Komisariat Straży Granicznej „Lubomia”

Komisariat Straży Granicznej „Lubomia” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Komisariat Straży Granicznej „Lubomia”

Komisariat SG „Kornowac”

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1928
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	Komisariat Straży Celnej „Lubomia”
Dowódcy
Pierwszy	st. kom. Józef Krzesieński
Organizacja
Dyslokacja	Kornowac Lubomia
Formacja	Straż Graniczna
Podległość	Inspektorat Graniczny nr 16 Obwód SG „Rybnik”

Geneza

Początek działalności Straży Celnej na Śląsku datuje się na dzień 15 czerwca 1922. W tym dniu polscy strażnicy celni w zielonych mundurach i rogatywkach wkroczyli na ziemia przyznane Polsce. W nocy z 15 na 16 czerwca 1922 Straż Celna przejęła ochronę granicy polsko–niemieckiej na Śląsku. W ramach Inspektoratu Straży Celnej „Rybnik” zorganizowany został komisariat Straży Celnej „Lubomia”^[1]. Komisariat obejmował odcinek graniczny długości 21 kilometrów 500 metrów. Na prawym skrzydle graniczył z komisariatem SC „Łyski”, a na lewym z komisariatem SC „Gorzyce”. Biura komisariatu mieściły się w budynku szkolnym w Lubomi, a funkcjonariusze placówek spotykali się przy skrzynkach służbowych mieszczących się w korytarzach względnie w sieniach budynków^[2]. Początkowo służbę pełniono bez broni. Dopiero w połowie lipca strażnicy uzbrojeni zostali w karabiny włoskie^[3].

Placówki komisariatu SC „Lubomia”^[2].

• placówka Straży Celnej „Odra” – strażnik Antoni Smoliński
• placówka Straży Celnej „Buków” – starszy strażnik Marian Sławek
• placówka Straży Celnej „Ligota Tworkowska” – strażnik Stanisław Luleczka
• placówka Straży Celnej „Nieboczowy” – dozorca Stanisław Gmulski
• placówka Straży Celnej „Brzezie” – dozorca Franciszek Ekert
• placówka Straży Celnej „Lukasyna” – Franciszek Marszałek
• placówka Straży Celnej „Kobyla” – dozorca Sylwester Zbielski

W marcu 1924 zlikwidowano placówki „Brzezie” i „Ligota Tworkowska”, a w styczniu 1925 na tyłach komisariatu utworzono placówkę „Rzuchowo”. Ta ostatnia zniesiona została w czerwcu 1925^[3]. W 1926 placówki przeniosły swoje siedziby do wynajętych ubikacji. „Odra” funkcjonowała w budynku szkolnym na parterze, „Buków” w budynku szkolnym na pierwszym piętrze, „Nieboszowy” w budynku dworskim w Nowym Dworze, „Lukasyna” w Fabryce Futer i Skór, „Kobyla” w szkole^[4]. W kwietniu 1927 zmieniono nazwę placówki „Lukasyna” ^[a] na „Brzezie”^[4]. W marcu 1928 placówka „Nieboczowy” przeniesiona została do Ligoty Tworkowskiej do domu p. Pytlika, zlikwidowano placówki „Odra” i „Kobyla”. Jednocześnie została utworzona placówka II linii „Kornowac”^[5]. Po zlikwidowaniu komisariatu SC „Łyski”, jego placówka „Raszczyce” przydzielona została do komisariatu „Lubomia”^[5].

Kierownicy komisariatu SC

stopień	imię i nazwisko	okres pełnienia służby	kolejne stanowisko
komisarz	Walerian Trafas[2]	VI 1922 – 6 IV 1925
komisarz	Paweł Sarwac[3]	6 IV 1925 – 15 II 1926	w Inspekcji Ceł w Poznaniu
podkomisarz	Józef Achtelik[4]	15 II 1926 – 10 XII 1927	w służbie celnej
nadkomisarz	Józef Krzesiński[4]	10 XII 1927 – 1928	kierownik komisariatu SG „Lubomia”

Formowanie i zmiany organizacyjne

Z dniem 27 kwietnia 1928 komisariat „Lubomia” przeniesiono do Kornowaca W budynku należącym do Franciszka Złotarza zajęła dwa pomieszczenia na biura komisariatu. Wkrótce zamontowano też telefon połączony z Urzędem Pocztowym w Rydułtowach^[5]. W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[6]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 Straż Graniczną^[7]. Rozkazem nr 4 z 30 kwietnia 1928 w sprawie organizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Kornowac” do Inspektoratu Granicznego nr 16 „Rybnik” i określił jego strukturę organizacyjną^[8]. Rozkazem nr 10 z 5 listopada 1929 w sprawie reorganizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski określił numer i nową strukturę komisariatu^[9]. w 1931 placówkę Straży Granicznej I linii „Ligota” przeniesiono do m. Nieboczowy^[10]. Rozkazem nr 4/31 zastępcy komendanta Straży Granicznej płk. Emila Czaplińskiego z 20 października 1931 przeniesiono siedzibę komisariatu do Lubomi^[11]. W nowym miejscu komisariat rozpoczął urzędowanie z dniem 15 listopada 1931^[12]. Rozkazem nr 1 z 25 lutego 1932 w sprawach organizacyjnych komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski przeniósł placówkę II linii Kornowac do Lubomi^[13]. Rozkazem nr 3 z 31 grudnia 1938 w sprawach reorganizacji jednostek na terenach Śląskiego, Zachodniomałopolskiego i Wschodniomałopolskiego okręgów Straży Granicznej, a także utworzenia nowych komisariatów i placówek, komendant Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski, działając na podstawie upoważnienia Ministra Skarbu z 14 października 1938, przydzielił placówkę „Olza” z komisariatu „Gorzyce” do komisariatu „Lubomia”^[14]. Rozkazem nr 2 z 16 stycznia 1939 w sprawie przejęcia odcinka granicy polsko-niemieckiej od Korpusu Ochrony Pogranicza na terenie Mazowieckiego Okręgu Straży Granicznej oraz przekazania Korpusowi Ochrony Pogranicza odcinka granicy na terenie Wschodniomałopolskiego Okręgu Straży Granicznej, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski utworzył placówkę II linii „Gorzyce”^[15]. Rozkazem nr 12 z 14 lipca 1939 w sprawie reorganizacji placówek II linii i posterunków wywiadowczych oraz obsady personalnej, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma zniósł posterunek SG „Pstrążna”^[16]. Rozkazem nr 12 z 14 lipca 1939 w sprawie reorganizacji placówek II linii i posterunków wywiadowczych oraz obsady personalnej, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma wyłączył placówkę II linii „Gorzyce” z komisariatu „Lubomia” i przydzielił ją do Komendy Obwodu „Rybnik”^[16].

Służba graniczna

We wrześniu 1928 ustalone zostały granice odcinków. Komisariat ochraniał odcinek granicy państwowej długości 32 kilometry 600 metrów od kamienia granicznego nr 103 do kamienia granicznego nr 224^[17]. Od 15 listopada 1931 biura komisariatu mieściły się w Lubomi w budynku należącym do p. Józefy Grzybowskiej. Komisariat dzierżawił w nim trzy pomieszczenia^[12]. Z dniem 15 grudnia 1934 biuro komisariatu i placówka II linii przeniesione zostało na ulicę Graniczna do budynku należącego do sztygara Franciszka Godoja^[18]. We wrześniu 1935 wspólna komisja polsko-niemiecka ustaliła na terenie komisariatu 14 przejść gospodarczych. Ponadto komisariat na swoim terenie posiadał trzy drogi celne przy Urzędach Skarbowych II klasy: w Raszczycach, Brzeziu i Bukowie^[19].

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Rybnik” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Gorzyce” − 1928

Funkcjonariusze komisariatu

Kierownicy/komendanci komisariatu
stopień	imię i nazwisko	okres pełnienia służby	kolejne stanowisko
starszy komisarz SC	Józef Krzesieński[20][b]	1928 – 23 I 1929[21]	oficer informacyjny IO
nadkomisarz	Stanisław Materna (??) [c]	1928 – 23 I 1929[21]	zwolniony ze SG
starszy przodownik	Antoni Smoliński[17]	p.o. 21 I 1929 – 20 XII 1929
komisarz	Zygmunt Horyszowski[17]	20 XII 1929 – 28 V 1931	kierownik komisariatu „Knurów”
komisarz	Kazimierz Gut[22][23]	11 VII 1931 – 18 XI 1933	w kwatermistrzostwie MIOSG
aspirant	Jarosław Kurnik[24]	4 XII 1933 – 26 V 1934	w Pomorskim IO
podkomisarz	Józef Czarski[25]	26 V 1934 – 20 III 1939[26]	sztab KO „Cieszyn”
aspirant	Włodzimierz Wasylewicz	29 III 1939[26] -
Zastępcy komendanta komisariatu
starszy strażnik	Jan Kich	1 V 1939[27] –

Struktura organizacyjna

Organizacja komisariatu w kwietniu 1928^[8]:

• komenda − Kornowac
• placówka Straży Granicznej I linii „Raszczyce”
• placówka Straży Granicznej I linii „Dębicz”
• placówka Straży Granicznej I linii „Ligota”
• placówka Straży Granicznej I linii „Buków”
• placówka Straży Granicznej II linii „Kornowac”

Organizacja komisariatu w listopadzie 1929^[28]:

• 2/16 komenda − Kornowac
• placówka Straży Granicznej I linii „Raszczyce”
• placówka Straży Granicznej I linii „Brzezie” nad Odrą
• placówka Straży Granicznej I linii „Ligota” Twerkowska → w 1931 przeniesiona do m. Nieboczów
• placówka Straży Granicznej I linii „Buków”
• placówka Straży Granicznej II linii „Kornowac” → w 1932 przeniesiona do Lubomi

Uwagi

1. Nazwa placówki Straży Celnej „Lukasyna” pochodziła od miejscowości położonej za granicą polsko– niemiecką^[4]
2. Wg Kozłowskiego w tym czasie kierownikiem komisariatu SG był Stanisław Materna^[21], a kronika IG „Rybnik” podaje nazwisko Józefa Krzesieńskiego^[20]
3. Stanisław Materna – w 1914 został zmobilizowany do austriackiego 57 pułku piechoty w Tarnowie. Walczył na froncie rosyjskim w Karpatach i tam został ranny. W październiku 1915 powrócił do macierzystej jednostki. 12 sierpnia 1916 dostał się do niewoli rosyjskiej. W okresie wojny polsko-bolszewickiej walczył jako dowódca kompanii 9 pułku piechoty Legionów. W 1921 wstąpił do Straży Celnej, a w marcu 1928 do Straży Granicznej. Tam objął stanowisko kierownika (?) komisariatu SG „Karnowac”. W styczniu 1929 został przeniesiony na stanowisko oficera informacyjnego Śląskiego Inspektoratu Okręgowego SG w Katowicach, a w 1931 objął stanowisko kierownika Inspektoratu Granicznego „Jasło”. W 1933 przeszedł w stan spoczynku^[21].

Przypisy

1. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 4.
2. Kronika komisariatu „Lubomia” ↓, s. 1.
3. Kronika komisariatu „Lubomia” ↓, s. 2.
4. Kronika komisariatu „Lubomia” ↓, s. 3.
5. Kronika komisariatu „Lubomia” ↓, s. 4.
6. Kula 1994 ↓, s. 40.
7. Goryński 2012 ↓, s. 226.
8. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 26.
9. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 59.
10. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 35.
11. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 80.
12. Kronika komisariatu „Lubomia” ↓, s. 7.
13. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 82.
14. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 133.
15. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 144.
16. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 174.
17. Kronika komisariatu „Lubomia” ↓, s. 5.
18. Kronika komisariatu „Lubomia” ↓, s. 9.
19. Kronika komisariatu „Lubomia” ↓, s. 11.
20. Kronika IG „Rybnik” ↓, s. 22.
21. Kozłowski 2015 ↓, s. 204.
22. Kronika komisariatu „Lubomia” ↓, s. 7i 9.
23. Wykazy imienne Śl. IO ↓, s. 62.
24. Wykazy imienne Śl. IO ↓, s. 73.
25. Wykazy imienne Śl. IO ↓, s. 338.
26. Rozkazy KG SG ↓, s. 13/39.
27. Rozkazy KG SG ↓, s. 27/39.
28. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 58.

Bibliografia

• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Piotr Kozłowski: Zapomniani obrońcy granic południowo-wschodnich II Rzeczypospolitej 1922-1939: słownik biograficzny oficerów, strażników oraz pracowników kontraktowych straży celnej i straży granicznej. Przemyśl: Wydawnictwo Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2015. ISBN 978-83-61329-14-5.
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Rozkazy Komendy Głównej Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.187/30 do 187/41.)
• Szkic historyczny z działalności komisariatu Straży Granicznej „Lubomia” z lat 1922–1935. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/821.)
• Szkic historyczny z działalności Inspektoratu Straży Granicznej „Rybnik” z lat 1918–1935. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/719.)
• Wykazy imienne oficerów, szeregowych i pracowników cywilnych Śląskiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1938. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/159.)