Dzięcioł wspaniały

Dzięcioł wspaniały^[4][5] (Campephilus haematogaster) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzięciołowatych (Picidae), występujący w Ameryce Centralnej oraz północno-zachodniej części Ameryki Południowej. Stosunkowo rzadki przedstawiciel rodzaju Campephilus. Podgatunek nominatywny występuje w wąskim pasie na wschodnich zboczach Andów od północnej Kolumbii do południowego Peru. Podgatunek C. h. splendens (dzięcioł czerwony), czasami uznawany za osobny gatunek, występuje od Panamy przez niższe, zachodnie partie Andów do zachodniego Ekwadoru. Jest podobny do dzięcioła czerwonoszyjego^[6]. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN dzięcioł wspaniały klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern), a dzięcioł czerwony jako gatunek bliski zagrożenia (NT, Near Threatened)^[3][7].

Dzięcioł wspaniały

Campephilus haematogaster[1]
(Tschudi, 1844)
Dzięcioł wspaniały sfotografowany w Panamie
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	dzięciołowe
Rodzina	dzięciołowate
Podrodzina	dzięcioły
Plemię	Campephilini
Rodzaj	Campephilus
Gatunek	dzięcioł wspaniały
Synonimy
Picus haematogaster Tschudi, 1844 Phloeoceastes haematogaster (Tschudi, 1844) Campephilus splendens Hargitt 1889[2]
Podgatunki
C. h. splendens Hargitt, 1889 C. h. haematogaster (Tschudi, 1844)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Systematyka

Pierwszego naukowego opisu gatunku – na podstawie holotypu pochodzącego z Peru – dokonał szwajcarski przyrodnik Johann Jakob von Tschudi w 1844 roku, nadając mu nazwę Picus haematogaster^[2][8]. Zwykle wyróżnia się dwa podgatunki^[9][10][4].

• C. h. splendens – dzięcioł czerwony Hargitt, 1889
• C. h. haematogaster – dzięcioł wspaniały (Tschudi, 1844).

Na liście ptaków świata opracowywanej we współpracy BirdLife International z autorami Handbook of the Birds of the World taksony te traktowane są jako odrębne gatunki; lista ta wykorzystywana jest przez IUCN^[11].

Morfologia

Ilustracja z książki Monographie des picidees (Alfred Malherbe, 1861; rysownik M. Delahaye) przedstawiająca dzięcioła wspaniałego (rysunki 1–4) i czubodrwala

Dosyć dużej wielkości dzięcioł o długim, silnym, prostym i od szaroczarnego do czarnego dziobie. Tęczówki czerwonobrązowe, wokół oka naga czarna skóra. Czoło, szczyt głowy i potylica jasnoczerwone. Pióra głowy tworzą czub. Pasek policzkowy szeroki, płowożółty, przedłużony do dolnej bocznej części szyi, u samców zanikający, u samic wyraźniej schodzący do górnej części piersi. Pasek oczny dosyć szeroki, czarny. Ponad nim płowa brew. Gardło i broda czarne. Pierś, brzuch i boki czerwone z drobnymi czarnymi prążkami. Górna część grzbietu czarna, przechodząca ku dolnej części poprzez jasne odcienie brązu do ciemnoczerwonej. Ogon i większość skrzydeł czarne. Nogi silne z długimi szponami, brązowoczarne. Osobniki młodociane są bardziej matowe, czarne upierzenie u dorosłych osobników jest u nich w odcieniu brązowym, dolne części mniej czerwone. Podgatunek C. h. splendens różni się od nominatywnego przede wszystkim innymi kształtami wzorów na głowie i szyi. Ma bardziej jednolite zabarwienie brzucha i piersi oraz jednolitą czerwoną dolną część grzbietu. Wymiary obu podgatunków są takie same. Długość ciała 33–34 cm, masa ciała 225–250 g^[10][12][13].

Zasięg występowania

Dzięcioł wspaniały występuje od terenów nizinnych do 2200^[3]–2300 m n.p.m.^[6] Jest gatunkiem osiadłym^[10]. Poszczególne podgatunki występują:

• C. h. splendens – od nizin po tereny górskie z górnymi granicami 1600 m n.p.m. w Panamie, 1100 m n.p.m. w Kolumbii i około 800 m n.p.m. w zachodnim Ekwadorze.
• C. h. haematogaster – wschodnie zbocza Andów od Kolumbii przez Ekwador do południowego Peru; w Ekwadorze na wysokościach 1000–1700 m n.p.m., w Peru 900–2200 m n.p.m.^[10][12].

