Bitwa pod Szczekocinami

Bitwa pod Szczekocinami – jedna z bitew insurekcji kościuszkowskiej, stoczona 6 czerwca 1794 roku pod Szczekocinami przez wojska polskie przeciwko połączonym armiom państw zaborczych Rosji i Prus.

Bitwa pod Szczekocinami

Insurekcja kościuszkowska
Michał Stachowicz, Bitwa pod Szczekocinami 1794[b]
Czas	6 czerwca 1794
Miejsce	na wschód od Szczekocin
Terytorium	Rzeczpospolita Obojga Narodów
Wynik	zwycięstwo Rosjan i Prusaków
Strony konfliktu
Rzeczpospolita Imperium Rosyjskie, Królestwo Prus
Dowódcy
Tadeusz Kościuszko Fryderyk Wilhelm II (całość) Franz Favrat(inne języki) (armia pruska) Fiodor Denisow (armia rosyjska)
Siły
15000 żołnierzy 27000 żołnierzy
Straty
1250 zabitych, 750 rannych, 500 jeńców, 17 dział[1] straty pruskie – 687 zabitych, 479 rannych; straty rosyjskie nie są znane[1]
Położenie na mapie Polski w 1794 miejsce bitwy
50,627500°N 19,825300°E

Nagrobek Bartosza Głowackiego w Kielcach, kosyniera śmiertelnie rannego w bitwie pod Szczekocinami

Siły stron

W dniu bitwy wojska polskie dowodzone przez gen. Tadeusza Kościuszkę liczyły około 15 tys. żołnierzy w 16 batalionach i 47 szwadronach i miały na wyposażeniu 33 działa. W armii tej służyło 6000 kosynierów, 3500 kawalerzystów i 5500 żołnierzy piechoty regularnej^[1]

Przeciw nim pod Szczekocinami stanęły dwie zaborcze armie. Armia pruska dowodzona przez gen. Franza Favrata(inne języki), licząca około 18 tys. żołnierzy w 18 batalionach i 27 szwadronach i mająca do dyspozycji 64 działa oraz armia rosyjska dowodzona gen. Fiodora Denisowa, licząca około 9 tys. żołnierzy w 13 batalionach i 34 szwadronach i mająca na wyposażeniu 70 dział^[2]. Obie armie liczyły 27 tysięcy ludzi, w tym 20 000 żołnierzy piechoty, 6500 kawalerzystów i 134 działa^[1]. Dowodził nimi król Prus Fryderyk Wilhelm II^[3].

Widząc dysproporcję sił, generałowie Adam Poniński i Eustachy Sanguszko doradzali gen. Tadeuszowi Kościuszce, głównodowodzącemu wojsk polskich odwrót, on jednak w obawie o powstałe zamieszanie nie skorzystał z ich rady^[4].

Przebieg bitwy

Prawym skrzydłem polskiej piechoty dowodził gen. mjr Adam Poniński, a jazdy gen. Antoni Józef Madaliński, lewym skrzydłem piechoty – gen. mjr Jan Grochowski, a jazdy – książę Eustachy Sanguszko. Centrum, którego trzon stanowiły dwa regimenty piechoty oraz kosynierzy, zawiadywał osobiście Naczelnik Tadeusz Kościuszko. Plan działania Prusaków, nakreślony przez gen. Johanna Jacoba Pistora, opierał się na wykorzystaniu miażdżącej przewagi w artylerii^[1].

Zaborcy uszykowali się do bitwy tak, że Rosjanie (Denisow, Rachmanow, Apraksin i Chruszczow) tworzyli lewe skrzydło, Prusacy zaś (Fryderyk Wilhelm II, Favrat, Elsner, książę Eugeniusz Wirtemberski i Kleist) prawe^[1].

Po kilku godzinach krwawych walk bitwa zakończyła się klęską wojsk polskich. Poległo lub zostało rannych około 1200 żołnierzy polskich, 500 dostało się do niewoli, utraconych zostało też 8 dział i kilka wozów z amunicją^[5]. Zginęło 20 oficerów, wśród których byli generałowie: Józef Wodzicki i Jan Grochowski^[1]. Lekko ranny został gen. Kościuszko^[5] i gen. Madaliński^[6], natomiast śmiertelne rany otrzymał słynny chorąży grenadierów krakowskich Bartosz Głowacki^[7]. Sukcesem okazał się dość sprawny odwrót wykonany pod osłoną kosynierów, w czasie którego udało się nawet ewakuować 346 rannych. Próba pościgu w wykonaniu jazdy rosyjskiej została skutecznie powstrzymana w rejonie Słupi intensywnym ogniem piechoty polskiej^[8]. Pobite wojska polskie wycofały się przez: Oksę, Małogoszcz, Chęciny, w rejon Kielc^[3][9].

Bitwa miała wielkie znaczenie dla upadku morale powstańców; przykładowo, chorąży Stanisław Świstacki, bohater spod Racławic, załamał się i zdezerterował, oznaczała też odcięcie województw krakowskiego i sandomierskiego, a sam Kraków jak się okazało, upadł niespodziewanie szybko^[10][11]. Ponadto po klęsce pod Szczekocinami inicjatywa operacyjna przeszła w ręce armii Prus i Rosji^[1], a Austria zaprzestała nawet udawania dotychczasowej neutralności^[10].

Upamiętnienie

Uczestników bitwy pod Szczekocinami upamiętniają trzy kopce, jeden w Chebdziu i dwa w Wywle:

• Kopiec Kosynierów
• Kopiec Kościuszki
• Kopiec Prusaków

Uwagi

1. Obraz Stachowicza malowany był kilka lat po wydarzeniach – stąd naniesione tu pozycje wojsk są błędne.
2. Obraz Stachowicza malowany był kilka lat po wydarzeniach – stąd naniesione tu pozycje wojsk są błędne.

Przypisy

1. Kronika powstań polskich 1794-1944, Marian BM.B. Michalik (red.), EugeniuszE. Duraczyński (oprac.), Warszawa: Wydawnictwo Kronika, 1994, s. 42, ISBN 83-86079-02-9, OCLC 834009097.
2. Lubicz-Pachoński 1987 ↓, s. 97.
3. Wegner 1891 ↓, s. 65.
4. Lubicz-Pachoński 1987 ↓, s. 99.
5. Wegner 1891 ↓, s. 72.
6. Lubicz-Pachoński 1987 ↓, s. 102.
7. Kronika..., s. 27.
8. Lubicz-Pachoński 1987 ↓, s. 103,104.
9. Lubicz-Pachoński 1987 ↓, s. 109.
10. Lubicz-Pachoński 1987 ↓, s. 104.
11. Kronika..., s. 37.

Bibliografia

• Andrzej Grabski, Jan Wimmer i inni, Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. Warszawa 1966.
• Marian Kukiel: Zarys historii wojskowości w Polsce. London: Puls, 1993. ISBN 0-907587-99-2. Brak numerów stron w książce
• Andrzej Zahorski, Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej. Polska sztuka wojenna w okresie powstania kościuszkowskiego, Zeszyt dziesiąty, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1960.
• Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894. Brak numerów stron w książce
• Mała Encyklopedia Wojskowa, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1967, Wydanie I, Tom II.
• Kronika powstań polskich 1794-1944, Marian BM.B. Michalik (red.), EugeniuszE. Duraczyński (oprac.), Warszawa: Wydawnictwo Kronika, 1994, s. 42, ISBN 83-86079-02-9, OCLC 834009097.
• Jan Lubicz-Pachoński: Wojciech Bartosz Głowacki.Chłopski bohater spod Racławic i Szczekocin. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. ISBN 83-01-06982-1.
• Leon Wegner: Racławice i Szczekociny. Wyd. 2. Poznań: 1891.

Kontrola autorytatywna (bitwa):

• PLWABN: 9810687897105606