Gródek (powiat białostocki)

Gródek
	wieś
	; Ulica Białostocka w Gródku
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	białostocki
Gmina	Gródek
Wysokość	140–150 m n.p.m.
Liczba ludności (2011)	2599
Strefa numeracyjna	85
Kod pocztowy	16-040
Tablice rejestracyjne	BIA
SIMC	0029015
	Położenie na mapie Polski Gródek
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Gródek
	Położenie na mapie powiatu białostockiego Gródek
	Położenie na mapie gminy Gródek Gródek
	53°05′43″N 23°40′08″E
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Gródek (białorus. Гарадок) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, w gminie Gródek^[4]^[6]. Siedziba władz gminy Gródek. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską przed 1563 rokiem, zdegradowany w 1897 roku^[7].

Szybkie fakty Państwo, Województwo ...

Zamknij

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Gródek. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa białostockiego.

Miejscowość jest siedzibą dwu sołectw Gródek I i Gródek II oraz parafii: prawosławnej Narodzenia Najświętszej Marii Panny, znajdującej się w dekanacie Gródek, diecezji białostocko-gdańskiej oraz rzymskokatolickiej Najświętszego Serca Pana Jezusa, należącej do metropolii białostockiej, archidiecezji białostockiej, dekanatu Białystok-Dojlidy.

Przez miejscowość przepływa rzeka Supraśl, dopływ Narwi.

Na uroczysku Boryk organizowany jest od 1990 roku festiwalu białoruskiej muzyki rockowej – Basowiszcza.

Historia miejscowości związana jest z rodem Chodkiewiczów^[8]. W XV wieku na górce na łąkach stał zamek. W 1498 Aleksander Chodkiewicz ufundował tu klasztor prawosławny, przeniesiony kilka lat później do Supraśla^[9]. W połowie XVI w. miejscowość otrzymała prawa miejskie. W okresie XVII i XVIII w. Gródek przechodził kolejno w ręce Paców, Sapiehów i Radziwiłłów. W końcu XVIII wieku było to miasto magnackie hrabstwa zabłudowskiego w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego^[10]. W 1897 Gródek utracił prawa miejskie^[11].

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tam 2081 osób, wśród których 45 było wyznania rzymskokatolickiego, 512 prawosławnego, 2 ewangelickiego a 1508 mojżeszowego. 15 mieszkańców określono jako bezwyznaniowców. Jednocześnie 227 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 437 białoruską, 1 niemiecką a 1416 żydowską. W Gródku znajdowało się 350 budynków mieszkalnych^[12].

W okresie międzywojennym w miejscowości działało kilka zakładów włókienniczych, stolarnie, kaflarnia i cegielnia^[13].

Przed II wojną światową ponad połowę mieszkańców Gródka stanowili Żydzi. W miejscowości znajdowało się kilka drewnianych synagog. W sierpniu 1941 Niemcy utworzyli tam getto dla ludności żydowskiej^[14]. Zajmowało ono obszar w rejonie ulic: Zarzeczańskiej, Cmentarnej i Fabrycznej^[14]. Do getta trafiło ok. 2,5 tys. Żydów, którzy pracowali m.in. przy budowie dróg oraz wyładunku i załadunku wagonów na pobliskiej stacji kolejowej w Waliłach^[15]. Getto zostało zlikwidowane 2 listopada 1942, a jego mieszkańcy wywiezieni do obozu przejściowego w Białymstoku. Podczas likwidacji getta zamordowano 40 osób^[16]. Z Białegostoku gródeckich Żydów wywieziono i zamordowano w obozie zagłady w Treblince^[17].

Część miasta, XVI–XIX, nr rej.:87(93) z 24.01.1957
Parafialny kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa, 1934–1937, nr rej.:A-152 z 29.05.2006
Cmentarz kościelny, nr rej.:A-152 z 29.05.2006
Parafialna cerkiew prawosławna Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy, 1946–1970, nr rej.:A-126 z 9.12.2004
Cmentarz cerkiewny, nr rej.:A-126 z 9.12.2004
Ogrodzenie cerkwi z bramą, nr rej.:A-126 z 9.12.2004
Drewniana cerkiew cmentarna pod wezwaniem Matki Bożej Opiekuńczej, poł. XIX, nr rej.:387 z 11.02.1977
cmentarz żydowski, XIX, nr rej.:A-113 z 16.02.1995^[18].

