Loading AI tools
białoruski polityk i literat Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Fabijan Hilarawicz Szantyr (biał. Фабіян Гіляравіч Шантыр; pseudonimy: N.Swietłow, A.Chmara; kryptonimy: F.Sz., F.Sz-r, Fabijan Sz-r, Sz.F.; ur. 23 stycznia?/4 lutego 1887 w Słucku, zm. 29 maja 1920 w Nowozybkowie) – białoruski lewicowy działacz narodowy i społeczny, polityk, prozaik, poeta, publicysta, tłumacz; delegat na I Zjazd Wszechbiałoruski; w 1919 roku komisarz ds. narodowych Tymczasowego Robotniczo-Chłopskiego Radzieckiego Rządu Białorusi; rozstrzelany z polecenia władz radzieckich; zdaniem niektórych źródeł pierwsza białoruska ofiara radzieckich represji politycznych.
 | |
| Data urodzenia |
4 lutego 1887 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
29 maja 1920 |
| Komisarz ds. narodowych Tymczasowego Robotniczo-Chłopskiego Radzieckiego Rządu Białorusi | |
| Okres |
od pocz. 1919 |
| Przynależność polityczna | |
| Członek prezydium Centralnej Rady Białoruskich Organizacji i Partii | |
| Okres |
od 23 lipca 1917 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik |
stanowisko utworzone |
| Następca |
stanowisko zlikwidowane |
| Członek prezydium Białoruskiego Komitetu Narodowego | |
| Okres |
od 7–9 kwietnia 1917 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik |
stanowisko utworzone |
| Następca |
stanowisko zlikwidowane |
Urodził się 4 lutego 1887 roku (23 stycznia st. st.) w Słucku, w powiecie słuckim guberni mińskiej Imperium Rosyjskiego. W grudniu 1905 roku został aresztowany za udział w wydarzeniach rewolucyjnych w miasteczku Starobin. Przebywał w słuckim więzieniu do 15 marca 1907 roku, kiedy to Wileńska Izba Sądowa zamknęła sprawę z powodu „braku dowodów przestępstwa”[1]. W 1909 roku mieszkał w Słucku, a od 1910 w Kopylu[2]. Pracował jako nauczyciel domowy, murarz i prywatny adwokat w Słucku. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku został zmobilizowany do rosyjskiego wojska, w którym służył jako pisarz, księgowy i nadzorca w szpitalu polowym w Bobrujsku. W latach 1916–1917 odwiedzał Mińsk, gdzie brał udział w pracach klubu „Białoruska chatka”[1][2].
W 1917 roku Fabijan Szantyr był jednym z przywódców lewicowego skrzydła Białoruskiej Socjalistycznej Gromady (BSG)[1], założycielem[3] i przewodniczącym Bobrujskiego Komitetu BSG[1]. Jednocześnie wchodził w skład tamtejszej Rady Żołnierskiej. Dzięki jego staraniom została opublikowana wspólna odezwa Tawaryszczy sialanie, pracauniki i sałdaty-biełarusy (pol. Towarzysze chłopi, robotnicy i żołnierze Białorusini), co było jedynym przypadkiem współpracy BSG z radami robotniczymi i żołnierskimi[3]. 7–9 kwietnia (25–27 marca st. st.) 1917 roku brał udział w zjeździe białoruskich organizacji narodowych w Mińsku, który opowiedział się za autonomią Białorusi w składzie demokratycznej federacji rosyjskiej. W jego trakcie został wybrany na członka prezydium Białoruskiego Komitetu Narodowego (BKN)[4]. W dniach 21–23 lipca (8–10 lipca st. st.) tego samego roku uczestniczył w kolejnym zjeździe białoruskich organizacji i partii narodowych, podczas którego BKN zostało rozwiązane. W ostatnim dniu zjazdu został wybrany do prezydium powołanej na miejsce BKN Centralnej Rady Białoruskich Organizacji i Partii (CRBOiP)[5]. We wrześniu zorganizował młodzieżowe Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe „Paparać-kwietka” przy białoruskim gimnazjum w Słucku i został jego kierownikiem[6]. W trakcie drugiej sesji CRBOiP w dniach 28 października – 6 listopada (15–24 października st. st.) 1917 roku, w trakcie którego organizacja została przekształcona w Wielką Radę Białoruską (WRB), wraz z bobrujską organizacją BSG demonstracyjnie opuścił posiedzenie[7]. Zdaniem Doroty Michaluk przyczyną takiej decyzji mogło być niezadowolenie z przesunięcia orientacji WRB na prawo, podczas gdy bobrujska BSG była wybitnie lewicowa[8].
W grudniu 1917 roku Fabijan Szantyr brał udział w I Zjeździe Wszechbiałoruskim[1][2]. W jego trakcie był jednym z najbardziej aktywnych liderów lewicowej frakcji Zjazdu. W wyniku jego agitacji radykalna lewica zdobyła niemal połowę głosów w wyborach do prezydium Zjazdu. W jego trakcie popierał koncepcję przyszłości kraju jako obwodu białoruskiego w ramach państwa rosyjskiego, nie posiadającego autonomii politycznej, a jedynie kulturalną i „narodowo-etnograficzną”[9]. Dążył do parytetowego sojuszu z bolszewikami z Obwodowego Komitetu Wykonawczego Zachodniego Obwodu i Frontu[1], a jego frakcja pozostawała z nimi w kontakcie w czasie trwania Zjazdu. Proponował wprowadzenie na Białorusi bolszewickich Rad Delegatów Chłopskich, Żołnierskich i Robotniczych. Miały one jednak być organem władzy krajowej o białoruskim charakterze, z osobami miejscowymi w składzie, nie zaś z działaczami skierowanymi przez centralne władze bolszewickie z innych terenów. Popierał przekazanie Białorusi pod administrację wyłonionego przez Zjazd Tymczasowego Komitetu Wykonawczego do czasu zwołania białoruskiego Zgromadzenia Ustawodawczego. Jednocześnie przeciwstawiał się kulturowemu wynarodowieniu Białorusinów, asymilację uważał za „niewolnictwo” i uznawał, że osiągnięć białoruskiego odrodzenia narodowego nie należy zaprzepaścić. Propozycja sojuszu na takich warunkach została jednak przez bolszewików odczytana niemal jak obelga i zdecydowanie odrzucona. Porażka ta doprowadziła do spadku aktywności Fabijana Szantyra na Zjeździe oraz do zmniejszenia wpływów jego frakcji[3].
Na przełomie kwietnia i maja 1918 roku, w wyniku rozłamu w BSG, Fabijan Szantyr wszedł w skład kierownictwa Białoruskiej Partii Socjalistów-Rewolucjonistów (BPSR)[10][11]. W tym samym roku był kierownikiem Smoleńskiego Oddziału Białoruskiego Komisariatu Narodowego. Razem z Hauryłą Hareckim organizował w Smoleńsku zjazd, na którym planowano utworzyć białoruską partię socjalistów-rewolucjonistów. Pod koniec roku wstąpił do Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) (RPK(b)), pracował w Słuckim Powiatowym Komisariacie Wojskowym. Na początku 1919 roku objął stanowisko komisarza ds. narodowych Tymczasowego Robotniczo-Chłopskiego Radzieckiego Rządu Białorusi[1]. Już wkrótce jednak, po decyzji Komitetu Centralnego RPK(b) z 16 stycznia o zmniejszeniu terytorium Białoruskiej SRR, wraz z Jazepem Dyłą i Usiewaładem Falskim opuścił rząd[12]. W lutym tego samego roku cała trójka została aresztowana i osadzona w więzieniu w Mińsku[1].
Następnie współpracował z Mińskim Gubernialnym Komisariatem Wojskowym i Specjalną Komisją Żywieniową Frontu Zachodniego. Od listopada 1919 roku był kierownikiem Specjalnej Komisji Żywieniowej 16 Armii Rosyjskiej FSRR. W latach 1919–1920 wchodził w skład Białoruskiego Kolegium Redakcyjnego Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii (bolszewików) Litwy i Białorusi (KP(b)LiB). Brał udział w wydawaniu gazety „Sowietskaja Biełorussija”[1][2]. Podpisał umowę o współpracy między KP(b)LiB i BPSR[13]. W lutym 1920 roku zmobilizowano go do Armii Czerwonej[2].
14 kwietnia 1920 roku[1] (według innego źródła 17 kwietnia[2]) został aresztowany przez Oddział Specjalny 16 Armii[1] pod zarzutem „narodowej kontrrewolucji”[14][13]. Pomimo wstawiennictwa Wilhelma Knorinsza i Alaksandra Czarwiakoua, 26 kwietnia skazano go na najwyższy wymiar kary. 29 maja został rozstrzelany w mieście Nowozybkow[1][2].
23 marca 1992 roku został zrehabilitowany przez prokuraturę Republiki Białorusi[1]. Jego miejsce pochówku pozostaje nieznane. Zdaniem białoruskiego pisarza Uładzimira Arłoua Fabijan Szantyr stał się pierwszą ofiarą bolszewickiego terroru tak w białoruskiej polityce, jak i w białoruskiej literaturze[14].
Współpracował z białoruską gazetą „Nasza Niwa”, na łamach której w latach 1909–1912 publikował swoje prace literackie, w tym poetyckie[2]. W latach 1910–1911 pod pseudonimami N.Swietłow i A.Chmara umieszczał także swoje artykuły w rękopiśmiennych czasopismach „Zaria” i „Gołos niza” wydawanych w Kopylu. Pisał przede wszystkim romantyczne opowiadania, pozbawione fabuły i zbliżone do obrazków-impresji. Poruszał w nich tematykę trudnego życia białoruskiej wsi. Tworzył także wiersze. W pracach publicystycznych podkreślał znaczenie rozwoju oświaty jako warunku wzrostu świadomości narodowej białoruskiego ludu[1].
Był jednym z autorów zbioru „Zażynki”, wydanego w 1918 roku w Mińsku[2]. W tym samym roku napisał pracę publicystyczną Biełaruskaje pytannie (pol. Kwestia białoruska), którego rękopis był przygotowywany do wydania w Piotrogrodzie i Moskwie, jednak nie zachował się[1].
Fabijan Szantyr związany był z Ludwiką Siwicką, znaną później pod pseudonimem Zośka Wieras. Według Encykłapiedyi historyi Biełarusi poznał ją w 1916 lub 1917 roku w Mińsku, gdzie brał udział w pracach „Białoruskiej chatki”, po czym wziął z nią ślub[1]. Inną wersję podała sama Ludwika Siwicka w swoich wspomnieniach. Według niej, poznali się w 1915 roku; planowali ślub, jednak ostatecznie do niego nie doszło, m.in. z powodu burzliwych wydarzeń politycznych. Miała z nim nieślubnego syna, który urodził się w 1919 roku i otrzymał przy chrzcie nazwisko po ojcu. Ludwika Siwicka określała później Fabijana Szantyra mianem pierwszego męża[15].
Wiosną 2006 roku na Białorusi został wydany dramat historyczny Ludmiły Rubleuskiej i Witala Skałabana pt. „Ludwika i Fabijan”. Utwór nawiązuje do historii życia Fabijana Szantyra ze szczególnym podkreśleniem wątku jego miłości do Ludwiki Siwickiej. We wrześniu tego samego roku miała miejsce kameralna premiera przedstawienia na jego podstawie[16].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
