Remove ads
Harmonika – całokształt zagadnień dotyczących harmonii w twórczości muzycznej omawianej w kontekście danej epoki historycznej, okresu, szkoły kompozytorskiej, kompozytora lub dzieła[1][2][3][4][5]. W praktyce kompozytorskiej, w ujęciu historycznym wykształciły się trzy główne rodzaje harmoniki: modalna (średniowiecze i renesans), funkcyjna (barok, klasycyzm, romantyzm i początek XX wieku) i sonorystyczna (od XX wieku)[6][7]. Termin „harmonika” bywa utożsamiany z terminem „harmonia”[4].
Utwór Girolama Frescobaldiego jako przykład harmoniki modalnej
Harmonika modalna jest cechą i efektem techniki kompozytorskiej polegającej na jednoczesnym prowadzeniu kilku linii melodycznych (polifonia). Jej istotą jest melodia (horyzontalizm, linearyzm); współbrzmienia (wertykalizm) są wypadkową kilku melodii i mają drugorzędną rolę[6][8][7]. Harmonika modalna opiera się na tzw. trybach (łac. modi) i ich dwóch odmianach – autentycznej i plagialnej, czyli sekwencjach interwałów tworzących serię skal muzycznych (gam[9])[6][7] nazywanych współcześnie skalami kościelnymi, modalnymi[10][9][11], średniowiecznymi lub gregoriańskimi[10][11]. Przez kilka wieków średniowiecza było ich osiem, w epoce renesansu Henricus Glareanus dodał cztery[10][11]. Głównymi fakturami muzycznymi formującymi harmonikę modalną były organum, linearyzm[12][13] i discantus[6][7], a od renesansu trójgłosowy fauxbourdon[14][15].
Remove ads
Utwór Wolfganga Amadeusa Mozarta jako przykład harmoniki funkcyjnej
Istotą harmonii funkcyjnej są akordy, czyli współbrzmienia co najmniej trzech różnych co do wysokości dźwięków, a jej materiałem – system funkcyjny (tonalny, dur-moll)[16][7]. Pierwsze przejawy myślenia akordami miały miejsce na przełomie XVI i XVII wieku, kiedy w kompozycjach zaczęto stosować częściowo improwizowany akompaniamentem basso continuo[17][18][19]. W tamtym czasie akordy były jeszcze tylko ważnym dodatkiem do harmoniki modalnej[17][19]. System funkcyjny ze ściśle określonymi budową, hierarchią i zależnościami (funkcjami) między trzema podstawowymi akordami (toniką, dominantą i subdominantą) skrystalizował się w połowie XVII wieku[17][8][19]. Harmonikę na nim opartą wykorzystywali wtedy w swojej twórczości m.in. Alessandro Scarlatti, Jean-Baptiste Lully i Henry Purcell. Pełny rozkwit harmoniki funkcyjnej nastąpił w wieku XVIII i na początku XIX[20][21]. Pod koniec XIX i na początku XX wieku funkcje oparte głównie na heptatonice (skalach złożonych z 7 dźwięków) rozbudowano poprzez chromatykę[17][19].
Remove ads
Istotą harmoniki sonorystycznej jest brzmienie samo w sobie[6][7]. Systemy dźwiękowe, hierarchia, tonalność i modalność nie są podstawą kompozycji. Podział na konsonanse i dysonanse nie istnieje. Współbrzmienia i akordy kategoryzuje się według ich intensywności i zwartości (najbardziej skupionymi są klastery) lub selektywności. Współbrzmienia mogą składać się z dowolnej liczby dźwięków[22][23].
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads