Remove ads
Główny Urząd Statystyczny (GUS) – urząd centralny administracji rządowej zajmujący się zbieraniem i udostępnianiem[3] informacji statystycznych na temat większości dziedzin życia publicznego i niektórych stron życia prywatnego. Do przekazywania danych obligują odpowiednie przepisy prawa (ustawa o statystyce publicznej oraz ogłaszany corocznie Program Badań Statystycznych). Dane mogą być udostępniane tylko w formie zagregowanej (opracowanej), która uniemożliwia identyfikację pojedynczych respondentów (tajemnica statystyczna).
 Logo Głównego Urzędu Statystycznego | |
 Gmach Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie (1964) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Data utworzenia |
13 lipca 1918 |
| Prezes | |
| Wiceprezes |
vacat |
| Budżet |
418,98 mln zł (2017)[1] |
| Zatrudnienie |
804,66 etatów (2017)[2] |
| Adres | |
| al. Niepodległości 208 00-925 Warszawa | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°12′58″N 21°00′23″E | |
| Strona internetowa | |
Na czele Urzędu stoi Prezes GUS, który podlega bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów. Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru (art. 24 ust. 1 ustawy o statystyce publicznej). Prezesowi GUS podlega również 16 dyrektorów urzędów statystycznych (znajdujących się w miastach wojewódzkich) oraz jednostki obsługi statystyki publicznej utworzone na podstawie art. 27 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej.
Prezes GUS prowadzi kilka centralnych rejestrów m.in. Krajowy Rejestr Urzędowy Podmiotów Gospodarki Narodowej (REGON)[4] oraz Krajowy Rejestr Urzędowy Podziału Terytorialnego Kraju (TERYT)[5]. Ogłasza wyłącznie komunikaty i informacje dotyczące najważniejszych wskaźników charakteryzujących sytuację społeczno-gospodarczą kraju – GUS nie prowadzi badań opinii publicznej.
Siedziba GUS znajduje się przy al. Niepodległości 208 w Warszawie.
Remove ads
Główny Urząd Statystyczny utworzony został przez Radę Regencyjną Królestwa Polskiego w 1918[6], z inicjatywy Ludwika Krzywickiego. Od 1919 jego działalność regulowała ustawa z dnia 21 października 1919 r. o organizacji statystyki administracyjnej[7]. Jest to najstarsza polska instytucja, która nigdy nie zmieniła nazwy.
Pierwsza siedziba GUS mieściła w latach 1918–1919 przy ul. Jasnej 10, skąd w styczniu 1920 została przeniesiona do kamienicy Kryńskiego w Al. Jerozolimskich 32[8].
Działalność GUS została zawieszona w czasie II wojny światowej. Urząd został włączony w struktury Wydziału Rolnictwa i Wyżywienia administracji Generalnego Gubernatorstwa, a jego wyposażenie, bibliotekę i archiwum wywieziono z Warszawy do Krakowa (stolicy GG)[8].
GUS wznowił pracę w 1945 przy ul. Marszałkowskiej 95 skąd przeniósł się na ulicę Narbutta 33[8]. W 1949 GUS otrzymał statut[9].
W latach 1948–1951 u zbiegu ulicy Wawelskiej i alei Niepodległości w Warszawie wzniesiono nowy gmach GUS w kształcie trójskrzydłowego wiatraka zaprojektowany przez Romualda Gutta przy współpracy m.in. Zbigniewa Wasiutyńskiego[10].
Spisy miały miejsce m.in. w latach 1921, 1931, 1946, 1950, 1960, 1970, 1978, 1988 i 1996 (spis rolny). W okresie 21 maja – 8 czerwca 2002 Główny Urząd Statystyczny przeprowadził równocześnie dwa spisy: Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 oraz Powszechny Spis Rolny 2002. W wyniku spisów w 2002 zweryfikowano w dół liczbę mieszkańców Polski. Kolejny Powszechny Spis Rolny został przeprowadzony w okresie 1 września – 31 października 2010. Natomiast w dniach 1 kwietnia – 30 czerwca 2011 miał miejsce Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań.
W 2011, po kontroli przeprowadzonej w GUS przez KPRM, do CBA skierowany został wniosek o zbadanie nieprawidłowości w gospodarowaniu środkami publicznymi w trakcie spisu rolnego w 2010, którymi miało być dodatkowe opłacanie prac przy spisie[11]. Według rzecznika GUS zakwestionowane działania były zgodne z prawem m.in. dlatego, że prowadzenie działań spisowych jest zadaniem dodatkowym w stosunku do pozostałych działań GUS[12].
19 listopada 2013 r. funkcjonariusze Centralnego Biura Antykorupcyjnego zatrzymali 18 osób podejrzewanych o korupcję, w tym wiceprezesa GUS, w związku z prowadzonym przez stołeczną prokuraturę apelacyjną śledztwem dotyczącym zamówień na zakup sprzętu i usług teleinformatycznych przez Centrum Projektów Informatycznych b. MSWiA oraz KGP[13].
GUS bywa czasami krytykowany za opóźnienia w publikacji raportów, ograniczanie dostępu do danych źródłowych oraz wątpliwą przydatność części z publikowanych raportów[14].
Remove ads
- Józef Buzek (od 8 listopada 1918 do 24 października 1929)
- Edward Szturm de Sztrem (od 24 października 1929 do 1939)
- Urząd zlikwidowany, przez Niemców, w latach 1939–1945
- Stefan Szulc (od 12 marca 1945 do 22 sierpnia 1949)
- Zygmunt Padowicz (od 22 sierpnia 1949 do 31 marca 1965)
- Wincenty Kawalec (od 1 kwietnia 1965 do 29 marca 1972)
- Stanisław Kuziński (od 18 kwietnia 1972 do 24 sierpnia 1980)
- Wiesław Sadowski (od 24 sierpnia 1980 do 4 stycznia 1989)
- Franciszek Kubiczek (od 5 stycznia 1989 do 15 stycznia 1991)
- Bohdan Wyżnikiewicz (od 15 stycznia 1991 do 7 lutego 1992)
- Józef Oleński (od 8 lutego 1992 do 31 października 1995)
- Roman Sawiński (od 31 października 1995 do 4 stycznia 1996 jako p.o.)
- Tadeusz Toczyński (od 5 stycznia 1996 do 27 kwietnia 2006)
- Janusz Witkowski (od 4 maja 2006 do 26 października 2006 jako p.o.)
- Józef Oleński (od 26 października 2006 do 14 lutego 2011)[16]
- Janusz Witkowski (od 10 sierpnia 2011 do 31 marca 2016; od 15 lutego 2011 do 9 sierpnia 2011 jako p.o.)[17][18][19]
- Halina Dmochowska (od 1 kwietnia do 7 czerwca 2016 jako p.o.)[20]
- Dominik Rozkrut (od 8 czerwca 2016)[21]
Remove ads
- Dominik Rozkrut – prezes od 8 czerwca 2016
- Anna Borowska – dyrektor generalny
Wydatki i dochody Głównego Urzędu Statystycznego oraz jego jednostek podległych są realizowane w części 58 budżetu państwa[22].
W 2017 wydatki GUS i jednostek podległych wyniosły 418,98 mln zł, a dochody 3,03 mln zł[1]. Przeciętne zatrudnienie w całym resorcie statystyki w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło 5726 osób (w tym 804,66 etatów w samym GUS), a średnie miesięczne wynagrodzenie brutto 4417,60 zł[2].
W ustawie budżetowej na 2018 wydatki resortu zaplanowano w wysokości 427,47 mln zł, a dochody 2,52 mln zł[23].
Remove ads
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads