Gajowice (Wrocław)

Gajowice (niem. Gabitz) – osiedle w południowej części Wrocławia, w dawnej dzielnicy Fabryczna. W granicach miasta od 1868. Graniczy z Przedmieściem Świdnickim, Grabiszynem-Grabiszynkiem, Borkiem, Dworkiem i osiedlem Powstańców Śląskich.

Gajowice

Osiedle Wrocławia
Gajowice – widok z górki saneczkowej przy ul. Kruczej
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miasto	Wrocław
Data założenia	1204
W granicach Wrocławia	1868
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności	24 818[1]
Położenie na mapie Wrocławia
Strona internetowa

Nazwa

Pierwsza wzmianka o miejscowości w formie Gay pochodzi z 1193 roku. Nazwa była później notowana także w formach Gay (1204), Gayouice (1209), Goiez (1221), Gayouice (1223), Gay (1245), Gawicz (1256), Gaiowicz, Gaywicz (1360), Gaywicz (1469), Gabitz (ok. 1630), Gabitz (1845), Wrocław-Gajowice – Gabitz (1951)^[2].

Pierwotna nazwa Gaj miała charakter topograficzny i wywodziła się od wyrazu pospolitego ‘gaj’ (psł. *gajь), czyli niewielkiego lasu lub grupy drzew dziko rosnących, miejsca pogańskiego kultu. Z czasem przekształcona do postaci Gajowice poprzez dodanie końcówki -owice, nadającej nazwie znaczenia etnicznego i określającej ‘ludzi mieszkających w Gaju’. Następnie zniemczona do Gaywitz, Gabitz^[2].

Historia

Wieś, wzmiankowana jako własność klasztoru NMP na Piasku już w 1193 pod nazwą Gaj (Gay^[3]) i w 1204 jako Gajowice (Gayouice)^[a] – ciągnęła się wzdłuż obecnych ulic Wincentego Stysia i Gajowickiej od torów kolejowych do cmentarza przy obecnych ulicach Wróblej i Bernarda Pretficza. O wsi wspomina dokument z roku 1204, w którym Henryk Brodaty m.in. zwolnił posiadłości klasztoru NMP na Piasku od daniny na prawie polskim iure polonico zwanej podworowem^[4]. Miejscowość została wymieniona w tym łacińskim dokumencie w formie Gay^[4].

Jeszcze w średniowieczu z Gajowic wydzieliły się Nowa Wieś (przy ulicy Komandorskiej) i Dworek (przy ulicy Oficerskiej). W 1795 miała 715 mieszkańców, szkołę, karczmę i kuźnię. W 1810 w wyniku sekularyzacji przeszła na własność państwa. W 1868 włączona do miasta, liczyła wtedy ponad 2 tysiące mieszkańców.

Według mapy M. Grügera z 1911 roku przed włączeniem do miasta w roku 1868 północno-wschodnia granica wsi sięgała dzisiejszej ulicy Kolejowej, potem biegła wzdłuż Grabiszyńskiej aż do Oporowskiej, w okolicach dzisiejszego stadionu skręcała na południe aż do wiaduktu kolejowej obwodnicy nad al. Hallera. Następnie wzdłuż Hallera i Wiśniowej aż do Ślężnej, gdzie stykała się z Lehmgruben (Glinianki). Ulicą Kamienną granica osiągała Höfchen (Dworek), przez Pretficza, Gajowicką i Kruczą osiągając ul. Zielińskiego, która domykała osiedle od wschodu.

Po wojnie w latach 1960-1970 na obszarze Gajowic zbudowano osiedle mieszkaniowe „Gajowice”^[5][6].

Współczesne granice osiedla przebiegają ulicami Zaporoską, Gajowicką, al. Hallera i z trzech stron torami kolejowymi, tym samym bardzo różnią się od historycznego obrębu wsi. Obejmują jedynie tereny położone na zachód od ul. Gajowickiej, dawniej głównej ulicy miejscowości, ponadto cała północna część Gajowickiej, od początku lat 80. nazwana imieniem Wincentego Stysia, nie należy dziś do Gajowic.

