Dwudyszne

Dwudyszne^[2] (Dipnoi) – podgromada ryb mięśniopłetwych (Sarcopterygii) charakteryzujących się możliwością oddychania powietrzem atmosferycznym przy pomocy częściowo uwstecznionych skrzeli lub za pomocą pęcherza pławnego przekształconego w rodzaj płuca połączonego z przełykiem (stąd nazwa dwudyszne).

Dwudyszne

Dipnoi[1]
Müller, 1844
Okres istnienia: dewon wczesny–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 419.62/0 419.62/0
Rogoząb australijski (Neoceratodus forsteri)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Nadgromada	ryby kostnoszkieletowe
Gromada	mięśniopłetwe
Podgromada	dwudyszne
Synonimy
Dipneusti Dipnoiformes Dipterimorpha

Występowanie

W zapisie kopalnym są znane ze skamieniałości wczesnodewońskich^[2][3]. Prawdopodobnie należą do nich Powichthys i Youngolepis^[4]. Nieliczne formy przetrwały do czasów współczesnych.

Formy kopalne żyły pierwotnie w morzach, stopniowo przeszły do wód śródlądowych^[3]. Współczesne gatunki zamieszkują wody słodkie Australii, Afryki i Ameryki Południowej.

Cechy charakterystyczne

Dwudyszne charakteryzują się niesegmentowanym szkieletem osiowym, w znacznej części chrzęstnym – brak trzonów kręgowych. Uzębienie stanowią masywne płytki zębowe przystosowane do rozdrabniania i mielenia. Pęcherz pławny przekształcił się w rodzaj płuca, które łączy się z jelitem po stronie brzusznej. Narząd ten umożliwia oddychanie powietrzem atmosferycznym. U ryb tych występuje odrębny krwiobieg płucny. Komora serca jest częściowo przedzielona przegrodą. Występuje stożek tętniczy, a u form współczesnych zastawka spiralna i stek^[2][5].

Niektóre dwudyszne wykazują zdolność do estywacji – podczas okresów suchych wygrzebują nory w mule, otaczają kokonem z zasychającego śluzu i zapadają w odrętwienie^[6]. Kopalne nory dwudysznych, czasem z zachowanymi szkieletami, znane są od permu^[3].

Rekonstrukcja Ceratodus sp. ze środkowego triasu

Protopterus dolloi

Największe są ryby dwudyszne Afryki, przekraczające nieznacznie 2 m długości i osiągające blisko 40 kg masy ciała. Ryby dwudyszne Australii dorastają do 1,5 m, a amerykańskie do 1,2 m długości.

Klasyfikacja

Klasyfikacja dwudysznych nastręcza pewnych trudności, ponieważ są one podobne zarówno do ryb, jak i kręgowców lądowych, a nowe odkrycia paleontologiczne skłaniają autorów do stawiania kolejnych hipotez o filogenezie tej grupy. Ryby dwudyszne były klasyfikowane na różne sposoby: w randze gromady Dipnoi, podgromady Dipnomorpha, a nawet rzędu Dipteriformes. Joseph S. Nelson w czwartym wydaniu Fishes of the World nie wyróżnił Dipnoi, rodziny zaliczane dotychczas do prapłaźcokształtnych włączył do rogozębokształtnych i wraz z czworonogami (Tetrapoda) i wieloma grupami ryb wymarłych umieścił w Dipnotetrapodomorpha^[4], taksonie uznanym przez innych autorów za monofiletyczny^[7].

Niezależnie od ciągłych zmian w klasyfikacji dwudysznych istnieje wszakże ogólna zgoda^[4][8][9][7], że w ich obrębie można wyróżnić 3 rodziny gatunków współcześnie występujących, klasyfikowane w jednym rzędzie:

• Ceratodontiformes – rogozębokształtne

Zobacz też

• Lista rodzin ryb