Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kielcach

Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – barokowa świątynia, z pozostałościami stylu romańskiego, zlokalizowana w centrum Kielc na „Wzgórzu Zamkowym”, jeden z najcenniejszych zabytków miasta. Obecnie kościół, dzwonnica oraz wieże sąsiedniego Pałacu Biskupów Krakowskich górują nad niską zabudową śródmieścia (obok katedry ciągnie się czerwony szlak miejski prowadzący przez zabytkowe i ciekawe turystycznie miejsca Kielc.

Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

nr rej. A.322/1-3 z 27 czerwca 1932 i 15 lutego 1967[1]
kościół parafialny, katedra
Widok z północnego wschodu (2006)
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Miejscowość	Kielce
Adres	pl. Najświętszej Maryi Panny 3 25-010 Kielce
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kielcach
Wezwanie	Wniebowzięcia NMP
Historia Data zakończenia budowy ok. 1171 Aktualne przeznaczenie diecezja kielecka
Dane świątyni Świątynia • materiał bud. • cios kamienny Organy • liczba głosów • liczba manuałów 45 3+P
Położenie na mapie Kielc Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Położenie na mapie Polski Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
50°52′07,73″N 20°37′45,31″E
Strona internetowa

Świątynia, kaplica ogrójcowa z 1760 r. oraz dzwonnica z połowy XVII w. jako zespół katedralny zostały wpisane do rejestru zabytków nieruchomych^[1]. W budynku znajduje się wiele zabytków ruchomych m.in. ołtarze, kielichy, monstrancje. Część z nich jest umieszczona w skarbcu i aby go zwiedzić należy wcześniej umówić się na wizytę^[2].

