domysł, że istniały też jakieś znacznie wcześniejsze zabytki w tym języku, które jednak – być może jako zapisane na mniej trwałym niż kamień materiale – nie zachowały się do naszych czasów. Turkijski alfabet runiczny został odcyfrowany przez uczonego duńskiego Vilhelma Thomsena w końcu XIX w. – sukces ten można uznać za jeszcze większy niż odczytanie hieroglifów egipskich, jako że w czasach Thomsena nie wiedziano nawet, w jakim języku są teksty spisane tym pismem; nie wiedziano też, czy jest to pismo alfabetyczne, sylabowe czy hieroglificzne, ani w jakim kierunku należy je czytać (np. z prawa na lewo, z góry w dół itd.).

Klasyfikacja języków turkijskich

Języki ogurskie

Więcej informacji Grupy i języki, Liczba mówiących ...
Języki ogurskie (bułgarskie, lir-turkijskie)
Grupy i języki Liczba mówiących Kraje
protobułgarskiWielka Bułgaria
bułgarski nadwołżańskiBułgaria Wołżańsko-Kamska
chazarski (chazaryjski)Kaganat Chazarski
czuwaski1,8 mlnRosja (Republika Czuwaska) 1,8 miliona, Kazachstan 22 000
Zamknij

Języki ogólnoturkijskie (szaz-turkijskie)

Języki ogólnoturkijskie:

Więcej informacji Grupy, Liczba mówiących ...
Języki kipczackie (północnozachodnioturkijskie, zachodnioturkijskie)
Grupy Języki Liczba mówiących Kraje
Zachodniokipczackie (ponto-kaspijskie) kumański (połowiecki, zachodniokipczacki)Węgry
karaimski80Litwa 20, Ukraina <10, Polska <10
kumycki280 000Rosja (Dagestan)
karaczajsko-bałkarski250 000Rosja (Karaczajski Obwód Autonomiczny)
krymczacki (judeo-krymskotatarski)200Ukraina
krymskotatarski500 000Ukraina 200 000, Uzbekistan 190 000, Kirgistan 40 000
urumski (grecko-tatarski)45 000Gruzja, Ukraina
armenokipczackiPolska, Ukraina
Północnokipczackie (wołgo-uralskie) tatarski6,8 mlnRosja 5,8 miliona, Uzbekistan 470 000, Kazachstan 330 000, Kirgistan 70 000,
Tadżykistan 80 000, Turkmenistan 50 000, Ukraina 90 000, Azerbejdżan 30 000
baszkirski2,2 mlnRosja 1,8 miliona, Uzbekistan 35 000, Kazachstan 20 000
Południowokipczackie (aralo-kaspijskie) fergańskokipczacki (uzbeko-kipczacki)Azja Środkowa (Kotlina Fergańska)
syberyjskotatarski (syberski)100 000Rosja (zachodnia Syberia)
nogajski70 000Rosja (północny Kaukaz)
karakałpacki400 000Uzbekistan
kazachski12 mlnKazachstan 9,7 miliona, Chiny 700 000, Uzbekistan 800 000, Rosja 650 000, Mongolia 100 000
kirgiski4,2 mlnKirgistan 3,8 miliona, Uzbekistan 200 000, Chiny 200 000
Zamknij
Więcej informacji Grupy, Liczba mówiących ...
Języki oguzyjskie (oguskie, południowozachodnioturkijskie, południowoturkijskie)
Grupy Języki Liczba mówiących Kraje
Zachodniooguzyjskie staroanatolijskiSułtanat Rumu, Anatolia
osmański (otomański, osmańsko-turecki)Imperium Osmańskie
tureckiponad 66 mlnTurcja 58 milionów, Bałkany 1 milion, Irak 600 000, Cypr 180 000, Rosja 100 000,
Niemcy 2,8 miliona, środkowa Europa 1,5 mln
pieczyński (peczenegijski)Azja Środkowa
gagauski250 000Mołdawia 170 000, Bałkany 50 000, Ukraina 20 000, Bułgaria 10 000
bałkańskogagauski (rumelijski)331 000Turcja
Języki azerskie
seldżuckiIran
Makrojęzyk azerski (azerbejdżański)
północnoazerski10 mlnAzerbejdżan 8 milionów, Turcja 500 000, Irak 500 000, Rosja 350 000,
Gruzja 300 000, Armenia 200 000
południowoazerski20 mlnIran
Południowooguzyjskie kaszkajski1,5 milionaIran
ajnallu7000Iran (ostany Markazi, Ardabil i Zandżan)
afszarski300 000Afganistan (Kabul, Herat), Iran
Wschodniooguzyjskie turkmeński6,8 mlnTurkmenistan 3,8 miliona, Iran 2 miliony, Afganistan 500 000, Irak 250 000, Uzbekistan 250 000
chorasański400 000Chorasan (Iran, Afganistan)
salarski55 000Chiny (Qinghai i Gansu)
Zamknij
Więcej informacji Grupy, Liczba mówiących ...
Języki ujgurskie (karłuckie, karluckie, ujgursko-karluckie, karachanidzkie, południowowschodnioturkijskie, wschodnioturkijskie)
Grupy Języki Liczba mówiących Kraje
Zachodnioujgurskie uzbecki25 milionówUzbekistan 21 milionów, Afganistan 1,5 miliona, Tadżykistan 1 milion, Kirgistan 750 000,
Kazachstan 400 000, Turkmenistan 300 000
Wschodnioujgurskie karachanidzkiAzja Środkowa (Turkiestan)
chorezmijskoturecki (karluko-chorezmijski)Złota Orda
czagatajskiChanat Czagatajski
ujgurski10,3 miliona(Turkiestan) 9,9 miliona, Kirgistan 200 000, Kazachstan 200 000
iliski120Chiny
ejnuski (abdalski)6600Chiny
Zamknij
Więcej informacji Grupy, Grupy i języki ...
Języki syberyjskie (północnowschodnioturkijskie, północnoturkijskie)
Grupy Grupy i języki Liczba mówiących Kraje
Północnosyberyjskie jakucki

wierchojański

456 000Rosja (Jakucja)
dołgański

jenisejsko-turecki

5000Rosja (Tajmyrski Okręg Autonomiczny)
Południowosyberyjskie Języki staroturkijskie (starotureckie)
staroturecki (starooguski, jenisejsko-orchoński)Azja Środkowa
staroujgurskiKaganat Ujgurski
Języki sajańskie
duchański500Mongolia
tuwiński200 000Rosja 170 000, Mongolia 30 000
karagaski (tofa, tofałarski, tofalarski)93Rosja
Języki jenisejo-turkijskie (abakańskie)
chakaski65 000Rosja (Chakasja)
fuju-kirgiski (mandżurskokirgiski)10Chiny (Mandżuria)
szorski10 000Rosja (Republika Ałtaju)
czułymski44Rosja (środkowa Syberia)
zachodniojugurski (żółtoujgurski, sarygjugurski)4600Chiny (Gansu)
Języki ałtajo-turkijskie (ojrockie)
Makrojęzyk ałtajski (ojrocki)
południowoałtajski55 500Rosja (Republika Ałtaju)
północnoałtajski10 000Rosja (Republika Ałtaju)
Zamknij
Więcej informacji Grupy i języki, Liczba mówiących ...
Argu (sporne)
Grupy i języki Liczba mówiących Kraje
chaladzki42 000Iran
Zamknij

Zobacz też

Uwagi

  1. Nazwa oddaje jedynie ich podobny wygląd, co się tłumaczy tym, że zarówno w Skandynawii, jak i w kaganacie tureckim pismem tym pisano na kamieniu, którego twardość wymuszała użycie linii prostych i kanciastych i równoczesne unikanie kształtów krągłych i łukowatych.

Przypisy

Wikiwand in your browser!

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.

Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.