Stara Synagoga w Gródku
Synagoga Ohel Jakow w Gródku
Synagoga Habanim w Gródku
Synagoga Łuńska w Gródku
Synagoga Piaskowa w Gródku
Synagoga chasydów ze Słonima w Gródku
Synagoga chasydów z Kobrynia w Gródku

Mikołaj Demidow (1888–1967) – białoruski wojskowy; działacz narodowy, oświatowy i społeczno-kulturalny; urodzony w Gródku
Bazyli Doroszkiewicz (1914-1998) - prawosławny metropolita warszawski i całej Polski pochodzenia białoruskiego; proboszcz parafii gródeckiej w latach 1946-1960 i inicjator budowy obecnej cerkwi parafialnej. W Gródku znajduje się ulica jego mienia.

[1]
[ Portal polskawliczbach.pl] [dostęp 2020-11-10]
[2]
GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
[3]
Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 342 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
[4]
GUS. Wyszukiwarka TERYT
[5]
Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 39334
[6]
Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
[7]
Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 34-35.
[8]
Anna Radziukiewicz: Gródek nad Supraślą. Z dziejów prawosławnej parafii. Gródek: Parafia prawosławna Narodzenia Bogaradzicy w Gródku, 2011, s. 14–20. ISBN 978-83-933473-0-8.
[9]
Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 47. ISBN 978-83-7431-127-4.
[10]
Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 97.
[11]
Anna Radziukiewicz: Gródek nad Supraślą. Z dziejów prawosławnej parafii. Gródek: Parafia prawosławna Narodzenia Bogaradzicy w Gródku, 2011, s. 47. ISBN 978-83-933473-0-8.
[12]
Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 12.
[13]
Anna Radziukiewicz: Gródek nad Supraślą. Z dziejów prawosławnej parafii. Gródek: Parafia prawosławna Narodzenia Bogaradzicy w Gródku, 2011, s. 60. ISBN 978-83-933473-0-8.
[14]
Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 193. ISBN 83-01-00065-1.
[15]
Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 193–194. ISBN 83-01-00065-1.
[16]
Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 194. ISBN 83-01-00065-1.
[17]
Yitzak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington: Indiana University Press, 1999, s. 396. ISBN 978-0-253-21305-1.
[18]
Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.

S. Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL

Historia Żydów w Gródku na portalu Wirtualny Sztetl
Gródek 1.), pow. białostocki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 817.

[pwl-1] [1]
[ Portal polskawliczbach.pl] [dostęp 2020-11-10]

[nsp-2] [2]
GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..

[poczta-3] [3]
Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 342 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].

[teryt-4] [4]
GUS. Wyszukiwarka TERYT

[prng-5] [5]
Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 39334

[roz-6] [6]
Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[7] [7]
Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 34-35.

[8] [8]
Anna Radziukiewicz: Gródek nad Supraślą. Z dziejów prawosławnej parafii. Gródek: Parafia prawosławna Narodzenia Bogaradzicy w Gródku, 2011, s. 14–20. ISBN 978-83-933473-0-8.

[9] [9]
Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 47. ISBN 978-83-7431-127-4.

[10] [10]
Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 97.

[11] [11]
Anna Radziukiewicz: Gródek nad Supraślą. Z dziejów prawosławnej parafii. Gródek: Parafia prawosławna Narodzenia Bogaradzicy w Gródku, 2011, s. 47. ISBN 978-83-933473-0-8.

[:02-12] [12]
Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 12.

[13] [13]
Anna Radziukiewicz: Gródek nad Supraślą. Z dziejów prawosławnej parafii. Gródek: Parafia prawosławna Narodzenia Bogaradzicy w Gródku, 2011, s. 60. ISBN 978-83-933473-0-8.

[Pilichowski193-14] [14]
Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 193. ISBN 83-01-00065-1.

[15] [15]
Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 193–194. ISBN 83-01-00065-1.

[16] [16]
Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 194. ISBN 83-01-00065-1.

[17] [17]
Yitzak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington: Indiana University Press, 1999, s. 396. ISBN 978-0-253-21305-1.

[18] [18]
Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.

[4]

[6]

[7]

[1]

[2]

[3]

[5]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Gródek (powiat białostocki)

Wikiwand in your browser!

Wikiwand in your browser!

Historia

Zabytki

Niezachowane obiekty

Osoby związane z Gródkiem

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne