Remove ads
Bandura (prawdopodobnie z gr. pandóra – wszystko dająca[1]) – ukraiński ludowy instrument muzyczny należący do chordofonów, w którym struny szarpie się palcami lub plektronem[2].
Pierwsze wzmianki pochodzą z VI wieku naszej ery z Grecji. Pierwowzorem bandury była najprawdopodobniej kobza lub lutnia. Inne źródła podają instrument strunowy zwany syrena syrenarum, łączący cechy lutni i psalterium, którego wynalazcą był Francesco Landino[3].
Pierwsza wzmianka o ukraińskich bandurzystach pochodzi ze źródeł polskich z 1441 roku. Kojarzony był z Kozakami[4]. Na początku XX wieku instrument przeżył odrodzenie jako symbol Ukrainy[5] – atrybut pieśniarzy wykonujących dumki. W latach stalinowskich zakazano gry na bandurze, kojarzonej z ukraińskim „nacjonalizmem”[6], bandurzyści byli prześladowani[7]. Po odzyskaniu przez kraj niepodległości, popularność instrumentu została przywrócona[8].
W polskich dawnych kolędach i pastorałkach, bandura towarzyszyła np. lirze korbowej[9]. Aleksander Obodziński, XVII-wieczny poeta, w swoim utworze opublikowanym w 1640 r. w Krakowie pt. Pandora monarchów polskich, wymienia wśród innych instrumentów także „skoczne bandury”[10]. Na dworze króla Jana III Sobieskiego, na bandurze grał ukraiński muzyk Wesołowski, śpiewając przy tym polskiemu władcy dumki[11].
23 lipca1997 roku Narodowy Bank Ukrainy, wprowadził do obiegu srebrną pamiątkową monetę z wizerunkiem Kozaka, grającego na bandurze[12].
Remove ads
Obecnie wyróżnia się trzy główne typy bandur[13]:
- bandura klasyczna – ma 20–24 struny strojone diatonicznie. Jej spód to monolitowy kawałek drewna; płyta wierzchnia wykonywana jest ze świerczyny lub sośniny. Mechanizm strojenia w całości jest wykonany z drewna.
Ukraiński muzyk grający na czernichiwce - bandura charkowska nazywana też połtawką – w 1909 Hnat Chotkiewycz wydał we Lwowie książkę do gry na dwudziestostrunowej bandurze klasycznej[14]. Książka wywołała duże zainteresowanie tym instrumentem i w 1920 Charkowskie Konserwatorium wprowadziło naukę gry na bandurze. Właśnie tam wyewoluował nowy typ o 30–31 strunach, które stroi się diatonicznie w czterech oktawach. Od bandury klasycznej różni się również sposobem trzymania, w którym muzyk może używać obu rąk na wszystkich strunach podobnie jak w grze na harfie. Z czasem powstały trzy orkiestrowe wielkości bandury charkowskiej: piccolo, prima i bass. W późniejszym okresie, za sprawą braci Honczarenko bandura charkowska przekształciła się w instrument liczący do 65 strun, strojonych chromatycznie. Obecnie jest niemal nieużywana na Ukrainie, lecz cieszy się popularnością wśród ukraińskich imigrantów, zwłaszcza w Ameryce Północnej.
- bandura kijowska powstała w 1918, gdy Kijowski Chór Bandurzystów dodał do bandury klasycznej więcej strun, w tym część strojonych chromatycznie. Współcześnie istnieje kilka typów i rozmiarów bandury kijowskiej. Prima lub czernihiwka (od nazwy fabryki), posiada 12 strun basowych i 43 sopranowe, strojone chromatycznie w pięciu oktawach. Jej wersja koncertowa ma 62-65 strun i mechanizm zmiany stroju zapożyczony z harfy. Wersja dla dzieci ma 42 struny. W orkiestrach używa się także wersji altowej, basowej i kontrabasowej. Bandura kijowska stanowi obecnie najpopularniejszą wersję tego instrumentu.
Istnieje też bandura typu lwowskiego, tzw. lwiwianka[6][15].
Remove ads
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads