Loading AI tools
polski poeta, krytyk literacki, uczestnik wojen napoleońskich, generał, minister wojny Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Franciszek Dzierżykraj-Morawski herbu własnego[1], ps. i krypt.: Autor „Wizyty w sąsiedztwie”; F. M.; Fr. M.; X (ur. 2 kwietnia 1783 w Pudliszkach, zm. 12 grudnia 1861 w Luboni k. Leszna) – polski generał dywizji, minister wojny w Rządzie Narodowym w czasie powstania listopadowego, poeta, krytyk literacki i teatralny, tłumacz i dramatopisarz.
 | |
| generał | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1806–1833 |
| Siły zbrojne |
Armia Księstwa Warszawskiego |
| Późniejsza praca |
literat |
 | |
| Odznaczenia | |
       | |
 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Minister wojny | |
| Okres |
od 1 lutego 1831 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
Syn Wojciecha i Zofii Szczanieckiej. Pierwsze nauki pobierał w rodzinnym domu w Belęcinie. Wykształcenie odebrał w Lesznie (na pensji) i Frankfurcie nad Odrą[2], gdzie przez 4 lata studiował prawo. Pracował następnie jako aplikant w sądzie frankfurckim, a potem (przez 2 lata) jako asesor w Kaliszu. Wkrótce potem gospodarował w Kotowiecku i Luboni.
Na początku lat 20. XIX wieku poślubił wychowankę puławską, Anielę Wierzchowską, z którą dochował się dwojga dzieci: syna Tadeusza i córki Marii Anny (1822–1891)[3][4]. Po kilku latach małżeństwa owdowiał (1825).
W listopadzie roku 1806 wstąpił w Poznaniu do napoleońskiej gwardii honorowej, a potem do piechoty, gdzie służył (jako podporucznik) w 1. pułku piechoty A. Sułkowskiego (późniejszym 9. pułku piechoty 3. legii). W kampanii napoleońskiej 1807 walczył pod Tczewem (luty, awans na porucznika), Gdańskiem (oblężenie, awans na kapitana), Kołobrzegiem (po oblężeniu, odznaczony Krzyżem Kawalerskim Virtuti Militari). W kampanii 1809 był adiutantem polowym gen. inspektora piechoty Stanisława Fiszera, w bitwie pod Raszynem awansowany na podpułkownika[5]. 4 maja 1809 mianowany został szefem batalionu w 12. pułku piechoty i walczył pod Sandomierzem, a 27 grudnia 1810 zyskał awans na grosmajora tegoż pułku. W latach 1811–1812 przebywał w twierdzy Modlin.
W kampanii 1812 pełnił obowiązki dowódcy 16. Dywizji Piechoty i walczył pod Smoleńskiem (po zdobyciu, został szefem sztabu 18. dywizji gen. K. Kniaziewicza, V korpusu – 8 października 1812 awansowany na pułkownika), Tarutino (po bitwie, odznaczony Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej) i nad Berezyną. Po tej kampanii przeszedł (jako adiutant-komendant) do sztabu ks. Józefa Poniatowskiego.
W kampanii saskiej 1813 został szefem sztabu 1. dywizji kawalerii gen. Antoniego Sułkowskiego i wziął udział w bitwie pod Lipskiem (po bitwie, odznaczony Złotym Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej). W latach 1813–1814 był szefem sztabu głównego wojsk polskich. Po upadku Napoleona wysłany po jeńców polskich do Danii.
Od 5 lutego 1815 służył w armii Królestwa Polskiego. Do roku 1819 był podszefem w sztabie głównym armii Królestwa Kongresowego (awans do stopnia generała brygady, 1819). W latach 1820–1826 był dowódcą 3. bryg. 2. dywizji piechoty w Zamościu (dowodził nią chwilowo już w roku 1818). Od roku 1826 dowodził 1. bryg. 2. dywizji piechoty w Lublinie. Odznaczony Orderem Świętego Stanisława I klasy w 1829 roku[6]. W 1830 roku został nagrodzony Znakiem Honorowym za 20 lat służby[7].
Wybuch powstania listopadowego zastał go w Lublinie, gdzie objął dowództwo swej brygady. 30 stycznia 1831 został mianowany na stanowisko generała dyżurnego armii powstańczej. Ponosił odpowiedzialność za organizację, uzbrojenie, sprawy personalne, sądowe i zdrowia. Był związany z Kaliszanami. Został ministrem wojny (8 marca – 11 września 1831) w rządzie powstańczym. Często występował w Sejmie. 11 września 1831 roku na znak protestu przeciw zaczętym rokowaniom złożył dymisję z funkcji ministra wojny. Uczestniczył w nich jednak jako członek delegacji polskiej. Przez gen. Macieja Rybińskiego w Nowym Dworze Mazowieckim mianowany na stanowisko pełnomocnika do spraw układu. Rokowania prowadził z gen. Fiodorem Bergiem wysłannikiem feldmarszałka Iwana Paskiewicza. Przebieg ich relacjonował Sejmowi w Zakroczymie i Słupnie. Na Radzie Wojennej głosował za przyjęciem warunków kapitulacji. Miał wejść w skład delegacji, która miała się udać do cara Mikołaja I. Po zajściu pomiędzy gen. Janem Nepomucenem Umińskim a wodzem naczelnym gen. Maciejem Rybińskim opuścił Nowy Dwór, powołując się na dymisję z 11 września 1831. Po upadku powstania złożył przysięgę wierności carowi Mikołajowi I i został zesłany do Wołogdy.
W drugiej połowie roku 1833 (latem) powrócił i osiadł w Luboni, gdzie od roku 1834 zajmował się gospodarką i pisaniem utworów literackich. Tam też, w wieku 78 lat umarł (12 grudnia 1861). Pochowany na cmentarzu przykościelnym w Oporowie.
Brał czynny udział w życiu literackim, należał do Towarzystwa Iksów (1815–1819), a od roku 1819 był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk i loży masońskiej, a także Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Uczestniczył w obiadach literackich Wincentego Krasińskiego i bywał częstym gościem Izabeli i Adama Kazimierza Czartoryskich w ich pałacu w Puławach. W 1831 roku w jego majątku w Luboni gościł Adam Mickiewicz.
Tworzył poezje, dramaty, pisał bajki. Był płodnym krytykiem literackim i teatralnym, felietonistą. Zajmował się także tłumaczeniami, m.in. utworów Racine’a, Szekspira, Byrona. Z prac Franciszka Morawskiego ukazały się m.in.:
Artykuły i drobne utwory Morawskiego ogłaszano w: „Almanach Lubelski na r. 1815”, „Astrea” (1821–1822), „Biblioteka Polska” (1826), „Czas” (1851), „Czas. Dodatek Miesięczny” (1856–1857), „Dziennik Literacki” (1852, nr 24, 81), „Dziennik Poznański” (1860, nr 184), „Dziennik Warszawski” (1828, nr 33), „Echo Miast Polskich” (Paryż 1843, nr 1), „Feniks” (1831), „Gazeta Codzienna Narodowa i Obca” (1819, nr 125, 177), „Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” (1815–1819; 1826, nr 188), „Gazeta Krakowska” (1814), „Gazeta Warszawska” (1816–1819; 1827; tu głośna, wyd. anonimowo bajka: Kogutek i gąsięta, 1827, nr 105 – S. Kawyn... Wrocław 1963, jak wyżej poz. 8, przedr. W. Billip w: Mickiewicz w oczach współczesnych..., Wrocław 1962), „Kronika Emigracji Polskiej” (1834, t. 2), „Kronika Wiadomości Krajowych i Zagranicznych” (1857, nr 194; 1858, nr 159), „Kurier Warszawski” (1829, nr 27), „Magazyn Mód” (1843), „Melitele” (1829–1830), „Motyl” (1828), „Narodowość” (Paryż 1841), „Niezapominajki” (1838), „Noworocznik Litewski” (Petersburg 1838), „Noworocznik Litewski na r. 1831”, „Pamiętnik Warszawski” (1815–1821), „Pątnik Narodowy” (1827), „Przegląd Poznański” (1850–1861), „Przyjaciel Ludu” (1837–1842), „Rozmaitości” (Lwów 1819, 1828), „Tygodnik Polski” (1818–1820), „Tygodnik Polski i Zagraniczny” (1818), „Wanda” (1820, 1828), „Wiadomości Polskie” (Paryż 1856, zeszyt 21).
Kilka wierszy z rękopisów Morawskiego ogłoszono w czasopismach i publikacjach: „Biblioteka Warszawska” (1866, t. 3; 1877, t. 1), „Pamiętnik Litewski” (rocznik 47, 1956, zeszyt 3), „Przegląd Lwowski” (1875–1882), „Unia” (1882, nr 12), A. Bar: Kumoszki na Parnasie, Kraków (1947). Ponadto jego drobne wiersze i pisma prozą – zobacz Wydania zbiorowe t. 1–2, 4.
Wiele utworów Morawskiego przedrukowały różne antologie i zbiory, m.in.: W. Borowy: Od Kochanowskiego do Staffa, Lwów 1930 i wyd. następne; J. Tuwim: Księga wierszy polskich XIX w. t. 1, Warszawa 1954, wyd. 2 Warszawa 1956; S. Czernik, J. Huszcza, J. Saloni: Księgi humoru polskiego, Łódź 1958; P. Hertz, jak wyżej poz. 1.
Rękopisy z autografami i kopiami utworów Morawskiego znajdują się, m.in.: Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie, sygn. 136); Biblioteka Jagiellońska, sygn. 4344, 9296/II, 9297/IV, 9298/IV (odpowiedź na krytykę Dworca), 9299/IV (pisma prozą nieobjęte Wydaniami zbiorowymi), 9308/II–9312/II, 9314/II; Biblioteka Narodowa, sygn. 2932, 2981; Ossolineum, sygn. 1285/I, 1286/I, 12160/I, 12162/I, 12323/I, 12372/I, 12895/II, 12979/I; wiele rękopisów z Biblioteki Krasińskich zniszczono w roku 1944.
Kilka wierszy w przekładzie na języki obce ukazało się w publikacjach:
Ponadto drobne przekłady z: G. G. Byrona, J. F. La Harpe’a, P. D. E. Lebruna, H. W. Longfellowa, T. Moore’a, F. Raynouarda, F. Schillera i innych wydano w: Ważniejszych utworach poz. 11, Wydaniach zbiorowych t. 3 oraz w czasopismach (jak wyżej Ważniejsze utwory).
Odznaczenia te (wraz z synowskimi – Tadeusza) w latach 70. XX w. zostały przez rodzinę Dzierżykraj-Morawskiego przekazane do zbiorów Gabinetu Numizmatycznego (od 1996 Działu Numizmatycznego) Muzeum Narodowego w Szczecinie. Kolekcję tworzą – ordery: Virtuti Militari (III klasy), św. Stanisława I klasy (z 2 gwiazdami orderowymi – przed i po 1832 r.), św. Anny II klasy z brylantami, św. Włodzimierza III klasy oraz miniaturki orderowe: Orderu Virtuti Militari (III klasy) i Orderu św. Stanisława, a także Znak Honorowy za 20 lat Służby Wojskowej (nr inw. MNS-N-12255/1-2; MNS-N-12256/1-4; MNS-N-12294; MNS-N-14021; MNS-N-12257; MNS-N-12258)[12].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
