Eugeniusz Arciuszkiewicz

Eugeniusz Arciuszkiewicz (ur. 7 lutego 1907 r. w Jachmowszczyźnie, zm. 10 grudnia 1983 r. w Toronto) – lotnik, podpułkownik obserwator, dowódca 1586. eskadry specjalnego przeznaczenia i dywizjonu 301, kawaler Virtuti Militari.

Eugeniusz Arciuszkiewicz

podpułkownik obserwator
Data i miejsce urodzenia	7 lutego 1907 Jachmowszczyzna
Data i miejsce śmierci	10 grudnia 1983 Toronto
Przebieg służby
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne
Formacja	Lotnictwo Wojska Polskiego RAF
Jednostki	56. eskadra towarzysząca dywizjon 305 1586 eskadra specjalnego przeznaczenia dywizjon 301
Stanowiska	dowódca dywizjonu
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa
Odznaczenia

Życiorys

W 1928 r. zdał egzamin maturalny i zgłosił się do odbycia służby wojskowej. Został skierowany na szkolenie unitarne w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. W 1929 rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych Lotnictwa, którą ukończył z piątą lokatą w 1931 r.^[1]

Został przydzielony do 5. pułku lotniczego, gdzie w październiku 1933 r. objął dowództwo nad pierwszym plutonem 56. eskadry towarzyszącej. W lutym 1935 r. został adiutantem pułku i pełnił tę funkcję do kwietnia 1936 r.^[2] Od listopada 1936 r. dowodził drugim plutonem 56. eskadry^[3]. W 1939 r. został awansowany na stopień kapitana z 55. lokatą^[4].

Po wybuchu II wojny światowej walczył w składzie 56. eskadry^[5]. 1 września, w załodze z por. pil. Antonim Jankowskim, wykonał lot łącznikowy do Nowego Sącza^[6]. Podczas lotu powrotnego zostali ostrzelani przez polskie oddziały, podczas lądowania maszyna straciła podwozie^[7]. W związku z zagrożeniem wykrycia lotniska przez Luftwaffe 5 września, w załodze z kpr. Konstantym Gawlikiem, poszukiwał w rejonie Tarnowa i Dębicy dogodnego miejsca na lotnisko eskadry. Tego samego dnia, w załodze z st. sierż. Hipolitem Kazimierczakiem, wykonał lot rozpoznawczy^[8]. 7 września, z kpr. pil. Gawlikiem, poleciał na rozpoznanie w rejonie Bardejowa^[9]. W trakcie lotu rozpoznał i ostrzelał sztab niemieckiej 1. Dywizji Górskiej w Domu Zdrojowym w Bardejowie^[10]. 14 września, również z kpr. pil. Gawlikiem, przeprowadził rozpoznanie w rejonie Sambora i Borysławia^[11]. Po agresji ZSRR na Polskę przekroczył granicę z Rumunią i przedostał się do Francji. Z działań 56. eskadry przygotował sprawozdanie, które pozostaje w zasobach Instytutu Historycznego i Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie^[12].

We Francji trafił do bazy Lyon-Bron. Po klęsce Francji został ewakuowany do Wielkiej Brytanii. Wstąpił do Polskich Sił Powietrznych, otrzymał numer służbowy RAF P-0137^[13]. 7 stycznia 1941 r. w Prestwick rozpoczął szkolenie nawigacyjne, 14 czerwca otrzymał przydział do dywizjonu 305. 13 czerwca 1942 r. objął w nim stanowisko dowódcy eskadry^[14].

7 stycznia 1943 r. objął funkcję oficera operacyjnego, a następnie łącznikowego w 99. Grupie Bombowej. Starał się o powrót do latania operacyjnego i 14 kwietnia 1944 r. otrzymał przydział do 1586. eskadry specjalnego przeznaczenia. W nocy z 15 na 16 kwietnia 1944 r. w samolocie Halifax JP-177 „P” wykonał lot ze zrzutem zaopatrzenia na placówkę „Paszkot” w Podokręgu Rzeszów Armii Krajowej^[15]. Z 23 na 24 kwietnia poleciał w okolicę Bolzano z misją zrzutu zaopatrzenia dla włoskiego ruchu oporu^[16]. Tydzień później wykonał kolejny lot z zaopatrzeniem nad północne Włochy^[17].

W nocy z 4 na 5 maja dokonał zrzutu 9 zasobników i 12 paczek na placówkę „Odra" 218 w rejonie Piotrkowa^[18]. Dwa tygodnie później, z 19 na 20 maja, z powodu złej pogody nad Tatrami, nie odnalazł placówki „Karabela" 310 położonej w rejonie stacji kolejowej Stryj^[19]. Po raz kolejny nad okupowaną Polskę powrócił w nocy z 21 na 22 maja, na placówkę „Kos" w rejonie wsi Wierzbno zrzucił zaopatrzenie i sześciu cichociemnych, wśród których znajdował się gen. Leopold Okulicki^[20][21]. W nocy z 25 na 26 maja poleciał z misją zrzutu zaopatrzenia w Jugosławii^[22]. 15 czerwca objął stanowisko dowódcy 1586. eskadry^[23][a].

Po wybuchu powstania warszawskiego, po naradzie z mjr. Janem Jaźwińskim i ppłk. Marianem Dorotycz-Malewiczem, postanowił w tajemnicy przed Brytyjczykami wysłać cztery samoloty eskadry ze zrzutem zaopatrzenia dla walczącej Warszawy^[26][27]. Jego podwładni wspominali, że zadania wyznaczał w sposób sprawiedliwy, latał na równi z innymi załogami eskadry^[28]. W czasie służby w 1586. eskadrze wykonał 16 lotów ze zrzutem zaopatrzenia. 7 listopada (po powrocie eskadry do stanu etatowego dywizjonu 301) pełnił funkcję dowódcy dywizjonu^[29].

Po zakończeniu działań wojennych nie zdecydował się na powrót do Polski, pozostał na emigracji i wyjechał do Kanady. W późniejszym okresie został awansowany do stopnia podpułkownika. Zmarł 10 grudnia 1983 r. w Toronto. Pamiątki po nim zostały przekazane do Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie^[30].

Ordery i odznaczenia

Za swą służbę otrzymał odznaczenia^[31]:

• Krzyż Srebrny Virtuti Militari nr 9348,
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie,
• Medal Lotniczy – czterokrotnie,
• Polowa Odznaka Pilota,
• Distinguished Flying Cross.

Uwagi

1. Kajetan Bieniecki podaje, że objęcie dowództwa nad 1586. eskadrą nastąpiło 14 czerwca^[24][25].