Balaton
największe jezioro Węgier Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Balaton, Jezioro Błotne – największe jezioro Węgier i zarazem Europy Środkowej, położone w południowo-zachodnich Węgrzech, w obrębie komitatów Somogy, Veszprém i Zala, na Nizinie Panońskiej, u południowych podnóży Lasu Bakońskiego, około 80 km od Budapesztu.
 | |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Wysokość lustra |
104 m n.p.m. |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
592 km² |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Głębokość • średnia • maksymalna |
|
| Hydrologia | |
| Rzeki zasilające | |
| Rzeki wypływające |
Sió (kanał) |
| Rodzaj jeziora |
tektoniczne |
Położenie na mapie Węgier  | |
 46°50′N 17°44′E | |
 Miejscowości nad Balatonem | |
_020.JPG)
W języku węgierskim jezioro jest znane jako Balaton, po łacinie jako Lacus Pelso, po niemiecku – Plattensee, po słowacku – Blatenské jazero, po serbsko-chorwacku jako Blatno Jezero, Блатно Језеро. Nazwa pochodzi od słowiańskiego rdzenia boltьno(-je ezero), które oznacza „błotne (jezioro)”. Nazwa łacińska i niemiecka oznaczają „płytkie jezioro”.
Na podstawie analizy pyłkowej osadów z dna Balatonu stwierdzono, że jest on młodym jeziorem, powstałym w obecnej postaci dopiero ok. 20 tysięcy lat temu. Chociaż po prekambrze morze zalewało tereny dzisiejszego jeziora czterokrotnie (w karbonie, permie i dwukrotnie w trzeciorzędzie – ostatni raz w plejstocenie) dzisiejszy Balaton nie jest śladem żadnej z tych transgresji. Powstałe wówczas tzw. Morze Panońskie na skutek wypiętrzania się terenu przekształciło się z czasem w płytkie jezioro śródlądowe, które zasypywane przez osady rzeczne i eoliczne podzieliło się wkrótce na mniejsze, zanikające jeziora i bagna.
Ruchy pionowe skorupy ziemskiej, związane z wypiętrzaniem się Karpat, spowodowały jej spękanie i uaktywniły procesy wulkaniczne. Wydostająca się na powierzchnię lawa krzepła tworząc pokrywy lawowe o miąższości 60–80 m i nieco wyższe stożki wulkaniczne. Istnieją one do dziś w postaci bazaltowych wzgórz usytuowanych wzdłuż północnego brzegu jeziora (w miejscowościach Tihany, Somló, Badacsony i Szent-György).
W końcu plejstocenu, na skutek zapadania się terenu wzdłuż uskoków równoległych do południowej krawędzi Lasu Bakońskiego, powstał rów tektoniczny, w którym uformowała się misa obecnego jeziora. Uskok północny pokrywa się mniej więcej z linią obecnego północnego brzegu jeziora, co objawia się nagłym obniżeniem się dna do 3–4 m poniżej lustra wody. Uskok południowy jest natomiast znacznie odsunięty w głąb jeziora, dzięki czemu południowemu brzegowi towarzyszą szerokie na 500–1000 m płycizny.
Poziom wody w dawnym Balatonie nie był stabilny. W okresach suchych jezioro wysychało niemal zupełnie, natomiast w okresach pluwialnych ponownie napełniało się wodą, której poziom przewyższał nawet o 6–8 metrów współczesne położenie tafli wody (czego śladem są dostrzegalne tarasy abrazyjne). Erozja wodna zniszczyła z czasem progi dzielące odrębne wklęsłości, a osady wyrównały w znacznym stopniu dno zbiornika.
Balaton jest wąskim jeziorem, wydłużonym w kierunku z południowego zachodu na północny wschód. Jego długość wynosi 77 km, szerokość od 4 (w części zachodniej) do 14 km (w części wschodniej). Najmniejsza szerokość w przesmyku koło półwyspu Tihany wynosi 1,5 km. Powierzchnia tafli jeziora liczy 592 km². Balaton jest płytkim jeziorem. Jego średnia głębokość wynosi ok. 3 m, a największą głębokość (12,2 m) stwierdzono w tzw. Studni Tihańskiej u zakończenia półwyspu Tihany. Lustro wody leży na wysokości ok. 104 m n.p.m.[1]
W tym samym rowie tektonicznym, co Balaton, na jego przedłużeniu, leżą jeszcze dwa jeziora o podobnym charakterze: Velence (węg. Velencei-tó) na północny wschód i Mały Balaton na południowy zachód od Balatonu[1].
Balaton jest w zasadzie jeziorem bezodpływowym. Objętość wody w jeziorze szacuje się na ok. 1,8 km³. Warunki klimatyczne i geograficzne powodują, że parowanie z jeziora wyraźnie przewyższa opady. Bilans wodny wyrównują dopływy: rzeka Zala i 44 mniejsze rzeczki i potoki oraz źródła podziemne w obszarze misy jeziora. Najwięcej wody wpływa do Balatonu przez rzekę Zala, uchodzącą do niego w południowo-zachodnim narożniku[1].
Odpływ wód z jeziora jest regulowany przez śluzę na kanale Sió, zaczynającym się w miejscowości Siofok, a poprzez rzekę Sió kierującym wody do Dunaju[1].
Zarówno Zala, jak i pozostałe cieki niosą do Balatonu wiele związków wapnia i magnezu oraz substancji organicznej, co powoduje znaczne zmętnienie wód jeziora i małą ich przejrzystość. Woda w Balatonie jest bogata w aniony (węglany, siarczany) oraz w kationy (magnez, wapń, sód)[1].
Balaton jest centrum turystyki i rekreacji. Sezon turystyczny trwa od czerwca do końca sierpnia. Średnia temperatura wody w lecie wynosi około 23 °C. Inne atrakcje turystyczne to m.in.: żeglowanie, wędkarstwo oraz zwiedzanie okolicznych terenów – winnic na północnym brzegu oraz tętniących życiem kurortów na południu. Miejscem godnym zwiedzenia jest również półwysep Tihany, na którym znajduje się muzeum i biologiczna stacja badawcza. Ponieważ Węgry nie posiadają dostępu do morza, jezioro często nazywane jest „węgierskim morzem”.
Według danych z 2014 r. woda w większości monitorowanych kąpielisk położonych w strefie przybrzeżnej Balatonu osiąga najwyższą klasę[2].
Nad Balatonem leżą między innymi:
- Keszthely,
- Balatongyörök,
- Badacsony,
- Balatonrendes,
- Révfülöp,
- Balatonakali,
- Tihany (półwysep),
- Balatonfüred,
- Balatonalmádi,
- Balatonkenese,
- Balatonvilágos,
- Siófok,
- Zamárdi,
- Balatonföldvár,
- Balatonlelle,
- Balatonboglár,
- Fonyód,
- Csopak,
- Balatonfenyves.
Od 2002 roku BirdLife International uznaje Balaton za ostoję ptaków IBA. Jest to ważne miejsce dla zimującego ptactwa wodnego. Do gatunków, których występowanie zaważyło na uznaniu jeziora za ostoję, należą: narażona głowienka (Aythya ferina) i gatunki najmniejszej troski – gęś zbożowa (Anser fabalis), gęś białoczelna (Anser albifrons), gęgawa (Anser anser), krzyżówka (Anas platyrhynchos), czernica (Aythya fuligula) i gągoł (Bucephala clangula)[3].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