Gajowic nie należy mylić z osiedlami Gaj (do 1945 Herdain) ani Tarnogaj (do 1945 Dürrgoy), leżących w obrębie byłej dzielnicy Krzyki, nieco dalej na wschód, ani z osiedlem Gajowa w północno-wschodniej okolicy miasta.

Galeria

• 
  Panorama osiedla w latach 60.
• 
  Zabudowa od strony ul. Grabiszyńskiej
• 
  Kościół św. Karola Boromeusza widziany od ul. Gajowickiej
• 
  Oś ul. Szczęśliwej z częściowo zachowaną zabudową przedwojenną

Zobacz też

• Gajowice

Uwagi

1. Zygmunt Antkowiak: Wrocław od A do Z. Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 1991. ISBN 83-04-03723-8. Brak numerów stron w książce s. 81 „Gajowice, osiedle w dzielnicy Fabrycznej. dawna wieś, o pierwotnej nazwie Gaj, znajdowała się przy północnym odcinku dzisiejszej ul. A. Próchnika, zwanej do 1948 r. Gajowicką. należała do klasztoru NMP na Piasku, co potwierdza dokument wystawiony przez papieża Celestyna III w 1193 r. Zapis z 1204 r. wymienia już nazwę Gajowice (Gayouice), pochodząca stąd, że wieś znajdowała się w lesie. Jeszcze w średniowieczu wydzieliły się z Gajowic Nowa Wieś przy dzisiejszej ul. Komandorskiej i Dworek przy dzisiejszej ul. Oficerskiej. Od tamtych czasów głównym zajęciem mieszkańców była uprawa warzyw. W 1795 r. miała ona już 715 mieszkańców, ponadto szkołę, kuźnię i karczmę. W 1810 r., w wyniku sekularyzacji, przeszła na własność państwa. do Wrocławia została włączona w 1868 r.; liczyła wtedy 2325 mieszkańców. W okresie międzywojennym było to osiedle wielkomiejskie, niemal zupełnie zniszczone w 1945 r. Odbudowane w l. 1960-1969, gdy przekazano tu 15 tys. izb, trzy szkoły podstawowe, budynek V liceum ogólnokształcącego, przychodnię obwodową i in. Projektantem nowego osiedla był Igor Tawryczewski (zm. 1988).”

Przypisy

1. Liczba mieszkańców zameldowanych na pobyt stały i czasowy (stan na 31.12.2017).
2. Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany. pod red. Kazimierza Rymuta. T. 3, E-I. Kraków: Instytutu Języka Polskiego PAN, 1999, s. 68. ISBN 83-87795-45-3.
3. breslau-wroclaw.de: Ursprung und Bedeutung der Ortsnamen im Stadtkreis Breslau. [dostęp 2011-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 października 2010)]. (niem.).
4. Grünhagen 1866 ↓, s. 69.
5. Harasimowicz 2006 ↓, s. 221 (Gajowice. Osiedle Mieszkaniowe „Gajowice”).
6. SARP 1996 ↓, s. 37.

Bibliografia

• Architekci Wrocławia 1945-1995, 50 lat Stowarzyszenia Architektów Polskich we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku, Wrocław: Zarząd Oddziału Wrocławskiego SARP, 1996, ISBN 83-86480-37-8 (pol.).
• ColmarC. Grünhagen ColmarC., Regesten zur Schlesischen Geschichte, Breslau: Josef Max & KOMP., 1866 (niem.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9 (pol.).

Linki zewnętrzne

• Gajowice na starych i współczesnych fotografiach
• historia Gajowic (niem.). breslau-wroclaw.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-09-07)].
• Granice osiedla w rozumieniu ewidencyjno-wyborczym s.7