Gergely Berzeviczy

Gergely Berzeviczy (niem. Gregor Franz von Berzeviczy; ur. 15 czerwca 1763 w Nagy-Lomnicz, zm. 23 lutego 1822 tamże) – węgierski ziemianin, potomek jednego z najznaczniejszych rodów Spiszu. Współwłaściciel Wielkiej Łomnicy (wraz z częścią Tatr Wysokich) i innych włości na Spiszu^[1]. Ekonomista, statystyk i socjolog. Protestant, prominentny przedstawiciel kościoła kalwińskiego na ówczesnych Górnych Węgrzech. Jedna z ważnych postaci węgierskiego Oświecenia. Pionier turystyki tatrzańskiej.

Gergely Berzeviczy

Data i miejsce urodzenia	15 czerwca 1763 Wielka Łomnica
Data i miejsce śmierci	23 lutego 1822 Wielka Łomnica
Zawód, zajęcie	ekonomista, statystyk, socjolog

Płyta poświęcona Berzeviczyemu w Miszkolcu

Życiorys

Gergely Berzeviczy urodził się 15 czerwca 1763 w podtatrzańskiej Wielkiej Łomnicy (wówczas Nagy-Lomnicz w j. węg.)^[2]. W 1783 ukończył liceum prawnicze w Kieżmarku, a następnie studiował nauki polityczne na uniwersytecie w Getyndze (1784–1787)^[3]. Berzeviczy odbył również podróże studialne po Francji, Belgii i Anglii^[3]. W latach 1787–1795 w służbie państwowej^[2]. Związany z węgierskim ruchem jakobińskim^[3]. Po odkryciu spisku węgierskich jakobinów przeciw cesarzowi Józefowi II, w obliczu represji wycofał się w 1795 z życia urzędniczego, poświęcając się studiom ekonomicznym i socjologicznym^[2]. Zmarł 23 lutego 1822 w Wielkiej Łomnicy^[2].

Działalność ekonomiczna

Berzeviczy był w swoim czasie jednym z czołowych ekonomistów politycznych na Węgrzech, o bardzo postępowych poglądach^[1]. Ukształtowały je przemyślenia szkockiego filozofa Adama Smitha (1723–1790)^[4]. Berzeviczy pisał w języku niemieckim i po łacinie^[5]. Berzeviczy opowiadał się za polityką wolnego handlu i przeciwstawiał się merkantylizmowi^[4]. Badając możliwości węgierskiego handlu winem m.in. dwukrotnie udał się z ładunkiem wina spławiając je tratwą Popradem, Dunajcem i Wisłą do Warszawy i Gdańska. Wnioski przedstawił w napisanym przed 1808 traktacie pt. Ansicht des asiatisch-europäischen Welthandels (...), omawiającym międzynarodowe stosunki gospodarcze. Nakreślił w nim projekt wielkiej wodnej trasy handlowej od Bałtyku do Adriatyku i Morza Czarnego, biegnącej z Gdańska Wisłą, Dunajcem i Popradem na Spisz, a stąd Hornadem i Cisą do Dunaju^[1]. Traktat ten został przedłożony do dyskusji w czasie kongresu wiedeńskiego^[4]. Pomimo iż sam był ziemianinem, domagał się poprawy położenia ludności wiejskiej, a w 1806 w dziele De conditione et indole rusticorum in Hungaria potępił pańszczyznę, opowiadając się za liberalizmem gospodarczym^[4].

Działalność związana z Tatrami

Zainteresowania Tatrami rozwinął szerzej od 1795 r., kiedy osiadł na stałe w Wielkiej Łomnicy. Urządzał stamtąd wycieczki w głąb Tatr, często w towarzystwie innych turystów lub badaczy, których wielokrotnie gościł w swym łomnickim dworze. Już w 1793 r. zatrzymał się u niego angielski podróżnik Robert Townson. Później chodził po Tatrach m.in. z Thomasem Maukschem, Johannem Asbóthem, Pálem Kitaibelem i Franzem Waldsteinem^[1]. W 1806 r. gościł palatyna Węgier, arcyksięcia Józefa Antoniego Habsburga ze świtą 16 magnatów i dygnitarzy cesarstwa, których oprowadzał po Tatrach (m.in. w wycieczce do Morskiego Oka^[6]. W 1819 r. służył pomocą przy tatrzańskich odwiedzinach zapalonego alpinisty, arcyksięcia Jana Habsburga^[1]. Ogłosił drukiem szereg prac dotyczących Tatr i Spiszu.

Wybrane publikacje

• De commercio et industria Hungariae (Leutschoviae 1797);
• Ueber den Torf in Ungern (w: "Zeitschrift von und für Ungern", 1803);
• Ueber die Steinkohlen und den Torf in Zipser Komitat (w: "Vaterländische Blätter für den Ōsterreichischen Kaiserstaates", 1803);
• Topographische-statistische Fragmente aus dem Tagebuche auf seiner Reise v. Lomnitz nach Warschau (w: "Annalen der Literatur und Kunst" 1808)
• De conditione et indole rusticorum in Hungaria (Leutschoviae 1806);
• 1818 – Oeconomica Publico Politica

Przypisy

1. Radwańska-Paryska Zofia, Paryski Witold Henryk: Wielka Encyklopedia Tatrzańska. Wydawnictwo Górskie, Poronin 1995, ISBN 83-7104-008-3, s. 67
2. Wilhelm Bernsdorf: Internationales Soziologenlexikon: Beiträge über bis Ende 1969 verstorbene Soziologen. Transaction Publishers, 1980, s. 38. ISBN 978-3-432-82652-3. [dostęp 2011-10-22]. (niem.).
3. Magyarországi Ev. Egyház: Berzeviczy Gergely (1763-1822). 1999-09-27. [dostęp 2011-10-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-22)]. (węg.).
4. Andrew L. Simon: Made in Hungary: Hungarian contributions to universal culture. Simon Publications LLC, 1998, s. 164–165. ISBN 978-0-9665734-2-8. [dostęp 2011-10-22]. (ang.).
5. Peter F. Sugar, Péter Hanák: A History of Hungary. Indiana University Press, 1994, s. 181–182. ISBN 978-0-253-20867-5. [dostęp 2011-10-22]. (ang.).
6. Zborowski Juliusz: Raczyli odwiedzić Tatry (Część I), w: "Wierchy" R. 31 (1962), KRAKÓW 1963, S. 147-159

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 000000007873120X
• VIAF: 18361923
• LCCN: nb2008019655
• GND: 131633368
• BnF: 11531697w
• SUDOC: 197654495
• NKC: mzk2009533668
• Open Library: OL5311047A
• NUKAT: n2016003339
• NSZL: 135930

Encyklopedie internetowe:

• Treccani: gergely-berzeviczy