Gółka długoostrogowa, koślarek (Gymnadenia conopsea) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje w Europie i w Azji na obszarach o klimacie umiarkowanym[5]. W Polsce występuje na całym terenie, na ogół jako gatunek rzadki lub bardzo rzadki. Rozpowszechniony jest w Karpatach i Sudetach[6] (w Tatrach jest jednym z najczęściej spotykanych storczyków[7]), liczniejsze stanowiska podawane są poza tym z Wyżyny Lubelskiej i Śląsko-Krakowskiej[6].
Równowąskolancetowate, jasnozielone, lśniące, grube, całobrzegie. Obejmują pochwiasto łodygę, wyrastając na niej naprzemianlegle aż pod sam kwiatostan. Dolne liście duże, stopniowo zmniejszają się ku górze łodygi, pod kwiatostanem przechodzą w przysadki kwiatowe.
Kwiaty zebrane w pojedynczy, walcowaty i bardzo gęsty kłos na szczycie łodygi. Kwiaty grzbieciste, o kolorze od lilioworożowego do fioletowopurpurowego, składające się z 6 niejednakowych działek. Dolna największa, tzw. warżka posiada cienką, długą ostrogę (11–18 mm). Jej środkowa klapa jest tępa i nie dłuższa od bocznych działek. Wewnątrz kwiatu 3 pręciki zrośnięte z szyjką słupka w tzw. prętosłup, tylko jeden z nich jest płodny. 3 pozostałe pręciki są zmarniałe.
Pod ziemią, dość głęboko występują dwie bulwy. Jedna z nich ciemniejsza jest starsza, druga, jasnożółta jest młodsza. Ze starszej bulwy wyrasta pęd nadziemny, w młodszej gromadzą się substancje zapasowe na wytworzenie pędu w przyszłym roku. Tuż ponad bulwami wyrastają mięsiste korzenie.
Rozwój
Bylina. Kwiaty pachnące, kwitną od maja do lipca, zapylane są przez motyle. Do kiełkowania nasion niezbędna jest obecność w glebie pewnego gatunku grzyba, z którym nasiona tworzą symbiozę. Dopiero po kilku latach następuje ich kiełkowanie.
Łąki, hale górskie, zarośla, przydroża, widne lasy, wśród skał, w kosodrzewinie, na trawiastych zboczach, w świetlistych lasach. W górach częściej niż na niżu. Występuje zarówno na podłożu wapiennym, jak i granitowym. W Sudetach występuje po 1425 m n.p.m., a w Karpatach po 1710 m (najwyżej położone jej stanowisko znajduje się na Cubrynie w Tatrach[7]). Geofit ryzomowy, gatunek światłolubny, ale znoszący okresowe zacienienie.
W Polsce gatunek objęty ścisłą ochroną gatunkową. Obydwa polskie podgatunki umieszczone zostały na polskiej czerwonej liście: podgatunek typowy otrzymał kategorię NT (bliski zagrożenia), natomiast podgatunek subsp. densiflora – kategorię EN (zagrożony)[8].
Zagrożona jest głównie na niżu i w niższych położeniach górskich z powodu intensyfikacji gospodarki łąkowej.
Gymnadenia conopsea ssp. conopsea. Roślina o wysokości 20–30 cm, liściach ze stępionym wierzchołkiem i szerokości 5–8 mm. Kwiatostan luźny i krótki, ostroga dwukrotnie dłuższa od zalążni.
Gymnadenia conopsea ssp. densiflora. Roślina o wysokości 30–65 cm, o liściach zaostrzonych, o szerokości 10–20 mm. Kwiatostan gęsty, o długości do 20 cm, ostroga ok. 1,5 raza dłuższa od zalążni. Ten podgatunek spotykany jest na torfowiskach węglanowych.
Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI:10.1371/journal.pone.0119248, PMID:25923521, PMCID:PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA.Zając, MariaM.Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 267, ISBN83-915161-1-3, OCLC831024957.
Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.:Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants.Kraków:Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk,2016. ISBN978-83-61191-88-9. Brak numerów stron w książce
LucjanRutkowski:Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej.Warszawa:Wyd. Naukowe PWN,2006. ISBN83-01-14342-8. Brak numerów stron w książce
ZbigniewMirek,HalinaPiękoś-Mirkowa:Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy.Warszawa:MULTICO Oficyna Wyd.,2003. ISBN83-7073-385-9. Brak numerów stron w książce
ZofiaRadwańska-Paryska:Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne).Irena Zaborowska (ilustr.).Warszawa:WSiP,1988. ISBN83-09-00256-4. Brak numerów stron w książce
HalinaPiękoś-Mirkowa,ZbigniewMirek:Rośliny chronione.Warszawa:Multico Oficyna Wyd.,2006. ISBN978-83-7073-444-2. Brak numerów stron w książce
WładysławSzafer,StanisławKulczyński:Rośliny polskie.Warszawa:PWN,1953. Brak numerów stron w książce
