Górzak

Górzak^[4] (Alticola) – rodzaj ssaka z podrodziny karczowników (Arvicolinae) w obrębie rodziny chomikowatych (Cricetidae).

Górzak

Alticola
Blanford, 1881[1]
Górzak himalajski (A. stoliczkanus) w Ladakh w Indiach
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	Supramyomorpha
Infrarząd	myszokształtne
Nadrodzina	myszowe
Rodzina	chomikowate
Podrodzina	karczowniki
Plemię	Clethrionomyini
Rodzaj	górzak
Typ nomenklatoryczny
Arvicola stoliczkanus Blanford, 1875
Synonimy
Aschizomys G.S. Miller, 1898[2] Platycranius Kastschenko, 1901[3]
Gatunki
15 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w środkowej i wschodniej Azji, od Afganistanu po Cieśninę Beringa^[5][6][7].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 87–135 mm, długość ogona 13–65 mm; masa ciała 20,8–69 g^[6][8].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1881 roku brytyjski zoolog i geolog William Thomas Blanford w artykule poświęconym nornikom z Himalajów, Tybetu i Afganistanu, opublikowanym w czasopiśmie The journal of the Asiatic Society of Bengal^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) górzak himalajski (A. stoliczkanus).

Etymologia

• Alticola: łac. altus ‘wysoki’ (tj. średniogórze, góra), od alere ‘żywić’; -cola „mieszkaniec”, od colere ‘zamieszkiwać’^[9].
• Aschizomys: gr. negatywny przedrostek α- a- ‘bez’; σχιζω skhizō ‘podzielić’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’^[10]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Aschizomys lemminus G.S. Miller, 1899.
• Platycranius: πλατυς platus ‘szeroki, płaski’; κρανίον kranion ‘czaszka’^[11]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Microtus strelzowi Kastschenko, 1899.

Podział systematyczny

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World umieszczają A. lemminus w monotypowym rodzaju Aschizomys natomiast A. macrotus w Clethrionomys^[5], jednak nowsze analizy oparte na danych molekularnych sytuują oba taksony w obrębie Alticola^[12], choć potrzebne są dalsze badania dotyczące wszystkich gatunków w ramach rodzajów Alticola i Clethrionomys, aby w pełni określić ogólną pozycję tych gatunków^[13]. Tutaj lista występujących współcześnie gatunków zgrupowanych w dwóch podrodzajach za Mammals Diversity Database i All the Mammals of the World^[13][8]:

Podrodzaj	Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[4]	Podgatunki[6][5][8]	Rozmieszczenie geograficzne[6][5][8]	Podstawowe wymiary[6][8][uwaga 1]	Status IUCN[14]
Aschizomys		Alticola lemminus	(G.S. Miller, 1899)	górzak syberyjski	gatunek monotypowy	endemit Rosji (na wschód od rzeki Lena i Gór Jabłonowych do Półwyspu Czukockiego)	DC: 8,8–12 cm DO: 1–2,8 cm MC: 21–39 g	LC
Aschizomys		Alticola macrotis	(Radde, 1862)	górzak wielkouchy	3 podgatunki	góry Ałtaj i Sajany na wschód do jeziora Bajkał i zachodnie pasma Zabajkalu (Rosja, Mongolia i północno-zachodnia Chińska Republika Ludowa)	DC: 9,3–11,5 cm DO: 3,2–4,5 cm MC: 24–39 g	LC
Alticola		Alticola argentatus	(Severtzov, 1879)	górzak srebrzysty	7 podgatunków	góry Azji Środkowej (wschodni Kazachstan na południe do północnego Afganistanu i Kaszmiru, na wschód do zachodniej Chińskiej Republiki Ludowej)	DC: DC: 8,6–12 cm DO: 3,1–5,9 cm MC: 18–45 g[15]	LC
Alticola		Alticola parvidens	Schlitter & Setzer, 1973		gatunek monotypowy	środkowy Afganistan (góry Hindukusz) i przyległy północno-zachodni Pakistan (prowincja Chajber Pasztunchwa)[16]	DC: 9,2–12,5 cm DO: 4–5,9 cm MC: 22–44 g[16]	NE
Alticola		Alticola albicauda	(F.W. True, 1894)	górzak białoogonowy	gatunek monotypowy	znany z kilku okazów z Kaszmiru (północno-wschodni Pakistan i północno-zachodnie Indie)	DC: 10,1–10,8 cm DO: 2,8–3,2 cm MC: brak danych	DD
Alticola		Alticola montosus	(F.W. True, 1894)	górzak kaszmirski	gatunek monotypowy	znany tylko z kilku miejsc w północno-wschodnim Pakistanie i północno-zachodnich Indii	DC: 10,2–12,6 cm DO: 4,1–6,5 cm MC: brak danych	VU
Alticola		Alticola stoliczkanus	(Blanford, 1875)	górzak himalajski	3 podgatunki	Himalaje i Wyżyna Tybetańska (północny Pakistan, północne Indie, Nepal, południowo-zachodnia Chińska Republika Ludowa i prawdopodobnie północny Bhutan)	DC: 9,3–12,7 cm DO: 1,3–2,7 cm MC: 21–50 g	LC
Alticola		Alticola barakshin	Bannikov, 1947	górzak ałtajski	gatunek monotypowy	góry Ałtaj w Rosji (Tuwa), Mongolii i Chińskiej Republice Ludowej (powiat Barkol i pobliskie obszary, północno-wschodni Sinciang)	DC: 9,5–12,5 cm DO: 1,5–3 cm MC: 28–63 g	LC
Alticola		Alticola strelzowi	(Kastschenko, 1899)	górzak płaskogłowy	2 podgatunki	wschodni Kazachstan, Rosja (od północy do południowej Tuwy), zachodnia Mongolia i północno-zachodnia Chińska Republika Ludowa (Sinciang)	DC: 10,1–13,5 cm DO: 3,3–4,7 cm MC: 34–58 g	LC
Alticola		Alticola semicanus	(G.M. Allen, 1924)	górzak mongolski	2 podgatunki	Rosja (skrajna południowa Tuwa), Mongolia i północno-wschodnia Chińska Republika Ludowa (Mongolia Wewnętrzna)	DC: 9,3–13,5 cm DO: 2–3,7 cm MC: 24–69 g	LC
Alticola		Alticola tuvinicus	Ognev, 1950	górzak tuwański	gatunek monotypowy	południowa Rosja (Chakasja i Tuwa) oraz północno-zachodnia i północna Mongolia (Ałtaj, rozłącznie wokół jeziora Chubsuguł)	DC: 9,9–12,5 cm DO: 3,6–4,9 cm MC: 27–54 g	LC
Alticola		Alticola olchonensis	Litvinov, 1960	górzak bajkalski	gatunek monotypowy	endemit Rosji (jezioro Bajkał (wyspy Olchon i Ogoj oraz przyległy ląd w Małym Morzu)	DC: 10,9–12,1 cm DO: 3,3–3,7 cm MC: 24–43 g	EN
Alticola		Alticola roylei	(J.E. Gray, 1842)	górzak stokowy	gatunek monotypowy	północno-zachodnie Indie (Himachal Pradesh i Uttarakhand) i zachodni Nepal	DC: 9,1–11,7 cm DO: 2,9–4,8 cm MC: brak danych	NT
Alticola		Alticola kohistanicus	Kryštufek & Shenbrot, 2022		gatunek monotypowy	endemit północnego Pakistanu (góry między rzekami Gilgit a Indus)[17]	DC: 11,1 cm DO: 3,9 cm MC: 24 g[17]	NE

