5 Pułk Lotniczy

5 Pułk Lotniczy (5 plot.) – oddział lotnictwa Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

5 Pułk Lotniczy

Odznaka pamiątkowa pułku
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	14 lipca 1928
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	31 maja
Dowódcy
Pierwszy	płk Piotr Abakanowicz
Ostatni	płk Jerzy Garbiński
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Lida-Wilno
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	lotnictwo
Podległość	Departament IV MSWojsk. 1 Grupa Aeronautyczna 1 Grupa Lotnicza

Wizyta łotewskich lotników w 5 pułku lotniczym w Lidzie. Płk Piotr Abakanowicz (1 z prawej) żegna wsiadającego do samochodu dowódcę łotewskiego

Powitanie kpt Bolesława Orlińskiego w 5 pułku lotniczym w Lidzie po jego powrocie z lotu Warszawa-Tokio; 1926 r.

Święto pułkowe obchodzono w dniu 31 maja, w rocznicę wydania pierwszego rozkazu organizacyjnego 11 pułku myśliwskiego w 1925.
Litera identyfikacyjna na samolotach pułku „C”.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Zgodnie z koncepcją tworzenia „mieszanych” pułków lotniczych składających się z dywizjonów różnego rodzaju lotnictwa, rozkazem MSWojsk.BOO L.dz. 10717/tjn.Og.Org. z 14 lipca 1928 rozwiązano 11 pułk myśliwski, powołując w jego miejsce 5 pułk lotniczy^[1][2]. Wchodzące dotychczas w skład 11 pułku myśliwskiego eskadry dywizjonu myśliwskiego (113 i 114) zostały we wrześniu włączone do 2 pułku lotniczego w Krakowie i przemianowane na 121 i 122 eskadrę myśliwską. W ich miejsce z Krakowa przybyły do Lidy 23 i 24 eskadry II dywizjonu lotniczego, które to przemianowane zostały na 54 i 55 eskadrę^[1].

Na początku 1931 sformowany został w pułku dywizjon szkolny. Na jego dowódcę wyznaczony został mjr.pil. Stanisław Ratomski. Jesienią 1932 odkomenderowano grupę personelu na lotnisko Porubanek w celu organizacji Wydzielonego Oddziału Lotniczego. W skład oddziału miały wejść między innymi 51 eskadra liniowa i 53 eskadra towarzysząca. Eskadrę towarzyszącą formowano w Wilnie, a liniową przesunięto z Lidy. Rozkazem MSWojsk. L.dz. 2446/tjn.Org. z 7 sierpnia 1933 Wydzielony Oddział Lotniczy przemianowano w Detaszowany Dywizjon Lotniczy. Dowodził nimi mjr.pil. Adam Kowalczyk. Tym samym rozkazem nakazano organizację 56 eskadry towarzyszącej^[3].

Wiosną 1929 roku pułk został włączony w skład 1 Grupy Aeronautycznej. W 1933 rozformowana została 54 eskadra liniowa.

Rozkazem MSWojsk.DDO L.dz. 4359 z 19 lipca 1937 rozwiązano detaszowany dywizjon lotniczy. W jego miejsce w 1938, na lotnisku Porubanek zorganizowany został III dywizjon myśliwski 5 pułku lotniczego, w składzie dwóch eskadr: 151 i 152. W tym też roku przesunięto eskadrę liniową z Porubanka do Lidy, natomiast eskadra towarzysząca pozostała w dotychczasowym miejscu, organizacyjnie podlegała dowódcy lotniska Porubanek, a taktycznie dowódcy 5 pułku lotniczego. W Lidzie sformowano kolejną eskadrę towarzyszącą. Umożliwiło to utworzenie IV/5 dywizjonu towarzyszącego. Dowódcą dywizjonu został mjr.pil. Julian Skrzat^[4].

W tym czasie eskadry liniowe przezbrojone zostały w samoloty PZL-23 „Karaś”. Z początkiem 1938 stosunki polsko-litewskie stały się bardzo napięte. W marcu konflikt graniczny spowodował, że polskie władze lotnicze nakazały skoncentrować na lotnisku Lida dywizjony liniowe, a na Porubanku zgrupowanie myśliwskie 1 pułku lotniczego. Koncentracja zakończona została 20 marca demonstracyjnym lotem polskich jednostek liniowych i myśliwskich wzdłuż granicy polsko-litewskiej^[4].

Wiosną 1939 eskadra towarzysząca na Porubanku wymieniła samoloty R-XIII na RWD-14 „Czapla”. Z chwilą ogłoszenia mobilizacji 24 sierpnia 1939, rozwiązany został 5 pułk lotniczy, a działalność podjęła Baza nr 5 na czele której stanął mjr tech. Kazimierz Górski. W trakcie mobilizacji rozformowano 59 eskadrę towarzyszącą, a 55 eskadra liniowa przemianowana została na 55 samodzielną eskadrę bombową^[4].

Struktura organizacyjna pułku

Struktura pułku^[5]

Lata	Dywizjony	Eskadry	Numery samolotów
1930		51 eskadra liniowa
		52 eskadra liniowa
		54 eskadra liniowa
		55 eskadra liniowa
		53 eskadra towarzysząca
1936		51 eskadra liniowa
		55 eskadra liniowa
		53 eskadra towarzysząca
		56 eskadra towarzysząca
1937		51 eskadra liniowa
		55 eskadra liniowa
	III/5 dywizjon myśliwski	151 eskadra myśliwska
		152 eskadra myśliwska
		53 eskadra towarzysząca
		56 eskadra towarzysząca
		59 eskadra towarzysząca
VIII 1939		51 eskadra liniowa
		55 eskadra liniowa
	III/5 dywizjon myśliwski	151 eskadra myśliwska
		152 eskadra myśliwska
	IV/5 dywizjon towarzyszący	53 eskadra towarzysząca
		56 eskadra towarzysząca
		59 eskadra towarzysząca
	Baza 5 pułku lotniczego	lotniczy plaplot
	Oddział portowy	pluton wartowniczy (cywilny)
		straż pożarna (cywilna)
		lotniczy plaplot[6]
	eskadra treningowa
	eskadra szkolna

24 sierpnia 1939, w trakcie mobilizacji alarmowej, przeprowadzone zostały następujące zamierzenia organizacyjne:

• rozformowany 5 pułk lotniczy, dowództwo IV/5 dywizjonu towarzyszącego i 59 eskadra towarzysząca, a pozostałe pododdziały uzupełnione do etatów wojennych,
• na bazie 5 pułku lotniczego utworzona Baza Lotnicza nr 5,
• 51 eskadra liniowa przemianowana na 51 eskadrę rozpoznawczą i podporządkowana dowódcy lotnictwa SGO „Narew”,
• 55 eskadra liniowa przemianowana na 55 samodzielną eskadrę bombową i podporządkowana dowódcy Brygady Bombowej,
• 53 eskadra towarzysząca przemianowana na 53 eskadrę obserwacyjną i podporządkowana dowódcy lotnictwa Armii „Modlin”,
• 56 eskadra towarzysząca przemianowana na 56 eskadrę obserwacyjną i podporządkowana dowódcy lotnictwa Armii „Karpaty”,
• Dowództwo III/5 dywizjonu myśliwskiego i 152 eskadra myśliwska podporządkowane dowódcy lotnictwa Armii „Modlin”,
• 151 eskadra myśliwska podporządkowana dowódcy lotnictwa SGO „Narew”.

Rzut kołowy Bazy Lotniczej nr 5 został ewakuowany do Grodna, gdzie w dniach 20-21 września 1939 uczestniczył w obronie miasta przed Armią Czerwoną.

Żołnierze pułku

Z tym tematem związana jest kategoria: Żołnierze 5 Pułku Lotniczego.

Dowódcy pułku

• płk pil. Piotr Abakanowicz (VII 1928 – I 1930)
• płk pil. Wacław Iwaszkiewicz (I 1930 – X 1936)
• płk pil. Jerzy Garbiński (X 1936 – VIII 1939)

Zastępcy dowódcy

• ppłk tyt. płk pil. Adam II Zaleski (XI 1925^[7] – †12 VII 1926^[8])

Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej

Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[9]

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Dembicki-Jaxa Józef[10]	porucznik	prawnik	wiceprezes Sądu Okr. w Warszawie	Katyń

Odznaka pułkowa i znaki na samolotach

Odznaka zatwierdzona została w dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 4, poz. 40 z 10 marca 1936. Stanowi ją stylizowany srebrny krzyż wpisany w koło koloru srebrnego. Na rum nałożony centrycznie biało – czerwono emaliowany samolot z numerem „11” na sterach. Samolot opleciony jest złotą cyfrą 5^[11][1].

Wersje^[12]

• żołnierska –lakierowana lub bez lakieru

Znaki na samolotach pułku w latach 1927 – 1932

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Regulaminowe tło pod godło eskadr 5 pułku lotniczego obowiązujące od 1932 i godła „zwierzęce” eskadr^[13]

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Umieszczane pod skrzydłem litery identyfikacyjne 5 pułku lotniczego^[4][14] lub

Przypisy

1. Pawlak 1989 ↓, s. 316.
2. Dziennik Rozkazów MSWojsk. Nr 21 z 2 sierpnia 1928 roku, poz. 235.
3. Pawlak 1989 ↓, s. 317.
4. Pawlak 1989 ↓, s. 318.
5. Kowalski 1981 ↓, s. 12.
6. dwie 40 mm armaty przeciwlotnicze wz. 1936 i cztery ckm wz. 1914
7. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 126 z 26 listopada 1925, s. 685.
8. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 44 z 14 października 1926, s. 363.
9. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
10. Księgi Cmentarne – wpis 610.
11. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 339.
12. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 340.
13. Kowalski 1981 ↓, s. 121.
14. Kowalski 1981 ↓, s. 93.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Olgierd Cumft, Hubert Kazimierz Kujawa: Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych 1939-1946. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07329-5.
• Janusz Kędzierski: Z kabiny obserwatora. Wyd. II. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06570-5.
• Tomasz Kowalski: Godło i barwa w lotnictwie polskim 1918–1939. Toruń: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1981. ISBN 978-83-206-0149-7.
• Łukasz Łydżba: Wileński III/5 Dywizjon Myśliwski. Poznań: Wydawnictwo „Vesper”, 2010. ISBN 978-83-7731-019-9.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.