Hieronim Derdowski

Hieronim Derdowski (kaszb. Hieronim Derdowsczi lub Jarosz Derdowsczi; ur. 9 marca 1852 w Wielu, zm. 13 sierpnia 1902 w Winonie, Minnesota, USA) – polski poeta kaszubski, humorysta, dziennikarz, wydawca prasy emigracyjnej w USA.

Hieronim Derdowski

Data i miejsce urodzenia	9 marca 1852 Wiele
Data i miejsce śmierci	13 sierpnia 1902 Winona
Język	kaszubski, polski
Epoka	pozytywizm
Ważne dzieła
Ò panu Czôrlińśczim, co do Pùcka pò sécë jachôł

Pomnik Hieronima Derdowskiego w Rumi

Życiorys

Pochodził z zamożnej rodziny chłopskiej. Stryjem i wychowawcą Derdowskiego był ks. Jan Derdowski, proboszcz w Polskim Brzoziu w latach 1836–1851 oraz w Kazanicach (1851–1886). Derdowski uczył się w kilku szkołach m.in. w progimnazjum w Kurzętniku oraz gimnazjach w Chojnicach, Braniewie, Chełmnie i Olsztynku, które ukończył w 1870. Później pracował w księgarni w Poznaniu, a także jako prywatny nauczyciel w Wielkopolsce i na Kaszubach. Od 1876 publikował artykuły i utwory literackie w „Gazecie Toruńskiej”. W 1879 zamieszkał w Toruniu. Wszedł wtedy do redakcji tej gazety, nawiązał także kontakt z czasopismem „Przyjaciel”. Przez pewien czas współpracował z Pawłem Stalmachem przy wydawaniu Gwiazdki Cieszyńskiej. Z powodu szykan władz pruskich wyemigrował w 1885 do Stanów Zjednoczonych, gdzie w środowiskach polonijnych prowadził działalność społeczną i dziennikarską. W Detroit redagował „Gazetę Narodową” i „Pielgrzyma Polskiego”, zaś w Winonie od 1886 „Wiarusa”.

Jest autorem powiedzeń „Nie ma Kaszeb bez Polonii, a bez Kaszeb Polsci” (co miało oznaczać, że po uzyskaniu niepodległości przez Polskę Kaszuby muszą wrócić do państwa polskiego, ponieważ publicznie głosił, że są to ziemie polskie)^[1], „Nigdë do zgubië nie przyńdą Kaszubë” oraz autorem regionalnego Marsza Kaszubskiego. Podkreślał swoją polskość i kaszubskość jako jedność, a jego książka o regionie kaszubskim była pisana od początku do końca w duchu polskim^[1]. Po powrocie Kaszub do odrodzonej Polski w 1920 roku kult i upamiętnienie jego osoby zaczęły być powszechne, w praktyce stał się on naturalnym literackim podkładem do poczucia polskiej tożsamości narodowej wśród jeszcze większej liczby Kaszubów^[1]. Stał się też patronem wielu szkół i placówek, a do dziś jest patronem I Liceum Ogólnokształcącego w Kartuzach oraz patronem Szkoły Podstawowej nr 5 w Chojnicach.

Twórczość

• O Panu Czorlińścim co do Pucka po sece jachoł^[2], Toruń 1880
• Walek na jarmarku^[3], Toruń 1883
• Kaszube pod Widnem^[4], Toruń 1883
• Jasiek z Knieji^[5], Toruń 1884
• Jasiek z Knieji i Szymek z Wiela w podróży do Ameryki, Winona (USA) 1889, [w:] „Wiarus”, 1889
• Nórcyk Kaszëbsczi, Winona (USA) 1897

Poemat O Panu Czorlińścim co do Pucka po sece jachoł był ważnym wydarzeniem w historii literatury regionalnej. Bohaterem utworu jest ubogi, ale dzielny i roztropny rybak-szlachcic z Chmielna. Zaczarowana czapka wpędza go w tarapaty i zmusza do wędrówki przez północne Kaszuby i ziemię słowińską. Dzięki tej podróży autor wprowadza do poematu różnorodne krajobrazy, typy ludzkie i sytuacje obyczajowe. Utwór ma charakter satyryczny, obecne są jednak także poważniejsze motywy, zwłaszcza we fragmentach dotyczących dawniejszej historii i związków Kaszubszczyzny z resztą Polski.

Upamiętnienia

• 10 lutego 2021 na budynku przy ul. św. Ducha w Toruniu odsłonięto tablicę upamiętniającą artystę^[6]
• Szkoła Podstawowa nr 5 w Chojnicach od 1958 r. nosi imię Jarosza Hieronima Derdowskiego
• W sierpniu 1957 roku w Wielu odsłonięto pomnik Derdowskiego^[7]
• W Gdańsku na cześć poety nazwano jedną z ulic. Pomylono jednak imię - stąd ulica nosi nazwę Jarosza Henryka Derdowskiego