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  VU  – gatunek narażony,  EN  – gatunek zagrożony,  DD  – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia;  NE  – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunek wymarły z obszaru dzisiejszej Chińskiej Republiki Ludowej^[18]:

• Alticola simplicidentata Zheng Shaohua & Cai Baoquan, 1991

Uwagi

1. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

1. W.T. Blanford. On the Voles (Arvicola) of the Himalayas, Tibet, and Afghanistan. „The journal of the Asiatic Society of Bengal”. 50, s. 96, 1881. (ang.).
2. G.S. Miller. Description of a new genus and species of microtine rodent from Siberia. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 50, s. 369, 1898. (ang.).
3. N.F. Kastschenko. Stenocranius и Platycranius два новьіе пoдрoдa сибиpcкиxъ пoлeвoкъ. „Eжeгoднкъ Зooлoгичecкaгo Музeя Имлeрaтoркoй Акaдeміи Haукъ”. 6, s. 199, 1901. (ros.).
4. Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 235. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
5. C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 348. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
6. U. Pardiñas, P. Myers, L. León-Paniagua, N.O. Garza, J. Cook, B. Kryštufek, R. Haslauer, R. Bradley, G. Shenbrot & J. Patton. Opisy gatunków Cricetidae: U. Pardiñas, D. Ruelas, J. Brito, L. Bradley, R. Bradley, N.O. Garza, B. Kryštufek, J. Cook, E.C. Soto, J. Salazar-Bravo, G. Shenbrot, E. Chiquito, A. Percequillo, J. Prado, R. Haslauer, J. Patton & L. León-Paniagua: Family Cricetidae (True Hamsters, Voles, Lemmings and New World Rats and Mice). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 304–307. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
7. D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Alticola. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-23].
8. Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 224. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
9. Palmer 1904 ↓, s. 90.
10. Palmer 1904 ↓, s. 123.
11. Palmer 1904 ↓, s. 543.
12. S.Yu. Bodrov, V.K. Vasiljeva, I.M. Okhlopkov, N.V. Mamayev, E.S. Zakharov, A.Yu. Oleinikov, E.A. Genelt-Yanovskiy & N.I. Abramson. Evolutionary history of mountain voles of the subgenus Aschizomys (Cricetidae, Rodentia), inferred from mitochondrial and nuclear markers. „Integrative Zoology”. 15 (3), s. 187–201, 2020. DOI: 10.1111/1749-4877.12415. (ang.).
13. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-03]. (ang.).
14. Taxonomy:Alticola – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-27]. (ang.).
15. Kryštufek i Shenbrot 2022 ↓, s. 77–80.
16. Kryštufek i Shenbrot 2022 ↓, s. 82.
17. Kryštufek i Shenbrot 2022 ↓, s. 74.
18. S. Zheng & B. Cai. Fossil Micromammals from the Donggou Section of Dongyaozitou, Yuxian County, Hebei Province. „Contributions to INQUA”. 13, s. 100–131, 1991.

Bibliografia

• T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
• B. Kryštufek & G. Shenbrot: Voles and Lemmings (Arvicolinae) of the Palaearctic Region. Maribor: University of Maribor Press, 2022, s. 1–449. ISBN 978-961-286-613-6. (ang.).

Identyfikatory zewnętrzne (takson):

• EoL: 111243
• GBIF: 2438711
• identyfikator iNaturalist: 45420
• ITIS: 632593
• NCBI: 98315
• identyfikator taksonu Fossilworks: 41732
• CoL: SZM