Ekologia

Jego głównym habitatem są lasy deszczowe, wilgotne lasy górskie, ich obrzeża. Żeruje przeważnie na pniach dużych drzew, zazwyczaj nisko nad ziemią, natomiast w bardziej otwartych siedliskach nieco wyżej. Żywi się głównie chrząszczami (zarówno dorosłymi, jak i larwami) oraz innymi owadami. Żeruje samotnie lub w parach^[10].

Rozmnażanie

Informacje na temat rozmnażania dzięcioła wspaniałego są bardzo skąpe. Okres lęgowy w Panamie to marzec–maj, a w Kolumbii i Ekwadorze wrzesień–kwiecień.

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN dzięcioł wspaniały i dzięcioł czerwony od 2014 roku klasyfikowane są jako odrębne gatunki^[14]:

• dzięcioł wspaniały – gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność populacji nie została oszacowana, gatunek ten opisywany jest jako rzadki, w Kolumbii lokalnie dość liczny^[3][15]. Zasięg jego występowania według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje około 1,42 mln km². Trend populacji uznawany jest za umiarkowanie spadkowy^[14].
• dzięcioł czerwony – gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność populacji nie została oszacowana, w Panamie opisywany jako rzadki. Zasięg jego występowania według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje około 621 tys. km². Trend liczebności populacji uznawany jest za umiarkowanie spadkowy^[7].

Przypisy

1. Campephilus haematogaster, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
2. Denis Lepage: Crimson-bellied Woodpecker Campephilus haematogaster (von Tschudi, 1844) – synonyms. Avibase. [dostęp 2021-10-16]. (ang.).
3. Campephilus haematogaster, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
4. Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M.P.M.& M. Kuziemko P. Mielczarek & M.P.M.& M., Rodzina: Picidae Leach, 1820 - dzięciołowate - Woodpeckers (wersja: 2020-09-15), [w:] Kompletna lista ptaków świata [online], Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego [dostęp 2021-10-16].
5. P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 86, 1999.
6. A.A. Begazo A.A. (red.), Crimson-bellied Woodpecker (Campephilus haematogaster) [online], Peru Aves, 2021 [dostęp 2021-10-17] (ang.).
7. Campephilus splendens, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2023-12-12] (ang.).
8. J.J. von Tschudi. Mammalium conspectus quae in Republica Peruana reperiuntur et pleraque observata vel collecta sunt in itinere a dr. J. J. de Tschudi. „Archiv für Naturgeschichte”. 10 (1), s. 302–303, 1844. (łac.).
9. F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Woodpeckers. IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-10-16]. (ang.).
10. del Hoyo, J., H. Winkler, D. A. Christie & N. Collar: Crimson-bellied Woodpecker (Campephilus haematogaster), version 1.0. [w:] Birds of the World (S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewald & T.S. Schulenberg, Editors) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2021-10-16]. (ang.).
11. Handbook of the Birds of the World and BirdLifeH.t. B.t. W.B. International Handbook of the Birds of the World and BirdLifeH.t. B.t. W.B., Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 5 [online], grudzień 2020, s. 207 [dostęp 2021-10-21].
12. Josep del Hoyo, Andrew Elliott & Jordi Sargatal (red.): Handbook of the Birds of the World. T. 7: Jacamars to Woodpeckers. Barcelona: Lynx Edicions, 2002, s. 531. ISBN 84-87334-37-7. (ang.).
13. Crimson-bellied Woodpecker Campephilus haematogaster, [w:] eBird [online], Cornell Lab of Ornithology [dostęp 2021-10-16] (ang.).
14. Crimson-bellied Woodpecker Campephilus haematogaster, Data table and detailed info [online], BirdLife International, 2021 [dostęp 2021-10-16] (ang.).
15. Crimson-bellied Woodpecker Campephilus haematogaster [online], BirdLife International, 2021 [dostęp 2021-10-16] (ang.).

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
• Nagrania głosów. [w:] xeno-canto [on-line].

Encyklopedie internetowe (takson):

• SNL: karminspett

Identyfikatory zewnętrzne:

• GBIF: 2478584
• identyfikator iNaturalist: 18279
• ITIS: 554103
• NCBI: 56085
• CoL: QCHD