Remove ads
Aleksandryjsko-Maryjski Instytut Wychowania Panien[1][2][3], Instytut Aleksandryjsko-Maryjski Wychowania Panien[4][5][6], także Instytut Szlachetnie Urodzonych Panien[7] (ros. Александринско-Мариинский институт благородных девиц)[8] – żeńska państwowa szkoła średnia działająca pod różnymi nazwami od 1825 do 1915 w Królestwie Polskim. Instytut był najstarszą państwową szkołą dla dziewcząt na ziemiach polskich.
| żeńska szkoła średnia | |
.jpg) Wejście do budynku głównego Aleksandryjsko-Maryjskiego Instytutu Wychowania Panien w Warszawie (ok. 1900) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Wiejska 8 |
| Data założenia |
1825 |
| Data zamknięcia |
1915 |
.jpg)
Remove ads
Początki instytutu przypadają na maj 1825, gdy w Warszawie otwarto utworzony przez Rządową Komisję Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Instytut Guwernantek[4] (spotyka się też nazwę Szkoła Guwernantek[9]), prowadzący roczne kursy[4]. W listopadzie następnego roku zmienił on nazwę na Instytut Rządowy Wychowania Płci Żeńskiej (według innego źródła Instytut Rządowy Wychowania Panien[4]), z czym wiązało się też wydłużenie nauki do 3 lat[10].
Powstanie szkoły wiązało się z brakami kadrowymi w świeckim szkolnictwie żeńskim, dość silnie już wówczas rozwiniętym. Nowa placówka miała kształcić młode kobiety chcące uczyć na pensjach lub w szkołach. Kandydatka do instytutu musiała być absolwentką trzyletniej szkoły lub pensji i mieć ukończone 14 lat[11]. Kształcenie obejmowało naukę języków i literatury: polskiej, francuskiej oraz niemieckiej, muzyki i śpiewu, rysunku, pedagogiki dziecięcej, nauk przyrodniczych, arytmetyki, geografii, historii Polski oraz ogólnej, ponadto religii, moralności, zasad prowadzenia gospodarstwa domowego i naukę umiejętności kobiecych[10]. Wśród wykładowców byli m.in. uczący zasad pedagogiki Tomasz Dziekoński, przekazujący wiedzę przyrodniczą Antoni Waga[12] oraz wykładająca zasady obyczajowości Klementyna Tańska[13]. Program kształcenia przewidziany był na 2 lata, a po nich kursantki odbywały obowiązkową roczną praktykę, pracując na istniejącej od 1799 pensji Zuzanny Wilczyńskiej przy ul. Miodowej, mającej wówczas opinię czołowego ośrodka tego typu. W 1828 instytut połączono z pensją, również lokalowo, a Wilczyńska objęła kierownictwo całości ulokowanej odtąd przy ul. Miodowej[10]. W latach 1825–1830 pełny kurs nauczycielski ukończyło 29 dziewcząt, zaś kolejne 15 przeszło kurs dokształcający[12]. W 1830 w szkole zatrudniano 17 nauczycieli, a uczyło się w niej 60 uczennic[14].
Od 1833 instytut zaczęto poddawać rusyfikacji[12]. W tym roku wprowadzono nauczanie języka rosyjskiego, a także wykładanych w tym języku geografii i historii Rosji[15]. W 1838 nazwę szkoły zmieniono na Aleksandryjski Instytut Wychowania Panien i oficjalnie objęto opieką cesarzowej Rosji[15].
W 1840 zaszły kolejne zmiany: naukę wydłużono do sześciu lat, do wcześniejszego programu z lat 20. wprowadzono lekcje tańca i kaligrafii, zredukowano jednak zakres nauk ścisłych i przyrodniczych[15]. Jednocześnie zmieniono docelowy profil kształcenia − o ile wcześniej szkoła była przeznaczona dla przyszłych nauczycielek[16], zwykle z niezamożnych domów[17], to obecnie główną grupą uczennic miały być uczone za darmo córki urzędników państwowych i wojskowych, a tylko część absolwentek uzyskiwała wykształcenie nauczycielskie. Zmieniała się struktura etniczna społeczności szkolnej − o ile ok. 1842 na 300 uczennic 50 było Rosjankami[18], to w ostatnich dziesięcioleciach funkcjonowania instytutu większość uczennic stanowiły córki rosyjskich oficerów i urzędników[19]. W 1842 instytut przeniesiono z dotychczasowej siedziby w pałacu Borchów przy ul. Miodowej[4][20] do skonfiskowanego Czartoryskim pałacu w Puławach[21].
Obniżenie poziomu nauczania nauk ścisłych, przyrodniczych i języka oraz literatury polskiej, rugujące znajomość historii i geografii Polski, a także rusyfikacja pozostałych przedmiotów poskutkowały spadkiem prestiżu szkoły wśród Polaków, do czego przyczyniło się też mianowanie w 1839 kierowniczką placówki Zenajdy Grooten, mającej złą opinię moralną i uważaną za dawną kochankę Mikołaja I[15]. Pogorszenie wizerunku wywołała również wizyta Aleksandra II bez towarzystwa żony Marii Aleksandrowny w nowej siedzibie szkoły w Puławach; car uczestniczył w tańcach z uczennicami, co wywołało zgorszenie opinii publicznej[22].
