Henryk Zygalski

Henryk Zygalski (ur. 15 lipca 1908 w Poznaniu^[1], zm. 30 sierpnia 1978 w Liss) – polski matematyk i kryptolog, wynalazca koncepcji płacht Zygalskiego, dzięki którym on oraz Marian Rejewski i Jerzy Różycki złamali kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma.

Henryk Zygalski

Data i miejsce urodzenia	15 lipca 1908 Poznań, Królestwo Prus
Data i miejsce śmierci	30 sierpnia 1978 Liss, Wielka Brytania
Zawód, zajęcie	matematyk
Odznaczenia

Płachta Zygalskiego

Galeria

Tablica upamiętniająca złamanie kodu Enigmy przez Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego na pl. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Pomnik trzech kryptologów w Poznaniu, przed zamkiem Cesarskim

Ekspozycja płacht Zygalskiego w brytyjskim muzeum w Bletchley Park

Głaz w Lesie Kabackim upamiętniający trzech matematyków, którzy złamali szyfr Enigmy

Życiorys

Był wychowankiem Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu^[2] i Uniwersytetu Poznańskiego. Po studiach był pracownikiem Uniwersytetu Poznańskiego oraz radiokontrwywiadu wojskowego (Biuro Szyfrów nr 4).

W styczniu 1933, wraz z poznańskimi matematykami Marianem Rejewskim i Jerzym Różyckim, złamał kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma, co pozwoliło na zbudowanie jej działającej kopii. Było to możliwe dzięki jego koncepcji tak zwanych płacht Zygalskiego, bardzo pracochłonnych w wykonaniu perforowanych papierowych arkuszy pomagających w ustaleniu kolejności wirników kodujących.

Po wojnie pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii, gdzie wykładał statystykę matematyczną na Uniwersytecie Surrey. W roku 1977 otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Polskiego na Obczyźnie^[3][4]. Związał się z Bertą Blofield, wdową po brytyjskim oficerze.

Po śmierci został skremowany, a jego prochy rozsypano w Ogrodzie Pamięci przy krematorium w Chichesterze. We wrześniu 2018 r. na cmentarzu w Chichesterze postawiono pomnik z napisem „Syn narodu polskiego, poddany brytyjski. Matematyk, kryptolog, złamał szyfry niemieckiej Enigmy w 1933 r., twórca Płacht Zygalskiego”^[5].

Order i upamiętnienie

Postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego z 21 lutego 2000 został „w uznaniu wybitnych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej”, wraz z Jerzym Różyckim i Marianem Rejewskim, pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski^[6].

Poczta Polska wprowadziła w 2009 do obiegu cztery znaczki. Na znaczku o nominale 1,95 zł przedstawiono podobiznę Henryka Zygalskiego w otoczeniu pozostałych dwóch kryptologów^[7].

W Poznaniu pamiątki po Henryku Zygalskim można oglądać w Wielkopolskim Muzeum Wojskowym na Starym Rynku, a przed Zamkiem Cesarskim w 2008 roku postawiono pomnik kryptologów. 25 września 2021 roku w Poznaniu zostało otwarte interaktywne "Centrum Szyfrów Enigma". Multimedialna ekspozycja centrum poświęcona jest historii maszyny szyfrującej Enigma i trzem polskim kryptologom: Marianowi Rejewskiemu, Henrykowi Zygalskiemu i Jerzemu Różyckiemu^[8].

W 1999 przy ul. Leśnej w Lesie Kabackim w Warszawie, przed wjazdem na teren kompleksu Centrum Operacji Powietrznych – Dowództwa Komponentu Powietrznego, w którym przed II wojną światową mieścił się Referat Niemiecki Biura Szyfrów, odsłonięto kamień z tablicą upamiętniającą pracujących tam Henryka Zygalskiego, Jerzego Różyckiego i Mariana Rejewskiego^[9].

6 września 2019 roku w kościele Świętych Piotra i Pawła w Krakowie odbyła się uroczystość upamiętnienia polskich kryptologów – Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego. W podziemiach kościoła, w Krypcie Panteonu Narodowego, złożono w sarkofagu urny z ziemią z miejsc związanych ze śmiercią lub pochówkiem polskich kryptologów, czyli z okolic grobu na warszawskich Powązkach, z dna Morza Śródziemnego i z Chichester^[10].

Okręt rozpoznania radioelektronicznego projektu 107 ORP Henryk Zygalski ma wejść do służby około 2027 roku. 15 listopada 2023 roku rozpoczęto palenie blach pod budowę jednostki^[11].

Zygalski w literaturze

Postać Henryka Zygalskiego pojawia się w kryminałach retro Piotra Bojarskiego "Szmery" (2019) oraz "Ostatnich gryzą psy" (2024).

Przypisy

1. Zygalski Henryk, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-03-22].
2. Na przełomie 2013/2014 przypadkowo odnaleziono w zbiorach Archiwum Państwowego w Poznaniu jego świadectwo maturalne (por. Arkowski Krystian, Geniusz, który złamał Enigmę, w szkole miał tróje, „Dziennik Łódzki”, 13 lutego 2014, nr 35, wyd. A, s. 17).
3. Tradycje PUNO. puno.edu.pl. [dostęp 2014-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-21)].
4. Biografie znanych kryptologów (kryptografów i kryptoanalityków). kryptografia.com. [dostęp 2017-01-15].
5. Henryk Zygalski, który pomógł złamać Enigmę, został wreszcie upamiętniony przez Brytyjczyków. Wiadomości w Onet, 2018-09-01. [dostęp 2019-09-15].
6. M.P. z 2000 r. nr 13, poz. 273.
7. Poczta Polska, Numer katalogowy 4290 – 4293, data wydania: 28.08.2009.
8. Centrum Szyfrów Enigma [online], csenigma.pl [dostęp 2022-07-02] (pol.).strona główna serwisu
9. Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 159. ISBN 83-912463-4-5.
10. Elżbieta Szczuka: Jerzy Różycki ma symboliczny grób. Wyszkowianie na oficjalnej uroczystości (foto). 2019-09-08. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-12)].
11. ORP Henryk Zygalski. Ruszyła budowa okrętu rozpoznania elektronicznego SIGINT dla Marynarki Wojennej [online], wnp.pl [dostęp 2023-11-16] (pol.).

Bibliografia

• Rejewski Marian, An Application of the Theory of Permutations in Breaking the Enigma Cipher, [w:] „Applicationes Mathematicae”, 1980, nr 16(4), s. 543–559.
• Welchman Gordon, „From Polish Bomba to British Bombe: the Birth of Ultra”, Intelligence and National Security, 1986.
• Misiuk Andrzej, Służby Specjalne II Rzeczypospolitej (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), „Bellona”, Warszawa 1998.
• Kozaczuk Władysław, Bitwa o Tajemnice: Służby wywiadowcze Polski i Niemiec 1918–1939, Książka i Wiedza Warszawa, Wyd. 1 – 1967, Wyd. 2 – 1999.
• Ćwięk Henryk, Przeciw Abwehrze (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), „Bellona”, Warszawa 2001.
• Pepłoński Andrzej, Kontrwywiad II Rzeczypospolitej (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), „Bellona”, Warszawa 2002.
• Kozaczuk Władysław, Straszak Jerzy, Enigma; How the Poles Broke the Nazi Code, New York 2004 wyd. Hyppocrene Books ISBN 0-7818-0941-X.
• Słownik biograficzny techników polskich, tom 16, Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych, Warszawa 2005.

Linki zewnętrzne

• Dokumentacja Enigmy – liczne oryginalne komentarze analityczne i wspomnienia niepublikowane Mariana Rejewskiego.
• John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Henryk Zygalski w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 2021-10-27].

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000456259767
• VIAF: 325144783016075817988
• LCCN: nb2016020176
• GND: 1091571104
• PLWABN: 9810566351905606
• NUKAT: n2018142748

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 4689240

Identyfikatory zewnętrzne:

• MacTutor: Zygalski