Inspektorat Graniczny nr 16

Inspektorat Graniczny nr 16 – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej i na granicy polsko-czechosłowackiej w latach 1928–1939.

Inspektorat Graniczny nr 16

Obwód Straży Granicznej „Rybnik”

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1928
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	Inspektorat Straży Celnej „Rybnik”
Organizacja
Dyslokacja	Rybnik
Formacja	Straż Graniczna
Podległość	Śląski IO SG Śląsk Okręg SG

Geneza,

Początek działalności Straży Celnej na Śląsku datuje się na dzień 15 czerwca 1922 roku. W tym dniu polscy strażnicy celni w zielonych mundurach i rogatywkach wkroczyli na ziemie przyznane Polsce. W nocy z 16 na 19 czerwca 1922 objęli straż na powierzonych im odcinkach^[1]. Inspektorat Straży Celnej „Rybnik” rozpoczął urzędowanie w Rybniku w drugiej połowie lipca 1922 roku^[a]. Podporządkowany był bezpośrednio Dyrekcji Ceł Mysłowice. Pierwsza siedziba Inspektoratu mieściła się w budynku szkoły ewangelickiej. Inspektorat ochraniał wtedy odcinek graniczny od placówki SC „Ruptawa” na granicy polsko-czeskiej, do placówki SC „Karol Emanuel” na granicy polsko-niemieckiej^[2]. 1 listopada 1924 roku biura inspektoratu przeniesione zostały do „Sierocińca”^[b], a z dniem 20 kwietnia 1926 przeniesiono je do budynku prywatnego przy ulicy Koziegłowy 7^[4]. W 1927 roku weszła w życie nowa organizacja Straży Celnej. Inspektorat SC „Rybnik” wszedł w podporządkowanie Śląskiego Inspektoratu Okręgowego w Katowicach z siedzibą w Mysłowicach^[5].

W styczniu 1928 roku nastąpiła reorganizacja inspektoratu. Pododcinek komisariatu „Bielszowice” i placówka „Przyszowice“ z komisariatu „Knurów” została przekazana do IG „Piaśniki”. W zamian za to inspektorat „Rybnik” przyjął pododcinek komisariatu „Zebrzydowice” od kamienia nr XXX/1 do kamienia nr 12. Zlikwidowany został komisariat „Moszczenica”^[c] i „Lyski“^[d][6].

Kierownicy/komendanci inspektoratu

stopień	imię i nazwisko	okres pełnienia służby	kolejne stanowisko
komisarz	Alfons Hess[2]	VI 1922 – 6 VIII 1922	zastępca kierownika
komisarz	Antoni Póltorak[2]	6 VIII 1922 –15 VIII 1926	kierownik Inspektoratu SC „Dukla”
komisarz	Longin Pytlasiński[4]	15 VIII 1926 – 30 XII 1927	zwolniony ze SC
starszy komisarz	Józef Krzemieński[7]	1 I 1928 – 4 V 1928	kierownik komisariatu „Kornowac”

Struktura organizacyjna IC

• komisariat Straży Celnej „Moszczenica”^[e].
• komisariat Straży Celnej „Gorzyce”
• komisariat Straży Celnej „Lubomia”
• komisariat Straży Celnej „Lyski”^[f].^[g]
• komisariat Straży Celnej „Rybnik”
• komisariat Straży Celnej „Knurów”
• komisariat Straży Celnej „Bielszowice”

Formowanie i zmiany organizacyjne

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[10]. Rozkazem nr 4 z 30 kwietnia 1928 roku w sprawach organizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski zatwierdził dyslokację, granice i strukturę inspektoratu granicznego nr 16 „Rybnik”^[11]. Rozkazem nr 4 z 17 grudnia 1934 roku w sprawach [...] zarządzeń organizacyjnych i zmian budżetowych, dowódca Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wyłączył komisariat „Knurów” z Inspektoratu Granicznego „Wielkie Hajduki” i przydzielił do Inspektoratu Granicznego „Rybnik”^[12]. Rozkazem nr 4 z 17 grudnia 1934 roku w sprawach [...] zarządzeń organizacyjnych i zmian budżetowych, dowódca Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wyłączył komisariat „Zebrzydowice” z Inspektoratu Granicznego „Rybnik” i przydzielił do Inspektoratu Granicznego „Bielsko”^[12]. Rozkazem nr 2 z 8 września 1938 roku w sprawie terminologii odnośnie władz i jednostek organizacyjnych formacji, dowódca Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski nakazał zmienić nazwę Inspektoratu Granicznego „Rybnik” na Obwód Straży Granicznej „Rybnik”^[13]. Rozkazem nr 12 z 14 lipca 1939 roku w sprawie reorganizacji placówek II linii i posterunków wywiadowczych oraz obsady personalnej, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma przemianował posterunek SG „Rydułtowy” na placówkę II linii^[14]. Rozkazem nr 12 z 14 lipca 1939 roku w sprawie reorganizacji placówek II linii i posterunków wywiadowczych oraz obsady personalnej, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma zniósł posterunek SG „Żory” i „Wodzisław”^[15]. Rozkazem nr 12 z 14 lipca 1939 roku w sprawie reorganizacji placówek II linii i posterunków wywiadowczych oraz obsady personalnej, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma wyłączył placówkę II linii „Gorzyce” z komisariatu „Lubomia” i przydzielił ją do Komendy Obwodu „Rybnik”^[15].

