Adrian Carton de Wiart

Adrian Carton de Wiart (IPA: /ˈɛɪdrɪən ˈkɑːtən də ˈwaɪət/; ur. 5 maja 1880 w Brukseli, zm. 5 czerwca 1963 w Hrabstwie Cork, Irlandia) – generał porucznik Armii Brytyjskiej, arystokrata pochodzący z bogatej rodziny szlacheckiej (o korzeniach irlandzkich i belgijskich), związany z Polską, członek Komisji Międzysojuszniczej dla Polski^[1], kawaler Orderu Virtuti Militari.

Adrian Carton de Wiart

generał porucznik
Data i miejsce urodzenia	5 maja 1880 Bruksela
Data i miejsce śmierci	5 czerwca 1963 Hrabstwo Cork, Irlandia
Przebieg służby
Lata służby	1899–1924 1939–1947
Siły zbrojne	British Army
Jednostki	134 Brygada 61 Dywizja Piechoty
Stanowiska	Z-ca szefa Brytyjskiej Misji Wojskowej w Polsce; przedstawiciel premiera Wielkiej Brytanii przy głównodowodzącym armii chińskiej
Główne wojny i bitwy	II wojna burska, I wojna światowa kampania w Somali bitwa nad Sommą (1916) bitwa pod Passchendaele bitwa pod Cambrai (1918) II bitwa nad Sommą (1918) wojna polsko-bolszewicka, II wojna światowa, kampania wrześniowa kampania norweska wojna chińsko-japońska
Odznaczenia

Misja aliancka we Lwowie, luty 1919. Od lewej: Stanisław Wańkowicz, Robert Lord, gen. Joseph Barthelemy, gen. Tadeusz Rozwadowski, gen. Adrian Carton de Wiart, mjr Giuseppe Stabile

Adrian Carton de Wiart, obraz pędzla Williama Orpena(inne języki)

Życiorys

Uczestniczył w działaniach wojennych prowadzonych przez Brytyjczyków w 1898 roku w Somalii, gdzie stracił lewe oko, oraz w Afryce Południowej^[2] (II wojna burska)^{[potrzebny przypis]}, gdzie dostał postrzał w płuco i czaszkę^[2].

Uczestniczył w walkach I wojny światowej nad Sommą^[2] (postrzał w głowę^{[potrzebny przypis]} i kostkę), pod Passchendaele (postrzał w biodro), Cambrai (postrzał w nogę) i pod Ypres, gdzie stracił rękę^[2].

W latach 1918–1924 członek brytyjskiej misji wojskowej w Polsce, w styczniu i lutym 1919 wchodził w skład misji aliantów do Galicji Wschodniej w czasie wojny polsko-ukraińskiej, uczestniczył w rozmowach z rządem Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. W 1919 został szefem wojskowej misji brytyjskiej w Warszawie.

W czasie wojny polsko-bolszewickiej był łącznikiem między brytyjskim ministerstwem wojny a dowództwem polskim^{[potrzebny przypis]}; uczestniczył w przemycie uzbrojenia z Węgier do Polski przez nieprzychylną Polsce Czechosłowację^[2]. Bezskutecznie starał się przekonać wojskowych brytyjskich do udzielenia pomocy stronie polskiej^{[potrzebny przypis]}. Miał wysoką opinię nt. wartości bojowej Armii Czerwonej^[3].

Po zakończeniu wojny pozostał w Polsce, do 1924 na stanowisku szefa misji wojskowej, potem mieszkał w Polsce prywatnie w podarowanym mu przez Karola Radziwiłła majątku na Polesiu, w Prostyniu nad Lwą^[3]. Był rezydentem brytyjskiego wywiadu w Polsce.

Latem 1939 został ponownie powołany do służby czynnej na stanowisko szefa misji wojskowej w Polsce. Po wybuchu wojny zgłaszał chęć udziału w walkach, ale ostatecznie wraz z brytyjską misją wyjechał do Rumunii^[2]. Uniknął internowania, opuszczając Rumunię z wykorzystaniem fałszywego paszportu. Uczestniczył w kolejnych kampaniach wojennych, m.in. w Norwegii. W czasie kampanii pustynnej trafił do niewoli włoskiej, skąd próbował zbiec. Uwolniony z niewoli w trakcie negocjacji o zawieszenie broni przez Włochy; później był przedstawicielem Churchilla u generalissimusa Czang Kaj-szeka. Pod koniec 1947 r. ostatecznie odszedł ze służby wojskowej.

Odznaczenia

• Krzyż Wiktorii (1916)
• Kawaler-Komandor Orderu Imperium Brytyjskiego (1945)
• Kawaler Orderu Łaźni (1919)
• Kawaler Orderu św. Michała i św. Jerzego (1918)
• Kawaler Orderu za Wybitną Służbę (1915)
• Queen’s South Africa Medal
• Africa General Service Medal
• 1914-15 Star
• British War Medal
• Allied Victory Medal z MID
• 1939–1945 Star
• Africa Star
• Burma Star
• Italy Star
• War Medal 1939–1945 z MID
• Medal koronacyjny Jerzego VI
• Medal koronacyjny Elżbiety II
• Oficer Orderu Korony (Belgia, 1917)
• Krzyż Wojenny (Belgia) (1918)
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (Polska, 1921)^[4]
• dwukrotnie Krzyż Walecznych (Polska, 1920, 1941)
• Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja)
• Krzyż Wojenny (Francja) z palmą

Adrian Carton de Wiart w sztuce

Carton de Wiart jest autorem wydanych w 1950 języku angielskim wspomnień, pod tytułem Happy odyssey^[5].

W 2016 nakładem wydawnictwa Bellona ukazało się polskie wydanie, zatytułowane Moja odyseja. Awanturnik, który pokochał Polskę^[5][6].

W 2022 zespół Sabaton nagrał o nim utwór pod tytułem The Unkillable Soldier^[7].