Ważne daty z historii katedry

• 1171 – bp krakowski Gedeon ufundował niewielki kościół w stylu romańskim. Według Jana Długosza świątynia wzniesiona z ciosów kamiennych posiadała dwie przylegające do prezbiterium wieże.
• 1213 – bp krakowski Wincenty Kadłubek przeniósł istniejącą od XI wieku parafię z kościoła św. Wojciecha do kolegiaty przy jednoczesnym poświęceniu świątyni.
• 1244 – przypuszczalne spalenie kolegiaty przez księcia Konrada mazowieckiego.
• po 1244 – odbudowa świątyni i prawdopodobnie wymiana posadzki z ornamentowanych płytek ceramicznych.
• 1260 – zniszczenie kolegiaty przez Tatarów.
• 1295 – po odbudowie ze zniszczeń, Kielce otrzymały przywilej na obwarowanie miasta (także kolegiaty).
• 1514 - bp Jan Konarski dobudował kamienną zakrystię.
• 1583 – bp krakowski Piotr Myszkowski ukończył przedłużanie nawy w kierunku zachodnim. Kościół zaczął przybierać formę krzyża, którego ramię poprzeczne stanowiły wieże z małymi nawami bocznymi.
• ok. 1600 – Wojciech Piotrowski, audytor sądu biskupiego (krakowskiego) ofiarował kościołowi obraz z wizerunkiem Matki Boskiej Łaskawej.
• 1632-1635 – okres prac budowlanych przy prezbiterium i przedłużaniu naw. Zbudowano nawy boczne. Utworzenie nowego wejścia do budynku od strony północnej oraz wykonano marmurowe portale. Portal zachodni ufundował Jan Albrecht Waza.
• 1636 – ks. Stanisław Pancerius ufundował sukienkę z klejnotami, zdobiącą obraz Matki Boskiej Łaskawej.
• 1642 – erygowano Arcybractwo Różańcowe.
• 1647 – sprowadzono z katedry wawelskiej w Krakowie renesansowy ołtarz, który w XVIII wieku został przeniesiony z Kielc do Bodzentyna (znajduje się tam do dziś).
• 1710 – budowa ołtarzy św. Jana Kantego i św. Antoniego.
• 1719 – bp krakowski Kazimierz Łubieński wydał polecenie rozbiórki dwóch średniowiecznych wież i rozpoczęcie prac nad przebudową kościoła. Jego ideę kontynuował brat Bogusław wraz z ks. kanonikiem Weysem. Wyrównano wysokość sklepień, ujednolicono wygląd naw bocznych, poszerzono i wydłużono prezbiterium dobudowując od południa zakrystię, a od północy kapitularz ze skarbcem; obłożono część zewnętrznych murów ciosem kamiennym ze starego romańskiego kościoła.
• 10 kwietnia 1728 – konsekracja kolegiaty oraz połączenie jej krytym przejściem z Pałacem Biskupów Krakowskich i kościołem św. Trójcy.
• 1730 – Szymon Czechowicz, artysta malarz, namalował obraz Matki Boskiej Wniebowziętej – centralną część ołtarza głównego.
• 1726-1765 – krakowscy rzeźbiarze wykonali ołtarz główny oraz większość ołtarzy bocznych, ławki, ambony i loże biskupie.
• 1793 – pierwsze, a zarazem ostatnie przed rozbiorami obrady Sejmiku Ziemskiego woj. Sandomierskiego, które wcześniej odbywały się w opatowskiej kolegiacie.
• 1805 – kolegiata podniesiona do godności katedry.
• 1818 – powrót do tytułu kolegiaty z dodatkiem "insignis".
• 1827 – Jan Paweł Woronicz, bp krakowski rozebrał okalające kościół mury oraz kryty korytarz prowadzący do pałacu.
• 1850 – ks. Majerczak zarządził wyzłocenie kościelnych ołtarzy.
• 1869-1872 – bp krakowski Majerczak i jego następca Tomasz Kuliński (od 1882 r. bp kielecki) przeprowadzili gruntowne prace budowlane według projektu Franciszka Ksawerego Kowalskiego. Przebudowie uległy dzwonnice, wzniesiono nową sygnaturkę oraz elewację zachodnią i szczyt wschodni kościoła, dzięki czemu nabrał barokowego wyglądu. We wnętrzu dotychczasową kaplicę chrzcielną zamieniono na kruchtę, oddzielając ją od nawy północnej przepierzeniem oraz położono nową posadzkę z marmurów słopieckich i brudzkowskich.
• 1870 – rozebranie dalszej części krytego korytarza, prowadzącej do kościoła św. Trójcy.
• 1873 – wydzielenie z diecezji krakowskiej nowej diecezji kieleckiej, której centrum była kielecka kolegiata.
• 1883 – kolegiata ponownie podniesiona do godności katedry.
• 1892 – Tomasz Kuliński (bp kielecki) przeprowadził gruntowny remont katedry. Usunięto zewnętrzne tynki, zstępując je nowymi o szlachetnej fakturze, przebudowano gzymsy i ozdobiono metodą sztukateryjną sklepienia w pierwszych trzech przęsłach naw. Podwyższono poziom ołtarza głównego. Antoni Strzałecki wraz z braćmi ozdobił świątynię polichromią.
• 1894-1895 – na przedłużeniu nawy północnej, wzniesienie kaplicy Pana Jezusa kosztem kapitularza.
• 1898 – krakowscy artyści Stefan Matejko, Franciszek Bruzdowicz, Kasper Żelechowski, Leonard Strojnowski i kierujący pracami Piotr Niziński pokryli wnętrza katedry polichromią.
• 1912-1914 – zainstalowano nowe organy, przebudowano chór muzyczny, sklepienia prezbiterium oraz położono w nim nową polichromię. Przemalowanie kaplicy Pana Jezusa (Franciszek Nowakowski).
• 1939 – pokryto część dachu świątyni blachą miedzianą.
• 1945-1948 – pokryto resztę dachu oraz wybito od południa nowe wejście i przyozdobiono je marmurowym portalem.
• 1949 – wzmocnienie absydy prezbiterium.
• 1950-1951 – konserwacja polichromii.
• 1953 – odnowiono ambonę i odnowiono ołtarz św. Jana Kantego.
• 1955 – przyozdobienie świątyni Tryptykiem Łagiewnickim.
• 28 września 1971 – uroczyste obchody 800-lecia świątyni. Nadanie jej honorowego tytułu bazyliki mniejszej oraz udostępnienie turystom skarbca i podziemia katedralnego.
• 1982 – bazylika katedralna uznana za Ogólnodiecezjalne Sanktuarium Maryjne.
• 1984-1986 – umieszczenie pamiątkowych tablic poświęconych ofiarom i uczestnikom ostatnich zmagań o utrzymanie i odzyskanie wolności w latach 1939–1945.
• 1990-1991- rozpoczęto prace przy urządzaniu pl. Jana Pawła II oraz odnowiono zewnętrzne lica ścian bazyliki katedralnej.
• 3 czerwca 1991 – koronacja obrazu Matki Boskiej Łaskawej przez papieża Jana Pawła II.
• 2007 – modernizacja pl. Jana Pawła II oraz budowa nowego ołtarza na tym placu, wymiana pokrycia dachowego świątyni

Organy

Szafa organowa pochodzi z organów Ignacego Foglera z 1768 roku. W 1911 firma Rieger wybudowała nowe organy 30-głosowe o 2 manuałach, zachowując starą szafę. Obecny instrument, to wynik przebudowy dawnych organów tej firmy przez firmę Zygmunta Kamińskiego z Warszawy, w latach 1969-1970. Dokonano wtedy poszerzenia i przekonstruowania dyspozycji, dodając trzeci manuał. Zwiększono również skalę manuałów (C-a3) i pedału (C-f3). Wprowadzono również trakturę elektro-pneumatyczną, wstawiono nowy kontuar i boczne segmenty piszczałek. Ostatni remont instrumentu wykonała firma Zakłady Organowe Zych^[3][4].

Dyspozycja instrumentu:

Manuał I	Manuał II	Manuał III	Pedał
Hauptwerk	Oberwerk	Schwellwerk
1. Prinzipal 16’ *	1. Amabilis 16’ *	1. Bourdon 16' *	1. Majorbass 32’ **
2. Prinzipal 8’ *	2. Geigenprinzipal 8’ *	2. Prizipal Amabile 8’	2. Principalbass 16’
3. Viola da Gamba 8’ *	3. Flûte Harmonique 8’ *	3. Konzertflöte 8’	3. Violonbass 16’
4. Salicional 8’ *	4. Lieblich Gedackt 8’	4. Gedackt 8’	4. Subbas 16’
5. Hohlflöte 8’ *	5. Octave 4’ *	5. Gambe 8’	5. Octavbass 8’
6. Doppelflöte 8’ *	6. Flûte Octaviante 4’ *	6. Aeoline 8’ *	6. Cello 8’
7. Octave 4’ *	7. Nasard 2 2/3’	7. Vox Coelestis 8’ *	7. Bassflöte 8’
8. Rorhflöte 4’ *	8. Flautino 2’ *	8. Traversflöte 4’	8. Pousaune 16’
9. Superoctave 2’ *	9. Terz 1 3/5’	9. Piccolo 2’	9. Trompetenbass 8’
10. Cornett III-V fach*	10. Progressio II-IV fach	10. Harmonia Aetheria IV fach*
11. Mixtur VI fach*	11. Clarinette 8’	11. Trompet 8’
12. Trompet 8’ *		12. Oboe 8’
		13. Vox Humana 8’

Dzwony

W wieży Katedry znajdują się:

• 24 dzwonowy kurant odlany w holenderskiej pracowni Petit & Fritsen, który co godzinę wygrywa melodie.
• 2 dzwony zegarowe
• 6 dzwonów kołysanych, w tym 2 spoczywające na parterze.

Na poziomie zegara zawieszone są 4 dzwony. Jeden z nich został odlany w 1899, a trzy pozostałe w 2007. zastąpiły one 2 zabytkowe instrumenty, obecnie nieużywane^[5][6].

Dane dzwonów^[6]

Imię	Ton	Waga (kg)	Średnica (cm)	Rok Odlania	Ludwisarz
św. Stanisław Kostka	g'	ok. 700 kg	105 cm	2007	Ludwisarnia Felczyńskich, Taciszów
św. Kazimierz	f'	ok. 970 kg	117 cm
prawdopodobnie Jezus[5]	d'	ok. 1800 kg	148 cm	1899	Antoni Zwoliński, Warszawa
Jan Paweł II	c'	ok. 2400 kg	157 cm	2007	Ludwisarnia Felczyńskich, Taciszów

Galeria

• 
  Widok z północnego zachodu (2010)
• 
  Fasada (2020)
• 
  Wejście boczne (2013)
• 
  Wnętrze bazyliki (2022)
• 
  Absyda (2013)
• 
  Dzwonnica (2010)
• 
  Kaplica ogrójcowa (2010)