Służba graniczna

Dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski swoim rozkazem nr 4 z 30 kwietnia 1928 roku w sprawach organizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego określił granice inspektoratu granicznego: od północy: placówka Straży Granicznej „Przyszowice” wyłącznie, od południa: placówka Straży Granicznej „Pogwizdów” włącznie^[11]. Z dniem 1 marca 1928 roku nastąpiła zmiana lokalu inspektoratu z ulicy Koziegłowy na ulicę Wiejską 2 do budynku dzierżawionego od Mikołaja Niklasa^[16]. W 1935 roku inspektorat obejmował odcinek graniczny liczący 129 kilometrów 145 metrów od kamienia granicznego nr 214 na granicy polsko-niemieckiej do kamienia nr 7 na granicy polsko-czeskiej. Biura inspektoratu mieściły się w budynku dzierżawionym od Antoniego Stokłosy przy ulicy Pocztowej 1. Na wyposażeniu był jeden samochód, cztery motocykle, dwa konie i pięć rowerów^[17]. Z dniem 1 sierpnia 1931 roku inspektorat po raz piąty zmienił swoją siedzibę z budynku przy ulicy Wiejskiej do budynku Antoniego Stokłosy przy ulicy Pocztowej 1 (Grażyńskiego 1)^[18].

Sąsiednie inspektoraty

• Inspektorat Graniczny „Huta Królewska” ⇔ Inspektorat Graniczny „Biała”− 1928

Kierownicy/komendanci inspektoratu

stopień	imię i nazwisko	okres pełnienia służby	kolejne stanowisko
starszy komisarz SC	Stanisław Matera[19]	4 V 1928 – 1 V 1929	do sztabu ŚIO
inspektor	Jan Łabiński[20]	1 V 1929 – 31 I 1931	stan nieczynny
nadkomisarz	Wiktor Skrzypek[21]	28 II 1931[22] – był XI 1937[23]

Struktura organizacyjna

Organizacja inspektoratu w 1928^[24]:

• komenda − Rybnik
• komisariat Straży Granicznej „Rybnik”
• komisariat Straży Granicznej „Kornowac”
• komisariat Straży Granicznej „Gorzyce”
• komisariat Straży Granicznej „Zebrzydowice”

Organizacja inspektoratu w listopadzie 1929^[25]:

• komenda − Rybnik
• 1/16 komisariat Straży Granicznej „Rybnik”
• 2/16 komisariat Straży Granicznej „Kornowac”
• 3/16 komisariat Straży Granicznej „Gorzyce”
• 4/16 komisariat Straży Granicznej „Zebrzydowice”

Organizacja inspektoratu w 1935^[17]

• komenda − Rybnik
• komisariat Straży Granicznej „Knurów”
• komisariat Straży Granicznej „Rybnik”
• komisariat Straży Granicznej „Lubomia”
• komisariat Straży Granicznej „Gorzyce”

Uwagi

1. Inspektorat istniał od chwili wkroczenia Straży Celnej na Śląsk i urzędował pierwotnie przy Dyrekcji Ceł w Mysłowicach^[1].
2. W 1936 roku znajdowała się w tym budynku siedziba szkoły rolniczej^[3].
3. Pododcinek komisariatu SC „Moszczenica” został włączony do komisariatu SC „Gorzyce^[6].
4. Pododcinek komisariatu SC „Lyski” został włączony do komisariatu SC „Rybnik” i „Kornowac”^[1].
5. Pierwszym kierownikiem komisariatu SC „Moszczenica” był komisarz Paweł Bobowski^[8].
6. Pierwszym kierownikiem komisariatu SC „Lyski” był komisarz Franciszek Przybylski^[8].
7. W kronice widnieje zapis: Dnia 1 września 1926 siedziba komisariatu „Raszczyce” przeniesiona została do Lysek^[9].

Przypisy

1. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 2.
2. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 3.
3. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 9.
4. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 15.
5. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 17.
6. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 21.
7. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 18.
8. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 4.
9. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 16.
10. Goryński 2012 ↓, s. 226.
11. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 24.
12. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 98.
13. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 124-128.
14. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 173.
15. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 174.
16. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 26.
17. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 47.
18. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 37.
19. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 22.
20. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 26 i 35.
21. Wykazy imienne Śl. IO ↓, s. 71.
22. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 35.
23. Wykazy imienne Śl. IO ↓, s. 338.
24. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 25.
25. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 59.

Bibliografia

• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839.. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Szkic historyczny z działalności Inspektoratu Straży Granicznej „Rybnik” z lat 1918–1935. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/719.)
• Wykazy imienne Śląskiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1938. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.