Hesperaloe

Hesperaloe Engelm. – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje 8 gatunków występujących w północnym Meksyku i Teksasie^[3].

Hesperaloe

Hesperaole funifera
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	szparagowate
Rodzaj	Hesperaloe
Nazwa systematyczna
Hesperaloe Engelmann S.Watson, Botany [Fortieth Parallel]: 497 (1871)[3]
Typ nomenklatoryczny
Hesperaloe yuccifolia (A. Gray) Engelm. ≡ Hesperaloe parviflora (Torr.) J.M.Coult[4]

Nazwa naukowa rodzaju została złożona z greckiego słowa εσπέρα (espera – wieczór) i nazwy rodzaju aloes (Aloe), z uwagi na podobieństwo tych roślin^[5].

Morfologia

Hesperaloe parviflora

Hesperaloe funifera

Hesperaloe parviflora

Pokrój

Wieloletnie rośliny zielne, bezłodygowe, tworzące kępy lub rosnące w kręgach osiągających średnicę 2 metrów^[6].

Pęd

Krótkie lub długie kłącze z grubymi i mięsistymi korzeniami, od których odchodzi wiele dodatkowych korzeni włóknistych^[5].

Liście

Liście odziomkowe zebrane w ścisłą lub bardzo luźną rozetę. Blaszki liściowe cienkie, wąskie i wygięte łukowato do dołu lub grube, szerokie i wzniesione, kanalikowate, długości do 2 metrów^[7], o brzegach brązowych lub białych, z nitkowatymi, odrywającymi się włóknami, cienkimi i skręconymi lub grubymi i niemal prostymi, koloru białego lub szarego, i wierzchołkach rozwarstwiających się lub zakończonych twardym kolcem^[5].

Kwiaty

Zebrane luźno w wiechowaty lub groniasty kwiatostan, z 3–8 rozgałęzieniami w górnej połowie, wyrastający na głąbiku osiągającym wysokość 4 metrów^[7]. Okwiat wąsko rurkowaty do dzwonkowatego lub kółkowo-dzwonkowatego, sześciolistkowy^[5]. Listki okwiatu koloru kombinacji zielonego i białego z fioletowobrązowym, czerwonym, różowym, łososiowym lub koralowym, rzadziej żółtym, z mięsistą, podłużną wypustką grzbietową^[5]. Sześć pręcików osadzonych na dnie kwiatowym lub u nasady listków okwiatu. Nitki pręcików nagie^[6]. Pylniki strzałkowate, dołączone grzbietowo, skierowane do wewnątrz^[5]. Dno kwiatowe mięsiste^[6]. Zalążnia górna, jajowata do podługowatej, trójgraniasta, trójkomorowa^[5]. Szyjka słupka smukła^[6], zakończona główkowatym znamieniem z brodawkowatą obwódką^[5].

Owoce

Jajowate^[6], drewniejące^[7] torebki, pękające przegrodowo, zawierające liczne, czarne, spłaszczone nasiona^[6].

Biologia

Rozwój

Kwitną w okresie od końca marca do początku października. Zaobserwowano, że kwiaty gatunku H. campanulata rozchylają się na noc i są zapylane przez nietoperze i ćmy zawisakowate, a w ciągu dnia zwijają się w rurkę i są odwiedzane przez kolibry i pszczoły^[7]. Kwiaty gatunku H. parviflora są zapylane przez kolibry i pszczoły, a gatunków H. funifera, H. nocturna i H. tenuifolia przez ćmy i nietoperze^[7].

Siedlisko

Miejsca suche^[7], na zachód od Sierra Madre Zachodnia i we wschodniej części pustyni Chihuahua^[5].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n = 60^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podrodziny agawowe Agavoideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae^[8]. Stanowi klad siostrzany dla rodzaju Hesperoyucca^[5].

Wykaz gatunków^[3]

• Hesperaloe campanulata G.D.Starr
• Hesperaloe chiangii (G.D.Starr) B.L.Turner
• Hesperaloe engelmannii Krauskopf ex Baker
• Hesperaloe funifera (K.Koch) Trel.
• Hesperaloe malacophylla Hochstätter & Mart.-Aval.
• Hesperaloe nocturna Gentry
• Hesperaloe parviflora (Torr.) J.M.Coult.
• Hesperaloe tenuifolia G.D.Starr

Zastosowanie

Rośliny włókniste

Hesperaloe funifera jest uprawiana w Nuevo León jako roślina włóknodajna. Włókno pozyskiwane z liści te rośliny, o nazwie ixtli lub włókno Tampico, jest bardzo dobrej jakości i jest eksportowane^[9]. Z włókien H. funifera pozyskuje się masę celulozową do produkcji papieru^[10].

Rośliny ozdobne

Wszystkie gatunki Hesperaloe są uprawiane jako rośliny ozdobne. Wymagają stanowiska słonecznego i dobrze przepuszczalnego podłoża. Kwitną po 4–5 latach od wysiania. Wszystkie gatunki są dość odporne na suszę. Mogą wytrzymać 2 miesiące lub dłużej bez podlewania. Wszystkie gatunki są odporne do co najmniej -9°C^[7]. Szczególnie poszukiwanym gatunkiem jest H. parviflora o kwiatach w odcieniach czerwieni. Z gatunku tego uzyskano kultywary, np. ‘Brakelights Red’ o kwiatach jasnoczerwonych lub ‘Desert Son’ o kwiatach żółtych^[11].

Przypisy

1. Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
2. Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
3. Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-07-26]. (ang.).
4. Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-07-26]. (ang.).
5. Thiede J.: Hesperaloe. W: Urs Eggli: Illustrated Handbook of Succulent Plants: Monocotyledons. Berlin, Heidelberg: Springer, 2012, s. 84. ISBN 978-3-642-56715-5.
6. R. Laurie Robbins: Hesperaloe in Flora of North America @ efloras.org. www.efloras.org. [dostęp 2021-07-26].
7. Greg Starr. A revision of the genus Hesperaloe (Agavaceae). „Madroño”. 44 (3), s. 282-296, 1997. DOI: 10.2307/41425214.
8. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-07-26]. (ang.).
9. Paul Carpenter Standley: Trees and Shrubs of Mexico. Uniwersytet Minnesoty, 1926, s. 88. ISBN 0-598-40856-8.
10. R. Sánchez, A. Rodríguez, J.C. García, A. Rosal i inni. Exploitation of hemicellulose, cellulose and lignin from Hesperaloe funifera. „Bioresource Technology”. 102 (2), s. 1308–1315, 2011-01. DOI: 10.1016/j.biortech.2010.08.084.
11. NC State University, N.C. A&T State University: Hesperaloe parviflora (Coral Yucca, Hummingbird Yucca, Redflower False Yucca, Red Yucca, Samandoque, Yellow Yucca). North Carolina Extension Gardener. [dostęp 2021-07-26]. (ang.).

Identyfikatory zewnętrzne (takson):

• EoL: 80125
• Flora of North America: 115219
• GBIF: 2771035
• identyfikator iNaturalist: 130740
• IPNI: 30050847-2
• ITIS: 42945
• NCBI: 39540
• Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:30050847-2
• identyfikator Tropicos: 40024619
• USDA PLANTS: HESPE
• CoL: 8VY6S