W 1862 decyzją władz instytut przeniesiono z Puław z powrotem do Warszawy i połączono z Instytutem Maryjskim[23][24] (według innego źródła − Pensją Mariańską)[25], istniejącą w Warszawie od 1857 elitarną i bardzo drogą rządową szkołą żeńską dla dziewcząt z wyższych sfer[26]. Efektem była m.in. zmiana nazwy placówki na Instytut Aleksandryjsko-Maryjski[27].
Szkoła, podlegająca Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego[28], wprowadziła się do budynku przy ul. Wiejskiej, zajmowanego wcześniej przez zlikwidowany w 1862, w związku z reformą systemu edukacji w Królestwie Polskim[29], Instytut Szlachecki[1]. Jednopiętrowy budynek zaplanowany na rzucie litery „T”[29] został wzniesiony w latach 1851−1853 w stylu klasycystycznym[8] według projektu Antoniego Sulimowskiego i Bolesława Podczaszyńskiego[6]. Cechą charakterystyczną jego korpusu głównego był dwugłowy orzeł w koronie ustawiony na płaskim tympanonie[8]. W budynku mieściły się m.in. klasy szkolne, sale rekreacyjne, salę gimnastyczną, małe muzeum, małe obserwatorium astronomiczne i dwie kaplice, prawosławna i katolicka[30][29]. Jedno skrzydło budynku zajmowała reprezentacyjna, dwukondygnacyjna sala o podwójnej funkcji: jadalni oraz miejsca uroczystości szkolnych[31]; jej wnętrze obiegały galerie dla gości wsparte na 18 ozdobnych żeliwnych kolumnach[29][32]. Budynek miał kilka oficyn mieszczących część klas szkolnych oraz internat[8]. Przy budynku znajdował się ogród[32].
Objęcie w 1838 instytutu opieką cesarzowej Rosji[33] prowadziło do podporządkowania organizacji życia szkolnego centralnym, ogólnorosyjskim regulaminom obowiązującym wszystkie żeńskie instytuty w państwie, a ustanawianym przez specjalnie powołany urząd zarządzający tymi placówkami edukacyjnymi, który przedkładał regulaminy do zatwierdzenia cesarzowej. W detalach regulowały one liczne aspekty życia dziewcząt, m.in. strój kursantek i sposób jego noszenia. Wszystkie kobiece instytuty miały jednolity krój odzieży[34], jednak każda placówka miała własne kolory ubrań, czasami też instytuty różnił rodzaj używanych tkanin i dodatków. Ponadto zasady przewidywały inne barwy dla młodszych kursantek danej szkoły, a inne dla starszych, strój świąteczny w niektórych instytutach różnił się trochę od codziennego[35]. Według wytycznych z 1904 uczennice warszawskiego instytutu powinny nosić białe fartuchy i peleryny jednolitego fasonu, sukienki najstarszego rocznika miały mieć kolor ciemnobordowy, a młodszych klas – jasnobordowy. Spódnice miały być proste, z fałdami z tyłu przy pasie, góra sukni powinna mieć krótkie rękawy oraz wycięty stanik. Nie określono rodzajów materiału ani stroju świątecznego[36].
Od 1865 szkoła zaczęła zmieniać swój charakter z powodu antypolskiej polityki władz rosyjskich[31]. W 1867 ukazem Aleksandra II została wyłączona spod nadzoru Okręgu Naukowego Warszawskiego i podporządkowana IV Oddziałowi Kancelarii Własnej Imperatora[37].
Aleksandryjsko-Maryjski Instytut Wychowania Panien był najbardziej prestiżową rosyjską placówką wychowawczą w Królestwie Polskim[38]. Działał w Warszawie do 1915[39], cały czas w tej samej siedzibie przy ul. Wiejskiej 8[40]. W szkole uczyli m.in. Narcyza Żmichowska[38], Aleksandra Jentysówna[41] i Adam Münchheimer[38].
W 1915 roku instytut został ewakuowany w głąb Rosji[4][41]. Opuszczony przez szkołę kompleks budynków przy ul. Wiejskiej był podczas I wojny światowej wykorzystywany przez niemiecki zakaźny szpital wojskowy[42]. W 1918 podjęto decyzję o jego adaptacji na potrzeby Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej[43]. Był to jeden z nielicznych warszawskich obiektów, w którym znajdowały się odpowiedniej wielkości sala obrad oraz wiele mniejszych pomieszczeń potrzebnych na posiedzenia komisji sejmowych i klubów parlamentarnych[44]. Przebudową kierowali architekci Kazimierz Tołłoczko, Romuald Miller i Tadeusz Szanior[45]. W dawnej jadalni (pełniącej również funkcję szkolnej auli)[6] urządzono salę posiedzeń Sejmu[46][47]. Ponieważ parlament miał być dwuizbowy, w 1922 na potrzeby Senatu zaadaptowano dawny budynek infirmerii instytutu[38] (obecnie budynek G – stary Budynek Komisji Sejmowych)[48].
W trakcie II wojny światowej większość budynków sejmowych została zniszczona, w tym budynek główny dawnej szkoły[49][50].
Instytut uznawany jest za najstarszą państwową szkołę żeńską na ziemiach polskich[51].
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads