Remove ads
Chorlogijn Czojbalsan (w polskich pracach sprzed ok. 1990 stosowano pisownię nazwiska Czojbałsan, obecnie przeważa zapis Czojbalsan[1][2][3][4], czasami też imię w polskich książkach zapisuje się jako Chorloogijn np. w pracy Baabara[4] mong. ⓘХорлоогийн Чойбалсан; ur. 8 lutego 1895 w Tsjanghan Ghalbai, zm. 26 stycznia 1952 w Moskwie) – mongolski dowódca wojskowy, głównodowodzący Armią MRL (1924–1928), marszałek, minister spraw zagranicznych i minister obrony narodowej, premier MRL (1939–1952), jeden z twórców Mongolskiej Partii Ludowo-Rewolucyjnej, sekretarz Komitetu Centralnego MPL-R i socjalistyczny przywódca Mongolii od lat 30. XX wieku aż do swojej śmierci, dwukrotny Bohater Mongolskiej Republiki Ludowej (1941, 1945).
 Czojbalsan w 1925 | |
 Marszałek Mongolskiej Republiki Ludowej | |
| Data i miejsce urodzenia |
8 lutego 1895 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1920–1952 |
| Siły zbrojne |
|
| Główne wojny i bitwy |
rewolucja w Mongolii (1921), |
| Odznaczenia | |
            | |
 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przewodniczący Prezydium Małego Churału Państwowego | |
| Okres |
od 24 stycznia 1929 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik |
Dżancangijn Damdinsüren |
| Następca |
Losolyn Laagan |
| Przewodniczący Rady Ministrów | |
| Okres |
od 24 marca 1939 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik |
Anandyn Amar |
| Następca | |
Remove ads
Wczesne życie
Urodzony w rodzinie aratów. Był nieślubnym synem ubogiej kobiety ze wschodniej części kraju[5]. Był najmłodszym z czwórki dzieci. Jego ojcem był prawdopodobnie Jamsu, Dagur z Mongolii Zewnętrznej, sam Czojbalsan utrzymywał, że nie zna tożsamości ojca[6]. W wieku 8 lat oddany do buddyjskiego klasztoru, przez pięć lat mieszkał tam jako uczeń klasztorny, opanowując język tybetański. W wieku 13 lat przyjął zakonne imię Czojbalsan (urodził się jako Dugar)[7]. Następnie w 1908 uciekł z klasztoru. W 1911 przybył do stolicy kraju Urgi, gdzie pracował jako robotnik fizyczny. W związku z ogłoszeniem niepodległości Mongolii rząd potrzebował kadr urzędniczych i założył szkołę tłumaczy, gdzie w 1912 przyjęto Czojbałsana. Dwa lata później skierowano go na naukę do szkoły podstawowej (lub liceum – w pracy Kojły podane są sprzeczne informacje) w Irkucku, gdzie uczęszczał w latach 1914–1917. Poznał wówczas język rosyjski. Tam wraz z innymi mongolskimi uczniami zapoznał się z komunistyczną ideologią oraz ruchami rewolucyjnymi[8][9].
Rewolucja mongolska
Po powrocie do Urgi, w 1919 wraz z Dogsomynem Bodoo założył niezależne od Damdina Suche Batora kółko rewolucyjne w Urdze. Kółko miało antychiński charakter, oprócz Czojbalsana należeli do niego także inni przyszli przywódcy rewolucyjni w tym Dambyn Czagdardżaw. Kółko w 1920 połączyło się z kółkiem Suche Batora (późniejszego mentora politycznego Czojbalsana), tworząc Mongolską Partię Ludowo-Rewolucyjną (oficjalnie jednak jako datę powstania partii przyjmuje się moment pierwszego zjazdu, w marcu 1921). W połowie 1920 udał się do Ułan Ude, a następnie do Irkucka z delegacją komunistów mongolskich, aby prosić o pomoc rząd radziecki[10]. w Irkucku przebywał przez pewien czas i otrzymał tam szkolenie wojskowe[11]. Od listopada 1920 i w 1921 uczestniczył w walkach z wojskami barona Romana von Ungerna-Sternberga i resztkami przebywających w kraju wojsk chińskich[12]. Pomimo że początkowo rewolucjoniści dysponowali jedynie 400-osobową armią partyzancką, zdołali samodzielnie pokonać oddziały Chin, a z pomocą Armii Czerwonej doprowadzić do klęski barona Ungerna-Sternberga[13]. Czojbalsan uznawany jest za drugiego (po Suche Batorze) przywódcę rewolucji komunistycznej. W 1921 został członkiem Komitetu Centralnego MPL-R.
Droga do władzy
Po zwycięstwie rewolucji został zastępcą głównodowodzącego Mongolską Armią Ludową i przewodniczącym Mongolskiego Rewolucyjnego Związku Młodzieży[14]. Dowództwo nad armią objął w 1924 i piastował je przez cztery lata – do 1928, w tym okresie prowadził kampanię modernizacyjną skierowaną przeciwko uznanym za feudalne wzorcom kulturowym[15]. Do lat 30. był raczej „na bocznym torze”, spowodowane to było jego trybem życia (był uważany za kobieciarza wykazującego skłonność do częstego imprezowania). Choć był raczej zwolennikiem frakcji lewicowych, w mongolskich i radzieckich raportach często pojawia się informacja o jego prawicowych tendencjach[16]. W trakcie czystki w partii, w trakcie której stracono Bodoo, także Czojbalsan o mało nie stracił sprawowanych funkcji (a być może życia), przed czym uratowała go osobista interwencja Suche Batora[17]. Po śmierci Suche Batora został wysłany na naukę do Rosyjskiej Akademii Wojskowej[18].
Od 1928 do 1929 pełnił rolę przewodniczącego Małego Churału. Funkcję parlamentu w tym czasie sprawował Wielki Churał, który zbierał się raz na 3 lata, w czasie zjazdu wybierał on ze swoich delegatów tzw. Mały Churał, będący jego reprezentantem. Mały Churał zbierał się raz na rok i wybierał swe przedstawicielstwo na czele z przewodniczącym, które to przedstawicielstwo jako jedyne z parlamentu sprawowało ciągłą władzę. Objęcie tego stanowiska umożliwiło mu dokonanie reformy rządu, na skutek której władzę w partii stracili zwolennicy partyjnej prawicy (NEP-owcy)[17]. W 1931 został ministrem rolnictwa i gospodarki hodowlanej, który to urząd piastował do 1935. Poparł wówczas reformy gospodarcze w radzieckim stylu, w tym kolektywizację rolnictwa[19] oraz konfiskatę majątków buddyjskich klasztorów[20]. Politykę tę ograniczył po 1932 roku, gdy miało miejsce nieudane powstanie wojskowych w regionie Chubsugułu[21]. Następnie został ministrem spraw zagranicznych i ministrem obrony narodowej.
Objęcie władzy
W okresie stalinowskiej czystki w partii w 1934 roku udało mu się zyskać sympatię samego Józefa Stalina, co pozwoliło mu zachować sprawowane urzędy i zwiększyło jego wpływy w rządzie. W czystce straconych zostało 56 niestalinowskich działaczy komunistycznych[22]. Dzięki wsparciu Stalina w 1936 roku został marszałkiem sił zbrojnych i szefem nowo utworzonego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych[23]. W trakcie urzędowania przyczynił się do eliminacji wysoko postawionego działacza Peldżidijna Gendena, uchodzącego za wrogiego ZSRR[24]. Wyrok na Gendenie uruchomił falę czystek, które przeprowadzało radzieckie NKWD. Czojbalsan miał stosunkowo niewielki wpływ na działania służb, a jego próby ratowania przed wyrokami współpracowników były przez NKWD odrzucane[25]. Ofiarami czystek padli też liczni mnisi buddyjscy i intelektualiści. Czystki zakończyły się w 1939 roku, a ich ofiarami na skutek działań Czojbalsana padli na koniec działacze odpowiedzialni za ich przebieg (także według samego Czojbalsana wiele straconych osób było niewinnych)[26]. W tym samym roku objął funkcję premiera Mongolii, a więc de facto także sekretarza Komitetu Centralnego MPL-R (w tym okresie nie było funkcji pierwszego sekretarza, KC wybierał kilku równorzędnych sekretarzy, jednak, faktycznie znacznie większą władzę miał premier).
Wiosną 1939 roku doszło do akcji militarnej w której wojska mongolskie i radzieckie starły się z siłami japońskimi z Mandżurii. W ciągu trwających od maja do września 1939 roku walk, wojska radzieckie i mongolskie dowodzone przez Gieorgija Żukowa zmiażdżyły oddziały japońskie w pobliżu wsi Nomonhan[27]. Po inwazji III Rzeszy na ZSRR Czojbalsan poparł radziecki wysiłek wojenny (oficjalnie Mongolia nie wypowiedziała jednak Niemcom wojny). Czojbalsan i sekretarz partii Jumdżaagijn Cedenbal (forsowany na następcę Czojbalsana) nadzorowali wsparcie mongolskie dla ZSRR, które wysłano w postaci surowców, zaopatrzenia, żywności czy odzieży wojskowej. W czasie wojny Czojbalsan przeprowadził szereg reform – wprowadził nową konstytucję, zreformował alfabet mongolski wprowadzając cyrylicę oraz zupełnie zlikwidował wpływy buddyjskiego duchowieństwa[28][29].
Przez całe życie był zagorzałym mongolskim nacjonalistą, który nigdy nie porzucił nadziei na zjednoczenie wszystkich Mongołów pod sztandarem Mongolskiej Republiki Ludowej. W 1945 roku zachęcał do etnicznej rebelii we Wschodnim Sinciangu, a w klęsce Japonii widział szansę na realizację marzenia o „Wielkiej Mongolii” (zjednoczenia Mongolii Zewnętrznej i Wewnętrznej)[30]. 10 sierpnia 1945 roku Mongolia wypowiedziała wojnę Japonii i przyłączyła się do radzieckiego ataku na wojska japońskie w północnych Chinach (operacja kwantuńska). W trakcie kampanii Czojbalsan rozpętał za pośrednictwem prasy falę panmongolskiego nacjonalizmu. Koniec wojny i ostateczna klęska Japonii nie doprowadziły jednak do zjednoczenia mongolskich ziem ze względu na zbyt silną pozycję Chin[31].
Po zakończeniu wojny rozpoczął politykę „budowy podstaw socjalizmu”, w ramach której rozszerzył kolektywne rolnictwo, przeprowadził pierwszy w historii kraju plan pięcioletni (1948-1952), wybudował infrastrukturę i przemysł. Z jego inicjatywy powstały liczne fabryki, kopalnie, systemy transportowe i sieci elektryczne. Przyczynił się do poprawy systemu edukacyjnego, utworzył pierwszy poważny uniwersytet w historii kraju i zwiększył wskaźnik alfabetyzacji społeczeństwa. Reformy realizował korzystając z radzieckiej pomocy gospodarczej[32]. Wraz ze zwycięstwem w Chinach komunistów w 1949 roku ograniczył wydatki na liczącą 80 tysięcy żołnierzy armię (w 1948 roku wydatki te stanowiły 33% całego budżetu, a w 1952 roku spadły do 15%)[33]. W 1946 roku wygasł Protokół o Przyjaźni i Wzajemnej Pomocy z ZSRR, pomimo to Czojbalsan kontynuował politykę bliskiej współpracy ze Związkiem Radzieckim[34] do czasu rozłamu ze Stalinem. Rozłam spowodowany był brakiem wsparcia Stalina dla zjednoczeniowych i panmongolskich pomysłów Czojbalsana. W 1949 roku Czojbalsan odmówił udziału w 70. urodzinach Stalina, a rok później zdecydowanie odrzucił radziecką propozycję przyłączenia Mongolii do ZSRR (wcześniej do ZSRR przyłączyła się Tuwa)[35][36].
Zmarł 26 stycznia 1952 w szpitalu dla VIP-ów w Moskwie. Po śmierci jego zwłoki przewieziono do Ułan Bator i pochowano w mauzoleum na centralnym placu im. Suche Batora. Pojawiły się pogłoski, według których Czojbalsan miał zostać otruty na polecenie Stalina, którego rozzłościły nacjonalizm Czojbalsana i jego próby likwidacji wpływów radzieckich[37]. Następcą Czojbalsana został Jumdżaagijn Cedenbal, który rządził Mongolią do 1984. W 2005 roku mauzoleum zostało zburzone, zaś szczątki Czojbalsana skremowane i przeniesione na miejski cmentarz[38].
W 1962 Komitet Centralny Mongolskiej Partii Ludowo-Rewolucyjnej potępił pośmiertnie Czojbalsana za wprowadzenie kultu jednostki oraz nadużycia władzy.
Remove ads
W 1921 roku poślubił pobożną buddyjską krawcową o imieniu Borotologaia i mimo opinii kobieciarza pozostawał z nią w związku małżeńskim do 1935 roku. W 1929 roku rozpoczął romans z aktorką Diwą. Przez romans rozwiódł się z Borotologaią. Po rozwodzie ożenił się z bardziej nowoczesną kobietą, B. Gündegmaą. Para miała adoptowane dzieci (choć według pogłosek jeden z chłopców był nieślubnym dzieckiem Czojbalsana)[17].
Remove ads
- W 1941 imieniem marszałka nazwano największe miasto wschodniej Mongolii.
- Pomnik Chorlogijna Czojbalsana znajduje się przed Państwowym Uniwersytetem Mongolskim (uczelnia przez wiele lat nosiła także imię wojskowego).
- W 2017 Centralny Bank Mongolii wydał monetę z jego wizerunkiem[39].
- Bohater Mongolskiej Republiki Ludowej – dwukrotnie (1941, 1945)
- Order Suche Batora – czterokrotnie
- Order Czerwonego Sztandaru – pięciokrotnie
- Order Czerwonego Sztandaru Pracy
- Order Gwiazdy Polarnej
- Medal za Zwycięstwo nad Japonią
- Medal „25 lat Mongolskiej Republiki Ludowej”
- Order Lenina – dwukrotnie (ZSRR)
- Order Czerwonego Sztandaru – dwukrotnie (ZSRR)
- Order Suworowa I klasy (ZSRR)
- Medal jubileuszowy „XX lat Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej” (ZSRR)
- Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (ZSRR)
- Medal „Za zwycięstwo nad Japonią” (ZSRR)
- Zasłużony Pracownik Bezpieczeństwa Publicznego (ZSRR)
Remove ads
- Ch. Czojbałsan, Krótki zarys historii mongolskiej rewolucji ludowej, Książka i Wiedza, Warszawa 1954
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads