Caspar David Friedrich

Caspar David Friedrich (ur. 5 września 1774 w Greifswaldzie, zm. 7 maja 1840 w Dreźnie) – niemiecki malarz, uznawany za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli malarstwa romantycznego^[1].

Caspar David Friedrich

Portret Friedricha pędzla Gerharda von Kügelgen
Data i miejsce urodzenia	5 września 1774 Greifswald
Data i miejsce śmierci	7 maja 1840 Drezno
Narodowość	niemiecka
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	romantyzm

Studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Kopenhadze i Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie. Podróżował na Rugię i w Karkonosze. Malował widoki zimowej lub jesiennej przyrody o cechach religijnych i symbolicznych. Motywami obrazów artysty są realistycznie ukazane ruiny kościołów, postacie pogrążone w kontemplacji, odwrócone tyłem do widza, uschłe drzewa, cmentarze, blaski wieczoru lub świtu. Wartości nastrojowe wyrażał linearną, streficzną zabudową płaszczyzny obrazowej. Jego najważniejsze^{[według kogo?]} dzieła to: Krzyż w górach, Opactwo w dębowym lesie oraz Wędrowiec nad morzem mgły. Pozostawił po sobie także obszerne dzieło teoretyczne.

Życiorys

Dzieciństwo

Urodził się 5 września 1774 w miasteczku Greifswald. Jego rodzicami byli wytwórca mydła i świec, Adolph Gottlieb Friedrich i jego żona, Sophie Dorothei Bechly, pochodzący z Neubrandenburga. Caspar miał dziewięcioro rodzeństwa. Urodził się jako szóste dziecko Friedrichów. Rodzina mieszkała w dużym domu przy ulicy Langen Gasse 28. Friedrich od najwcześniejszych lat życia był nieśmiały i małomówny^[2]. W dzieciństwie przeżył rodzinną tragedię. Gdy miał 7 lat, zmarła jego matka. 6 lat później zginął jeden z jego braci, ratując go po wypadku w czasie jazdy na łyżwach. Chłopiec otrzymał od ojca surowe wychowanie, oparte na zasadach protestantyzmu. Te wydarzenia mocno wpłynęły na jego osobowość, a także na zainteresowaniem tematyką śmierci, Boga i natury. Wielki wpływ na ukształtowanie się jego charakteru wywarły także nauki zaczerpnięte z pism religijnych teologa, Gottharda Ludwiga Kosegartena.

Młodość

Autoportret artysty z 1800

W 1790 Friedrich rozpoczął naukę pod okiem profesora Akademii Sztuk Pięknych, Johanna Gotfrieda Quistorpa. Zajmował się głównie kopiowaniem obrazów i widoków z jego kolekcji oraz wykonywaniem scenek rodzajowych. Poznał poetę i pastora Ludwiga Kosegartena. W 1794, za namową Quistorpa, wstąpił do kopenhaskiej Akademii Sztuk Pięknych, która była wówczas uważana za jedną z najbardziej liberalnych uczelni w Europie^[3]. Jego nauczycielami byli pejzażyści tacy jak: Jens Juel, Christian August Lorentzen i Nikolaj Abraham Abildgaard. Jego mistrzowie byli znawcami duńskiego neoklasycyzmu, ale nauczyli go także angielskiego romantyzmu. Nauczył się szkicowania modeli i rysowania motywów z otaczającej go rzeczywistości. Zaprzyjaźnił się z malarzem, Johanem Gebhardem Lundem^[a]. W 1798 wyjechał z Danii.

Po krótkim pobycie u krewnych w Greifswaldzie i Neubrandenburgu, jesienią zamieszkał w Dreźnie. Wstąpił tam do Akademii Sztuk Pięknych. Jak wielu jego kolegów, rzadko uczęszczał na wykłady. W tym czasie samotnie odwiedzał Gemäldegalerie i jeździł do małych miejscowości w pobliżu Drezna. W czasie tych wizyt czerpał natchnienie do nowych obrazów. Okres studiów w Dreźnie zakończył wiosną 1801.

Rozwój kariery i założenie rodziny

Artysta spędził wiosnę u krewnych i przyjaciół w Greifswaldzie i Neubrandenburgu. Podczas pobytu w Greifswaldzie w 1801 poznał malarza romantycznego Philippa Otto Runge, którego dzieła stały się dla niego dużą inspiracją. Potem pojechał na Rugię, gdzie zainspirowany krajobrazem wyspy, rozwinął swój styl. Latem 1802 wrócił do Drezna. Tu, dzięki obrazom namalowanym sepią, zyskał uznanie miłośników i kolekcjonerów sztuki. Znalazł mecenasów w Saksonii. Popularność umożliwiła mu nawiązanie kontaktów z pisarzem i poetą Ludwigiem Tieckem, filozofem Gotthilfem Heinrichem, kompozytorem Franzem Schubertem, poetą i dramatopisarzem Heinrichem von Kleistem, poetą Novalisem, malarzami Georgiem Friedrichem Kerstingiem oraz Carlem Gustavem Carusem. Idee, które dominowały w tych kręgach były zainspirowane filozofią przyrody Friedricha Wilhelma Josepha von Schellinga, dziełami Friedricha i Augusta Schleglów oraz filozofa Friedricha Daniela Ernsta Schleiermachera. Dzięki tym znajomościom malarz pogłębił swoje mistyczno-religijne fascynacje i rozwinął swój język artystyczny.

W 1805 jego dwa widoki wykonane sepią zdobywają pierwsze miejsce na konkursie w Weimarze. Od 1807 zajmował się już tylko malarstwem. W 1808 klasycystyczny krytyk F.W.B. von Ramdohr zarzucił mu arogancję w tworzeniu sztuki. Po obejrzeniu obrazu Krzyż w górach twierdził, że taki sposób przedstawienia natury nie może być symboliczny ani alegoryczny. Kilku przyjaciół wstawiło się za Friedrichem, odpierając argumenty krytyka. Cały spór doprowadził do wzrostu sławy artysty. W lipcu 1810 wyjechał w Karkonosze wraz z Georgiem Friedrichem Kerstingiem. W tym samym roku został członkiem Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie. Wówczas stworzył liczne szkice górskich widoków. W 1816 pejzażysta został przyjęty w poczet członków Akademii Drezdeńskiej. Jego obrazy cieszyły się dużym zainteresowaniem kolekcjonerów, którzy licznie odwiedzali jego pracownię. Gościł m.in.: Petera von Corneliusa, Friedricha Overbecka, Friedricha de la Motte Fouqué oraz arystokratów i polityków.

Autoportret artysty z 1810

W styczniu 1818, ku zaskoczeniu przyjaciół, ożenił się z 25-letnią Christianą Caroliną Bommer. Poznał ją kilka miesięcy wcześniej^[b]. Z listów pisanych przez Line^[c] wynika, że była osobą o radosnym usposobieniu, pełną życia, zawsze gotową do niesienia pomocy. Te cechy mocno kontrastowały z charakterem Friedricha, który często był pogrążony w mrocznych myślach^[4]. Mimo to małżeństwo było szczęśliwe. Friedrich pisał:

Dużo się zmieniło odkąd ja przekształciło się w my. Mój stary, skromny dom zmienił się nie do poznania i tak się cieszę, że wszędzie jest tak czysto i przyjemnie^[4].

Po uroczystościach weselnych młoda para pojechała na Pomorze. Odwiedzili tam krewnych i przyjaciół^[d]. Pierwsze dziecko pary, Emma, urodziło się w 1819, potem w 1823 narodziła się Agnes Adelheid, a w 1824 na świat przyszedł Gustav Adolf.

21 sierpnia 1820 artysta przeprowadził się z rodziną do domu przy ulicy Nad Łabą nr 33. Malarz bardzo lubił widok rzeki i łodzi przepływających koło jego domu. Przed Bożym Narodzeniem jego obrazy oglądał przyszły car, Mikołaj I Romanow. Następnego roku wysłał do Niemiec rosyjskiego poetę, Wasilija Żukowskiego, by kupił kilka obrazów pejzażysty. W 1823 norweski malarz, Johan Christian Clausen Dahl, zamieszkał w jego domu^[e]. Artyści byli potem sąsiadami do śmierci Friedricha.

Upadek kariery

Portret autorstwa Caroline Bardua, 1840

Wkrótce artysta stracił na popularności. Jego obrazy cieszyły się coraz mniejszym zainteresowaniem. Był krytykowany, gdyż jego pejzaże stawały się coraz bardziej staromodne w odczuciu znawców sztuki. W 1824 zmarł kierujący szkołą malarstwa pejzażowego w Dreźnie Johann Christian Klengel. Wielu spodziewało się, że jako były uczeń i członek Akademii zastąpi go Friedrich. Jednak nie otrzymał nominacji. Jako oficjalny powód podano, że podchodził do sztuki kierując się wewnętrzną potęgą swego geniuszu^[5], a nie ustalonymi przez Akademię wzorcami. Zamiast posady otrzymał honorowy tytuł profesora. Prawdziwym powodem decyzji były jego poglądy polityczne. Mianowani przez króla Prus członkowie Akademii uznali jego liberalne poglądy za nieodpowiednie w czasie przywracania władzy królewskiej. To wydarzenie miało wpływ na pogłębiający się pesymizm artysty^[5].

Od 1824 stan zdrowia malarza zaczął się pogarszać. Jego częste napady wściekłości i szorstkie obejście utrudniały jego współżycie z ludźmi. Bez żadnego powodu oskarżył żonę o niewierność. Wypoczynek na Rugii pomógł mu odzyskać zdrowie i wrócić do pracy. W tym czasie powstało kilka obrazów namalowanych sepią. W 1828 udał się na kurację do uzdrowiska Teplitz^[f]. Był jednak zniechęcony i prawie wcale nie pracował, przez co jego rodzina znalazła się w trudnej sytuacji finansowej. Jego obrazy znajdowały już tylko nielicznych nabywców z artystycznych kręgów Saksonii i rosyjskiego dworu.

Choroba i ostatnie lata życia

Sytuacja pejzażysty pogorszyła się, gdy 26 czerwca 1835 doznał udaru mózgu i paraliżu prawej strony ciała. Ponownie udał się na kurację do Teplitz. Odzyskał zdrowie na tyle, by móc zająć się rysowaniem i malowaniem. Jednak w 1837 przeszedł kolejny udar, który zakończył się prawie całkowitym paraliżem i dalszym pogorszeniem stanu psychicznego. W 1839 nie był już w stanie pracować. Wasilij Żukowski odwiedził go po raz ostatni w 1840. Pisał o artyście: Smutny wyniszczony człowiek. Płacze jak dziecko^[6]. Malarz zmarł 7 maja 1840 w Dreźnie.

Rodzina

Sophie Dorothei Bechly

Adolph Gottlieb Friedrich

Christiana Carolina Bommer

Caspar David Friedrich

Catharina Dorothei Friedrich

8 rodzeństwa

Emma Friedrich

Agnes Adelheid Friedrich

Gustav Adolf Friedrich

Twórczość malarska

Caspar David Friedrich w swojej pracowni, Georg Friedrich Kersting

Technika

Początkowo tworzył topograficzne szkice ołówkiem lub sepią. Potem powstawały akwarele i rysunki. Jego pierwsze dzieła charakteryzowały się wiernym przestrzeganiem reguł akademickich, widocznych w tematyce obrazów i technice rysowania. Inne ukazywały samodzielną obserwację przyrody i szczegółową metodę kreślenia szkiców. Były wykańczane tuszem i lekko podkolorowywane, często łączone w szkicowniki. Podczas pobytu na Rugii malarz rozwinął swój styl, zrywając z dotychczasowymi wzorcami. Jego rysunki ukazywały pewność posługiwania się ołówkiem i pędzlem oraz dogłębne zrozumienie zmian zachodzących w krajobrazie.

Od 1807 zaczął propagować malarstwo olejne. W ciągu ostatnich lat życia eksperymentował, stosując nowe techniki. Malował akwarelą i temperą na przezroczystym arkuszu papieru, umieszczając źródło światła za nimi. Prezentował swoje prace w ciemnościach, oświetlając je po kolei przy akompaniamencie odpowiednio dobranej muzyki. Opisał tę prezentację w liście do Wasilija Żukowskiego.

Tematyka

Podczas wędrówek po okolicach Drezna artysta tworzył szkice przedstawiające drzewa, krzewy, wiatraki i fragmenty pejzażu. Po powrocie z Rugii, zafascynowany dziełami Kosegartena, zaczął postrzegać przyrodę jako przejaw boskości, a sztukę jako pośredniczącą między Bogiem a człowiekiem. Wierne przedstawienia przyrody nabrały religijnych cech. Miały na celu potwierdzenie istnienia boskich sił. Friedrich mówił:

Muszę całkowicie oddać się otaczającej mnie przyrodzie^[7]

Zespolić z moimi chmurami i skałami, aby udało mi się pozostać tym, kim jestem. Potrzebuję przyrody, by porozumiewać się dzięki niej z Bogiem^[7].

Jego obrazy stały się przesycone religijnym duchem. Zasadą przyjętą przez malarza było uznanie istnienia absolutu – panteistycznego przekonania, że każde zjawisko w przyrodzie posiada duszę. Podczas pobytu w Karkonoszach tworzył dzieła wyrażające boski porządek świata. Wykonywał ołówkiem liczne szkice stoków, ośnieżonych szczytów i skalistego pejzażu, z których korzystał przez następne lata, malując obrazy. Tworzył pejzaże uchwycone w różnych miejscach i o różnych porach dnia, dając wyraz oryginalnej wizji świata.

Częstym tematem jego obrazów były gotyckie kościoły i zamki. Artysta czerpał inspirację ze średniowiecza, w którym nastąpił duży rozwój tożsamości narodowej. Neogotycka architektura stała się dla Friedricha symbolem nadziei na nadejście nowej ery religijnej i politycznej. Przedstawiał gotyckie katedry jako majestatyczne budowle, stojące w oddali i wywołujące wrażenie nieosiągalnych sennych wizji. Na obrazie Dwie siostry na tarasie wychodzącym na port kobiety podziwiają wyimaginowany krajobraz. W pracy Krzyż w lesie została subtelnie naszkicowana bryła Marienkirche w Neubrandenburgu.

Przez pewien okres wydarzenia polityczne stały się źródłem inspiracji dla artysty. Wojny napoleońskie wzbudziły w nim strach przed Francją i umocniły jego miłość do ojczyzny. Wyrażał swoje poparcie dla Niemiec, przedstawiając zagubionych francuskich żołnierzy lub momenty z walki Niemców o wolność. Potem rozczarowany wydarzeniami politycznymi, które nastąpiły po okresie napoleońskim, w 1820 r. przestał malować obrazy patriotyczne i poświęcił się sztuce religijnej, kładąc nacisk na wątki związane z przemijaniem. Zaniechał także portretowania swojej żony Caroline. Tworzył obrazy o ciemnej kolorystyce wyrażające uczucia melancholii i rezygnacji, jak na obrazach Wieczór nad Morzem Bałtyckim i Statki w porcie wieczorem. Przyczyną melancholii była także coraz ostrzejsza krytyka jego obrazów. Pocieszenie znajdował w wierze, która wysunęła się na pierwszy plan w jego dziełach.

Symbolika

Malowanie stało się dla Friedricha drogą porozumienia z Bogiem. Przedstawiał zamglone pejzaże, puchowe kobierce śniegu, zacienione gotyckie kościoły przesycone symboliką religijną. Obraz Zima ukazuje zjawisko poprzedzające odrodzenie się natury, symbolizujące zmartwychwstanie. Artysta zamieszczał często w zimowych pejzażach ruiny i cmentarze, by symbole życia i śmierci zlały się w jeden obraz. Jego malarstwo stało się alegorią ulotności życia i cykliczności zjawisk natury, której nie poddawały się wiecznie zielone jodły. Przemijanie było przez niego postrzegane z perspektywy nadziei i wiary w ciągłość istnienia. Na jego obrazach maleńkie postacie, przebywając na łonie przyrody, odkrywają tajemnicę boskich sił. Kontakt z innymi artystami umocnił go w przekonaniu, że sztuka musi być źródłem wewnętrznej duchowości człowieka.

Postacie z obrazów mają wzrok skierowany ku nieznanemu. Symbolizują jedność, a także nieprzekraczalną przepaść między człowiekiem a naturą. Są wyrazem tragedii życia pędzonego z dala od piękna przyrody. Postać na obrazie Wędrowiec nad morzem mgły, pogrążona w rozmyślaniach nad roztaczającym się przed nią krajobrazem, jest obserwatorem sceny stworzonej przez Boga. Malarz często podkreślał małość człowieka wobec nieskończoności natury, malując postacie w pomniejszonej skali i czyniąc z nich symbole samotności i poszukiwania związku z Bogiem.

Pejzażysta malował także obłoki, które uosabiają tajemnicę, będąc głównym elementem nieznanego świata, do którego widz nie ma dostępu. Chmury rozpościerające się na niebie po burzy, drobne chmurki łagodnie poruszane wiatrem lub ciężkie chmury zwiastujące deszcz stają się symbolem nieskończoności i przemijającego czasu.

Friedrich tworzył też obrazy o symbolice związanej ze śmiercią. Francuski żołnierz z obrazu Strzelec w lesie błądzi samotnie w niemieckim lesie. Siedzący na pniu drzewa na pierwszym planie kruk zwiastuje rychłą śmierć. W dziele Grobowiec Hermanna ten sam żołnierz podchodzi do otwartej trumny niemieckiego bohatera, który w I w. odniósł zwycięstwo nad Rzymianami. Inspiracją do stworzenia tych obrazów było popularne w kręgach patriotycznych dzieło Heinricha von Kleista, Bitwa Hermanna, zagrzewające do powstania i walki z Napoleonem.

Friedrich podkreślił smutny nastrój na obrazie Drzewo kruków przez kolor nieba i dramatycznie poskręcane konary drzew. Gałęzie są suche, a las wydaje się martwy. W jego obrazach można dostrzec ślady rozważań artysty na temat jego pogrzebu. Portale zrujnowanych opactw na obrazach stały się symbolami śmierci, bramami do życia wiecznego. Uschnięte gałęzie drzew, zwiędłe liście i strome, nagie zbocza są symbolami przemijania, ale też nadziei, że śmierć to przejście z życia na ziemi do życia w niebie.

Dzieła

Obrazy

Dzieło	Tytuł	Data powstania	Muzeum	Miasto
	Świątynia starożytna	1794	Staatsgalerie	Stuttgart
	Frederiksberg Spring niedaleko Kopenhagi	1797	Kupferstichkabinett	Drezno
	Wędrowiec z cieniu dębów na Rugii	1798-99	Muzeum Miejskie	Greifswald
	Scena ze „Zbójców” Schillera	1799	Kupferstichkabinett	Berlin
	Przejście między skałami w Utterwalder Grund	1801	Muzeum Folkwang	Essen
	Chata ze studnią na Rugii	1802	Kunsthalle w Hamburgu	Hamburg
	Dolmen w śniegu	1807	Galeria Nowych Mistrzów	Drezno
	Lato	1807	Nowa Pinakoteka	Monachium
	Widok na dolinę Łaby	ok. 1807	Galeria Nowych Mistrzów	Drezno
	Zima	1807	----	----
	Krzyż w górach	1807-08	Galeria Nowych Mistrzów	Drezno
	Mnich na brzegu morza	1808-10	Stara Galeria Narodowa	Berlin
	Opactwo w dębowym lesie	1809-10	Pałac Charlottenburg	Berlin
	Pejzaż czeski	1810	Staatsgalerie	Stuttgart
	Pejzaż czeski	1810	Galeria Nowych Mistrzów	Drezno
	Widok Riesengebirge	1810	Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie	Moskwa
	Pejzaż z tęczą	1810	Muzeum Folkwang	Essen
	Cmentarz w śniegu	1810	Zaginiony w 1945
	Poranek w Karkonoszach	1810-11	Pałac Charlottenburg	Berlin
	Pejzaż zimowy	1811	Staatlische Museen	Berlin
	Pejzaż zimy	1811	Galeria Narodowa	Londyn
	Taras ogrodowy	1811-12	Sanssouci	Poczdam
	Groby starożytnych bohaterów	1812	Kunsthalle w Hamburgu	Hamburg
	Krzyż w lesie	1812	Kunstmuseum	Düsseldorf
	Grobowiec Hermanna	1813-14	Kunsthalle	Brema
	Strzelec w lesie	1814	kolekcja prywatna	Bielefield
	Statek pod pełnymi żaglami na otwartym morzu	1815	Städtische Kunstsammlungen	Chemnitz
	Krzyż nad Bałtykiem	1815	Pałac Charlottenburg	Berlin
	Widok portu	1816	Sanssouci	Poczdam
	Greifswald w świetle księżyca	1816-17	Galeria Narodowa	Oslo
	Pejzaż nadmorski wieczorem	1816-18	Museum für Kunst und Kulturgeschichte	Lubeka
	Dwaj mężczyźni nad morzem o wschodzie księżyca	1817	Stara Galeria Narodowa w Berlinie	Berlin
	Miasto w świetle księżyca	1817	kolekcja Fundacji Oskara Reinharta	Winterthur
	Karkonosze	1817	Stara Galeria Narodowa w Berlinie	Berlin
	Kobieta na tle zachodzącego słońca	1818	Muzeum Folkwang	Essen
	Plac targowy w Greifswaldzie	1818	Muzeum Miejskie	Greifswald
	Skały kredowe na Rugii	1818	kolekcja Fundacji Oskara Reinharta	Winterthur
	Wędrowiec nad morzem mgły	1818	Kunsthalle w Hamburgu	Hamburg
	Na żaglowcu	1818-19	Ermitaż	Sankt Petersburg
	Dwaj mężczyźni kontemplujący księżyc	ok. 1819	Galeria Nowych Mistrzów	Drezno
	Łabędzie wśród sitowia	1819-20	Freies Deutsches Hochstift	Frankfurt
	Dwie siostry na tarasie wychodzącym na port	1820	Ermitaż	Sankt Petersburg
	Greifswaldzkie błonia	1820	Kunsthalle w Hamburgu	Hamburg
	Widok Karkonoszy przy opadającej mgle	1820	Nowa Pinakoteka	Monachium
	Zaorane pole	1820-25	Kunsthalle w Hamburgu	Hamburg
	Rozpościerające się chmury	1821	Kunsthalle w Hamburgu	Hamburg
	Grób Gerharda von Kügelgena	1821-22	kolekcja prywatna	----
	Drzewo kruków	1822	Luwr	Paryż
	Kobieta w oknie	1822	Stara Galeria Narodowa w Berlinie	Berlin
	Wiejski pejzaż w świetle poranka	1822	Stara Galeria Narodowa w Berlinie	Berlin
	Wschód księżyca nad morzem	1822	Stara Galeria Narodowa w Berlinie	Berlin
	Grób Ulricha von Huttena	1823	Kunstsammlungen	Weimar
	Wiejski pejzaż nizinny	1823	Pałac Charlottenburg	Berlin
	Morze lodu	1823-24	Kunsthalle w Hamburgu	Hamburg
	Morze Północne w świetle księżyca	1824	Galeria Narodowa	Praga
	Widok Putbus	1824	Muzeum im. Puszkina	Moskwa
	Wieczór	1824	Österreichische Galerie	Wiedeń
	Wzgórze i pole w pobliżu Drezna	ok. 1824	Kunsthalle w Hamburgu	Hamburg
	Watzmann	1824-25	Stara Galeria Narodowa w Berlinie	Berlin
	Czeski pejzaż	1824-30	Kunsthalle w Hamburgu	Hamburg
	Pierwszy śnieg	1825	Kunsthalle w Hamburgu	Hamburg
	Ruiny w Eldenie	ok. 1825	Stara Galeria Narodowa w Berlinie	Berlin
	Wejście na cmentarz	ok. 1825	Galeria Nowych Mistrzów	Drezno
	Cmentarz w śniegu	1826	Museum der Bildenden Künste	Lipsk
	Wieczór nad Morzem Bałtyckim	1826	kolekcja Schäfera	Obbach bei Schweinfurt
	Chata pokryta śniegiem	1827	Stara Galeria Narodowa w Berlinie	Berlin
	Dąb na śniegu	1827-28	Wallraf-Richartz-Museum	Kolonia
	Statki w porcie wieczorem	1827-28	Galeria Nowych Mistrzów	Drezno
	Ruiny zamku w Cieplicach	1828	Muzeum im. Puszkina	Moskwa
	Zamek w pobliżu Cieplic	1828	Kupferstichkabinett	Berlin
	Morze w świetle księżyca	1830	Museum der Bildenden Künste	Lipsk
	Pejzaż górski	1830	Muzeum im. Puszkina	Moskwa
	Świątynia Junony w Agrigento	ok. 1830 r.	Museum für Kunst und Kulturgeschichte	Dortmund
	Zachód słońca	1830	Ermitaż	Sankt Petersburg
	Górska rzeka	1830-35	Nowa Galeria	Kassel
	Gwiazda wieczorna	1830-35	Freies Deutsches Hochstift	Frankfurt
	Mężczyzna i kobieta kontemplujący księżyc	1830-35	Stara Galeria Narodowa w Berlinie	Berlin
	Wieczór nad Morzem Bałtyckim	1831	Galeria Nowych Mistrzów	Drezno
	Wielki rezerwat w pobliżu Drezna	1832	Galeria Nowych Mistrzów w Dreźnie	Drezno
	Dwaj mężczyźni nad morzem o wschodzie księżyca	1835	Ermitaż	Sankt Petersburg
	Etapy życia	1835	Museum der Bildenden Künste	Lipsk
	Marzyciel	1835	Ermitaż	Sankt Petersburg
	Pejzaż z krzyżem i posągiem	ok. 1835	Kupferstichkabinett	Berlin
	Ruiny w Karkonoszach	1835	Muzeum Miejskie	Greifswald
	Sowa w gotyckim oknie	1836	Ermitaż	Sankt Petersburg
	Trumna przy otwartym grobie	1836	Muzeum im. Puszkina	Moskwa
	Sowa nad grobem	1836-37	Muzeum im. Puszkina	Moskwa
	Pejzaż z postacią mężczyzny	1837-38	Muzeum im. Puszkina	Moskwa

Rysunki i sztychy

Dzieło	Tytuł	Data powstania	Muzeum	Miasto
	Pejzaż z postacią Hefajstosa	1790-94	Muzeum Miejskie	Greifswald
	Kościół w pobliżu Kopenhagi	1797-98	Staatsgalerie	Stuttgart
	Matka Heiden	1798	Fundacja Pomorza	Kilonia
	Portret Adolpha Gottlieba Friedricha	1798	Muzeum Miejskie	Greifswald
	Portret Cathariny Dorothei Sponholz	1798	Staatsgalerie	Stuttgart
	Portret Ernsta Theodora Brücknera	1798	Kupferstichkabinett	Berlin
	Sieci rybackie, krzewy i łodzie	1798	kolekcja prywatna	----
	Żaglowce na skalistym wybrzeżu	1798	Muzeum Miejskie	Greifswald
	Zabudowania na stoku	1799	Herzog August Bibliothek	Wolfenbüttel
	Autoportret	1800	Statens Museum for Kunst	Kopenhaga
	Drzewa i most	1800	Herzog August Bibliothek	Wolfenbüttel
	Dwie dziewczynki pod drzewem	1801	Kupferstichkabinett	Drezno
	Romantyczna czytelniczka	1801	Kupferstichkabinett	Drezno
	Chłopiec śpiący przy grobie	1802	Herzog August Bibliothek	Wolfenbüttel
	Wędrowiec na kamieniu milowym	1802	Staatlisch Graphische Sammlung	Monachium
	Kobieta z pajęczyną	1803	Hamburger Kunsthalle	Hamburg
	Autoportret	1810	Kupferstichkabinett	Berlin
	Ruiny zamku Wolgast	1813	Muzeum im. Puszkina	Moskwa
	Grająca na harfie	ok. 1830	Städtische Kunstsammlungen	Chemnitz
	kobieta ze świecznikiem	1825	własność prywatna

Wpływ na twórczość innych artystów

Friedrich nie miał wiernych uczniów, jedynie płodnych naśladowców, którzy czerpali inspiracje z jego pejzaży, ale osiągali zupełnie inne rezultaty. Obraz Przeprawa przez Schreckenstein autorstwa Adriana Ludwiga Richtera przedstawia alegoryczny wizerunek „statku życia”, ale nie zawiera ukrytego przesłania o treści religijnej. August Heinrich, Karl Friedrich Lessing i Karl Eduard Blechen wyraźnie nawiązywali w ikonografii do dzieł Friedricha, ale założeniem powstawania ich dzieł nie było wywołanie przeżyć duchowych. Początkowo Enrst Ferdinand Oehme tworzył pod wpływem Friedricha, ale później wrócił do heroicznej koncepcji pejzażu. Niekiedy w obrazach Johana Christiana Clausena Dahla widoczny jest wpływ prac Friedricha. W dziele Megalityczny grób w zimie charakterystycznymi zaczerpniętymi elementami są dęby i statki.

Przez długi czas Friedrch był artystą niezrozumianym i przez to zapomnianym. Dopiero na początku XX w. artyści odkryli i ponownie docenili jego twórczość. Gdy dziewięć obrazów Friedricha uległo zniszczeniu w czasie pożaru w Monachium w 1931, Max Ernst oświadczył, że sztuka poniosła dotkliwą stratę. Dziesięć lat wcześniej odkrył on dzieła zapomnianego pejzażysty w muzeum w Kolonii. W swoich dadaistycznych i surrealistycznych pracach ukazywał elementy obrazów Friedricha, m.in.: tajemnicze postacie. Mark Rothko przedstawiał na obrazach z lat 50. wizję nieskończonej przestrzeni, jak w obrazie Mnich nad brzegiem morza. W dziele Zaczarowany las pędzla Jacksona Pollocka można dostrzec złowieszczy nastrój odczuwalny na obrazie Strzelec w lesie. René Magritte malował odwrócone tyłem postacie przypominające ludzi z obrazów Friedricha.

Uwagi

1. Później gościł go często w Dreźnie. W 1800 podarował mu swój Autoportret.
2. Prawdopodobnie przez swojego przyjaciela, Kerstinga, krewnego Christiany.
3. Tak czule nazywał ją Friedrich.
4. Za sprawą powściągliwej i nieśmiałej natury Friedricha dowiedzieli się oni o ślubie zaledwie tydzień wcześniej.
5. Artyści poznali się w 1818 podczas studiów w Akademii Sztuk Pięknych w Kopenhadze.
6. Obecnie miejscowość nazywa się Cieplice.

Przypisy

1. Friedrich Caspar David, w: Encyklopedia Gazety Wyborczej, t. 5, Wyd. PWN, Kraków.
2. Klasycy sztuki, t.13 : Friedrich, red.: M. Pietkiewicz, Wyd. Arkady, Warszawa 2006, s. 8.
3. Klasycy sztuki, t.13 : Friedrich, red.: M. Pietkiewicz, Wyd. Arkady, Warszawa 2006, s. 12.
4. Klasycy sztuki, t.13 : Friedrich, red.: M. Pietkiewicz, Wyd. Arkady, Warszawa 2006, s. 66.
5. Klasycy sztuki, t.13 : Friedrich, red.: M. Pietkiewicz, Wyd. Arkady, Warszawa 2006, s. 108.
6. Klasycy sztuki, t.13 : Friedrich, red.: M. Pietkiewicz, Wyd. Arkady, Warszawa 2006, s. 126.
7. Klasycy sztuki, t.13 : Friedrich, red.: M. Pietkiewicz, Wyd. Arkady, Warszawa 2006, s. 22.

Bibliografia

• Biography: Caspar David Friedrich, [10 czerwca 2008], (ang.).
• Web Gallery of Art: Friedrich Caspar David, [10 czerwca 2008], (ang.).
• Friedrich Caspar David, w: Encyklopedia Gazety Wyborczej, t. 5, Wyd. PWN, Kraków, ISBN 83-89651-40-8.
• Gifford K., Caspar David Friedrich Biography, [10 czerwca 2008], (ang.).
• Klasycy sztuki, t.13 : Friedrich, red.: M. Pietkiewicz, Wyd. Arkady, Warszawa 2006, ISBN 83-60529-12-4.
• Stuckenbrock Ch., Töpper B., Arcydzieła malarstwa europejskiego, Wyd. h.f.ullmann, 2007, ISBN 978-3-8331-2131-9.

Linki zewnętrzne

• Artcyclopedia (ang.)

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000108551681
• VIAF: 12145857793223021180
• ULAN: 500116242
• LCCN: n79059754
• GND: 118535889
• NDL: 00620688
• LIBRIS: qn2446l855q3p7m
• BnF: 12300916t
• SUDOC: 031876129
• NLA: 35104582
• NKC: jn20011018087
• BNE: XX947693
• NTA: 068772513
• BIBSYS: 90062766
• CiNii: DA01814801
• Open Library: OL56525A
• PLWABN: 9810567464005606
• NUKAT: n98085488
• J9U: 987007303632005171
• LNB: 000155691
• ΕΒΕ: 196000

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3902817
• Britannica: biography/Caspar-David-Friedrich
• Treccani: caspar-david-friedrich
• Universalis: caspar-david-friedrich, caspar-david-friedrich-et-le-paysage-reperes-chronologiques
• БРЭ: 4723906
• NE.se: caspar-david-friedrich
• SNL: Caspar_David_Friedrich
• VLE: caspar-david-friedrich
• Catalana: 0028301
• DSDE: Caspar_David_Friedrich
• Hrvatska enciklopedija: 20661