Józef Noji

Józef Noji (ur. 8 września 1909 w Pęckowie, zm. 15 lutego 1943 w Auschwitz) – polski lekkoatleta, olimpijczyk, 10-krotny mistrz Polski w biegach długodystansowych^[1][2][3], stolarz i warszawski tramwajarz. Zawodnik Sokoła Poznań oraz dwóch warszawskich klubów sportowych Legii i Syreny Warszawa^[2]. W czasie II wojny światowej w okresie niemieckiej okupacji Polski działacz niepodległościowy, aresztowany przez Gestapo i więziony na Pawiaku, zastrzelony w niemieckim obozie koncentracyjnym KL Auschwitz^[4].

Józef Noji

Józef Noji podczas międzynarodowych zawodów lekkoatletycznych na stadionie White City – Londyn 1936.
Data i miejsce urodzenia	8 września 1909 Pęckowo
Data i miejsce śmierci	15 lutego 1943 Auschwitz
Wzrost	170 cm
Dorobek medalowy
Mistrzostwa Polski złoto Białystok 1935 bieg na 5000 m złoto Wilno 1936 bieg na 5000 m złoto Wilno 1936 bieg na 10 000 m złoto Lublin 1936 bieg przełajowy złoto Chorzów 1937 bieg na 5000 m złoto Lwów 1937 bieg przełajowy złoto Warszawa 1938 bieg na 5000 m złoto Łuck 1938 bieg przełajowy złoto Poznań 1939 bieg na 5000 m złoto Lublin 1939 bieg przełajowy srebro Poznań 1934 bieg na 10 000 m brąz Poznań 1939 bieg na 1500 m
Odznaczenia

Rodzina

Biegacz pracował jako motorniczy w Warszawie. Tu kieruje tramwajem 377 na plac Narutowicza, 1937

Urodził się w małej wsi Pęckowo koło Wielenia, w ówczesnej Prowincji Poznańskiej leżącej w zaborze pruskim. Jako najmłodszy z czworga rodzeństwa był synem Pawła, miejscowego stolarza oraz Józefy z Kowalów. Jego rodzina była biedna, a warunki materialne pogorszyły się dodatkowo po śmierci ojca w 1917 roku^[5]. Od najmłodszych lat Józef musiał ciężko pracować fizycznie, aby móc finansowo pomagać matce w utrzymaniu rodziny. Był żonaty z Ireną z domu Francuzik, z którą miał syna Ryszarda.

Życiorys

W 1923 roku ukończył 5-klasową szkołę powszechną, po zakończeniu której w 1927 roku zdobył uprawnienia czeladnicze u miejscowego mistrza stolarskiego. W tym samym roku wstąpił do regionalnego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, w którym pełnił funkcję sekretarza^[5]. Rozpoczął również starty w lokalnych biegach na różnych dystansach. Z powodów materialnych opuścił rodzinne strony i przeniósł się do Bydgoszczy^[5].

W Toruniu odbył służbę wojskową w 8 batalionie saperów, którą ukończył w roku 1932 w stopniu kaprala. Po zakończeniu służby powrócił do rodzinnej wsi, skąd do dorywczej pracy stawiał się wcześnie rano, biegając tam z miejsca zamieszkania 24 kilometry^[5]. Drogę do kariery sportowej otworzyły mu organizowane corocznie Biegi Narodowe na Przełaj, które jako kompletnie nieznany wówczas zawodnik wygrał w 1934 roku, pokonując czołówkę polskich biegaczy^[2]. Stał się sensacją sportową i już parę miesięcy później powołano go do polskiej kadry w meczu bałtyckim pomiędzy Polską, Łotwą i Estonią, w którym zajął II miejsce w biegu na 10 000 metrów, za Kazimierzem Fiałką^[4].

Od 1935 roku startował jako zawodnik warszawskiej Legii, zdobywając dla tego klubu wiele medali i nagród. Po igrzyskach olimpijskich w Berlinie w 1936 roku występował również w latach 1937–1939 w barwach Syreny Warszawa. Dwukrotnie został wybrany do dziesiątki najlepszych sportowców Polski. W Plebiscycie „PS” 1936 zajął 2. miejsce, a w 1937 był dziewiąty.

W okresie międzywojennym, od 1937 roku pracował w Warszawie jako motorniczy tramwaju. W 1939 roku przygotowywał się do igrzysk olimpijskich roku 1940, ścigając się w krajowych i międzynarodowych zawodach z czołówką europejskich biegaczy oraz ze swoim największym rywalem w Polsce Januszem Kusocińskim. Był wówczas jednym z najbardziej utalentowanych polskich długodystansowców i upatrywano w nim następcę Kusocińskiego. Do wybuchu wojny 10-krotnie reprezentował barwy narodowe w meczach międzypaństwowych.

II wojna światowa

Jego karierę sportową przerwał wybuch II wojny światowej. Nie został zmobilizowany w czasie kampanii wrześniowej. Po jej zakończeniu zgłosił się do pracy w Warszawie w warsztatach tramwajowych. Ze względu na swoje osiągnięcia sportowe zwrócił uwagę Niemców. Dwukrotnie zaproponowali mu podpisanie niemieckiej listy narodowościowej (tzw. volkslisty), oferując dobrze płatne stanowisko i związane z tym przywileje. Józef Noji dwukrotnie odmówił. Na przełomie lat 1939–1940 włączył się w działalność struktur konspiracyjnych polskiego podziemia niepodległościowego. Został aresztowany przez Gestapo 18 września 1940 i umieszczony w niemieckim więzieniu przy ul. Pawiej^[4][2][6].

Po blisko rocznym pobycie na Pawiaku, 23 lipca 1941 roku został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz^[7][1][2]. W transporcie liczącym 350 innych więźniów znajdowało się również wielu przedstawicieli polskiej inteligencji, jak były wiceminister skarbu Roman Rybarski, rektor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego – Witold Staniszkis, polityk PPS Adam Kuryłowicz, publicysta Piotr Kownacki^[7][6].

W obozie Noji otrzymał numer 18 535 i skierowany został do pracy w obozowej stolarni. W lutym 1943 roku za próbę przemycenia grypsu został wtrącony do bunkra w bloku 11 zwanym blokiem śmierci, gdzie napisał ostatni list do żony. Następnego dnia, 15 lutego 1943 roku o godzinie 13.55, został zaprowadzony pod tzw. „ścianę śmierci” i zastrzelony strzałem w tył głowy^[1]. Ocalały z Auschwitz więzień nr 21 953 – Leonidas Koreń, który był świadkiem wydarzenia zeznał, że tego dnia do bezbronnych więźniów strzelała trójka SS-manów: SS-Hauptscharführer Gerhard Palitzsch^[8], SS-Unterscharführer Heinrich Schoppe oraz SS-Lagerführer Friedrich Stiwitz^[4].

Józef Noji pośmiertnie został odznaczony przez komendę główną Armii Krajowej dnia 16 czerwca 1944 Krzyżem Walecznych^[2] oraz 20 listopada 1944 roku przez Prezydenta RP na uchodźstwie Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Osiągnięcia sportowe

Józef Noji w biegu na 5000 m na igrzyskach olimpijskich w 1936 w Berlinie

Noji na 4. miejscu na zawodach w 1939 roku w Warszawie wraz z czołówką polskich biegaczy Januszem Kusocińskim, Wacławem Soldanem i Kazimierzem Hermanem

Noji finiszuje na trójmeczu lekkoatletycznym Grecja – Polska – Czechosłowacja w Atenach w 1937

Obok Janusza Kusocińskiego Józef Noji był najbardziej znanym polskim długodystansowcem lat 30. XX w. Brał udział w igrzyskach olimpijskich w 1936 w Berlinie, gdzie zajął 5. miejsce w biegu na 5000 metrów i 14. miejsce w biegu na 10 000 metrów^[1][9].

W 1936 roku w Warszawie na zawodach lekkoatletycznych, jakie odbyły się 10 i 11 października na stadionie Wojska Polskiego, wygrał bieg na 5000 m z czasem 14:58,0, wyprzedzając fińskiego dwukrotnego złotego mistrza olimpijskiego w biegach długodystansowych Volmara Iso-Hollo, który osiągnął czas 15:00,2^[1].

Startował także w mistrzostwach Europy w 1938 w Paryżu, gdzie był piąty w biegu na 5000 metrów^[10].

Dziesięciokrotnie zdobywał tytuły mistrza Polski:

• bieg na 5000 m: 1935, 1936, 1937, 1938 i 1939
• bieg na 10 000 m: 1936
• bieg przełajowy: 1936, 1937, 1938 i 1939

Był też wicemistrzem Polski na 10 000 m w 1934 i brązowym medalistą w biegu na 1500 metrów w 1939^[3][11].

Zdobył tytuł międzynarodowego mistrza Anglii na 6 mil w 1936^[12]. Był rekordzistą Polski na 5000 metrów (14:33,4 s. – 7 sierpnia 1936 w Berlinie)^[13] i w sztafecie 4 × 1500 metrów (16:02,6 s. – 28 czerwca 1939 w Warszawie)^[14].

Rekordy życiowe Nojiego^[14]:

Konkurencja	Data i miejsce	Wynik
bieg na 800 metrów	13 czerwca 1936, Warszawa	2:01,5
bieg na 1000 metrów	1 września 1935, Warszawa	2:35,0
bieg na 1500 metrów	9 sierpnia 1938, Oslo	3:55,6
bieg na 2000 metrów	13 sierpnia 1937, Warszawa	5:38,2
bieg na 3000 metrów	2 października 1937, Warszawa	8:34,4
bieg na 5000 metrów	7 sierpnia 1936, Berlin	14:33,4
bieg na 10 000 metrów	10 sierpnia 1938, Królewiec	31:17,4

Upamiętnienie

Tablica Józefa Nojiego w Pęckowie

Pomnik Józefa Nojiego w Drawskim Młynie

Józef Noji upamiętniony został:

• Aleja Józefa Nojiego w Warszawie znajdującą się na południowym brzegu Kanału Piaseczyńskiego, niedaleko Stadionu Legii,
• ulicą im. Józefa Nojiego w Oświęcimiu, znajdującą się na terenie Osiedla Chemików,
• pamiątkową tablicą umieszczoną w 1986 roku na kościele w Pęckowie,
• obeliskiem w Drawskim Młynie,
• biegiem organizowanym od ponad trzydziestu lat pod nazwą Masowy Bieg imienia Józefa Nojiego odbywającym się na trasie z Drawskiego Młyna do Wielenia (przez Pęckowo, Drawsko, Krzyż Wielkopolski, Hutę Szklaną),
• dwoma stadionami, Stadionem Miejskim w Drezdenku oraz stadionem miejskim w Wieleniu mogącym pomieścić 2500 widzów.
• biografia Nojiego opisana w książce Franciszka Grasia J.Noji sportowiec-patriota.

Szkoły noszące imię Józefa Nojiego

• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Czarnkowie
• Szkoła Podstawowa w Pęckowie
• Szkoła Podstawowa nr 2 w Drezdenku

Przypisy

1. Praca zbiorowa: Kronika sportu. Warszawa: Chronik Verlag, 1993, s. 386, 394, 405, 429, 431, 432. ISBN 83-900331-8-6.
2. Praca zbiorowa: Mała encyklopedia sportu t. II L-Ż hasło „Noji Józef”. Warszawa: Sport i Turystyka, 1987, s. 204. ISBN 83-217-2564-3.
3. Henryk Kurzyński, Stefan Pietkiewicz, Janusz Rozum, Tadeusz Wołejko: Historia finałów lekkoatletycznych mistrzostw Polski 1920-2007. Konkurencje męskie. Szczecin – Warszawa: Komisja Statystyczna PZLA, 2008, s. 351. ISBN 978-83-61233-20-6.
4. Andrzej Jucewicz, Włodzimierz Stępiński: Chwała olimpijczykom 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1968, s. 66–69.
5. Józef Noji – nota biograficzna. [w:] Polskie Stowarzyszenie Biegów [on-line]. psb-biegi.com.pl, 2010. [dostęp 2014-05-24].
6. Regina Domańska: Pawiak więzienie Gestapo. Kronika 1939–1944. Warszawa: KIW, 1978, s. 102, 164.
7. Władysław Bartoszewski: Warszawski pierścień śmierci 1939–1944. Warszawa: Interpress, 1970, s. 137–138.
8. Gerhard Palitzsch na stronach Muzeum Auschwitz.
9. Olympics at Sports-Reference.com > Athletes > Józef Noji [online] [dostęp 2012-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2009-10-19] (ang.).
10. Mirko Jalava (red.): Göteborg 2006 Statistics Handbook. Göteborg: European Athletics, 2006, s. 95.
11. Henryk Kurzyński, Stefan Pietkiewicz, Janusz Rozum, Tadeusz Wołejko: Historia finałów lekkoatletycznych mistrzostw Polski 1920-2007. Konkurencje męskie. Szczecin – Warszawa: Komisja Statystyczna PZLA, 2008, s. 50, 60, 70, 277, 278. ISBN 978-83-61233-20-6.
12. British Athletics Championships 1919–1939 [online], gbrathletics [dostęp 2012-10-26] (ang.).
13. Janusz Waśko, Andrzej Socha: Athletics National Records Evolution 1912 – 2006. Zamość – Sandomierz: 2007, s. 47.
14. Henryk Kurzyński, Stefan Pietkiewicz, Marian Rynkowski: Od Adamczaka do Zasłony – Leksykon lekkoatletów polskich okresu międzywojennego – mężczyźni. Warszawa: Komisja Statystyczna PZLA, 2004, s. 156. ISBN 83-9136-63-9-1.

Bibliografia

• Bogdan Tuszyński, Henryk Kurzyński: Od Chamonix do Vancouver. Leksykon olimpijczyków polskich 1924-2010. Warszawa: Fundacja Dobrej Książki, 2010, s. 445. ISBN 978-83-86320-01-1.
• Bogdan Tuszyński: Polscy olimpijczycy XX wieku. T. 2: N-Ż. Wrocław: Wydawnictwo Europa, 2004, s. 16. ISBN 83-7407-050-1.
• Bogdan Tuszyński: Księga sportowców polskich ofiar II wojny światowej 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo ARS Print, 1999, s. 205–207. ISBN 83-87224-12-X.
• Ryszard Wryk: Sport olimpijski w Polsce 1919–1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006, s. 282–284. ISBN 83-7177-278-5.
• Henryk Kurzyński, Stefan Pietkiewicz, Marian Rynkowski: Od Adamczaka do Zasłony – Leksykon lekkoatletów polskich okresu międzywojennego – mężczyźni. Warszawa: Komisja Statystyczna PZLA, 2004, s. 156. ISBN 83-9136-63-9-1.
• Andrzej Jucewicz, Włodzimierz Stępiński: Chwała Olimpijczykom. Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1868. Brak numerów stron w książce
• Noji Józef [online], olimpijski.pl [dostęp 2014-06-29].
• Olympics at Sports-Reference.com > Athletes > Józef Noji [online] [dostęp 2012-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2009-10-19] (ang.).
• Graś Franciszek: Józef Noji sportowiec i patriota. Gorzów Wlkp.- Drezdenko: 1887. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Filmik o Józefie Nojim w serwisie Youtube.

Kontrola autorytatywna (osoba):

• VIAF: 1523151778205018130002
• PLWABN: 9810536927605606
• NUKAT: n2019025015

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3948108

Identyfikatory zewnętrzne:

• Olympedia: 74802