Adolf Dymsza, właśc. Adolf Bagiński, znany jako Dodek (ur. 7 kwietnia 1900 w Warszawie[1], zm. 20 sierpnia 1975 w Górze Kalwarii) – polski aktor kabaretowy, teatralny i filmowy. Uważany za jednego z najwybitniejszych komików polskiego kina pierwszej połowy XX wieku oraz przedwojennego i powojennego „króla polskiej komedii” i „króla polskich komików”[2][3][4][5][6].
.jpg) Adolf Dymsza (1938) | |
| Imię i nazwisko |
Adolf Bagiński |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
7 kwietnia 1900 |
| Data i miejsce śmierci |
20 sierpnia 1975 |
| Zawód | |
| Współmałżonek |
Zofia Olechnowicz |
| Lata aktywności |
1918–1973 |
| Odznaczenia | |
   | |
.jpg)
Jak głosi anegdota, pseudonim „Dymsza” został wymyślony przez siostrę aktora, Zuzannę Skowron[7]. On sam chciał nazywać się „Scipio del Scampio”. Zapisał ten pseudonim na kartce, jednak kiedy zadzwoniono z teatru z prośbą o podanie pseudonimu na afisz, siostrze zgubiła się kartka i wymyśliła na poczekaniu „Dymszę”[8]. Według innej relacji[9], pochodzącej od samego aktora, jest to nazwisko posła do carskiej Dumy, Leopolda Dymszy, znalezione w Kalendarzu „Kuriera Porannego” po tym, jak zastąpienie nazwiska pseudonimem zasugerował młodemu artyście sekretarz teatru „Miraż”.
Życiorys
Urodził się w rodzinie kolejarza Adolfa i Matyldy z Połądkiewiczów. Miał siostrę Zuzannę (po mężu Skowron) oraz brata Edwarda. Kształcił się w Warszawie – najpierw w II Gimnazjum, a następnie ukończył Szkołę Handlową Wawelberga. Pracował w kancelarii rejenta. W wieku 17 lat zadebiutował w teatrzykach półamatorskich[10]. Występował w półamatorskim Teatrze im. Staszica. W 1918 zadebiutował w filmie Roztargniony krawiec[10]. W latach 1918–1920 występował w teatrach Warszawy, Grodna i Mińska. Potem powrócił do Warszawy. Początkowo był bez stałego angażu, grywał w warszawskich teatrzykach (m.in. teatrzyk Miraż) i uczył tańca. W 1920 jako ochotnik wstąpił do Wojska Polskiego. Uczestniczył w tym samym roku w bitwie warszawskiej będąc żołnierzem 21. Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy”[11].
Po występach w latach 1925–1931 w kabarecie „Qui Pro Quo” zyskał znaczną popularność i stał się znanym aktorem rewiowym. Poza występami komediowymi grał także w teatrach dramatycznych (Teatr Polski, Teatr Narodowy)[10]. O jego występach w filmach niemych niewiele wiadomo, a prawdziwy rozgłos przyniosły mu filmy dźwiękowe, które pozwoliły ujawnić się jego nieprzeciętnemu talentowi komicznemu. Do 1939 wystąpił w ponad 20 filmach[10].
Podczas II wojny światowej spędził lata okupacji w Warszawie, grając w jawnych teatrach (Komedia[12], Nowości, Niebieski Motyl, Jar, Maska, Miniatury), wbrew zakazowi konspiracyjnego ZASP-u. Występował od 1940 w teatrzyku Na Antresoli, a także w restauracji „Gospoda Warszawska” przy ul. Nowogrodzkiej 28[13]. Z tego powodu po wojnie został ukarany przez sąd koleżeński ZASP zakazem grania w Warszawie, musiał przekazywać 15% honorariów na Dom Aktora w Skolimowie i przez pewien czas jego nazwisko na afiszach musiało być zastąpione trzema gwiazdkami. Przez pół roku podczas wojny ukrywał w swoim otwockim domu Mieczysława L. Kittaya, iluzjonistę żydowskiego pochodzenia[14].
Po wojnie był aktorem najważniejszych teatrzyków w Warszawie: „Banda”, „Rex”, „Cyganeria”. Przeniósł się do Łodzi, gdzie występował w tamtejszym Teatrze Syrena, a w latach 1948–1951 w Teatrze Powszechnym. Zagrał w pierwszej polskiej powojennej komedii pt. Skarb z 1948[10]. W 1951 powrócił do Warszawy i do emerytury w 1973 był aktorem Teatru Syrena. Okazyjnie występował w Kabarecie „Wagabunda”[15]. Wystąpił także w radzieckim filmie Arena z 1968[10].
Pod koniec życia cierpiał na wadę słuchu[16] oraz prawdopodobnie na chorobę Alzheimera. Ostatnie dwa lata życia spędził w Domu Opieki Społecznej w Górze Kalwarii[16].
Zmarł po ciężkiej chorobie 20 sierpnia 1975[10], pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B 15-6-12)[17].
Życie prywatne
W 1929 poślubił Zofię z Olechnowiczów (1911–1986), baletnicę z zespołu Tacjanny Wysockiej. Mieli cztery córki, a jedną z nich była aktorka Anita Dymszówna.
Filmografia
Filmy 1918–1939 (przedwojenne)
- 1918 – Roztargniony krawiec
- 1924 – Miłość przez ogień i krew jako Wojtuś Grzęda, maszynista teatralny
- 1926 – Czerwony błazen
- 1930 – Golgota ziemi chełmskiej jako Ordynans
- 1930 – Wiatr od morza jako Stefek
- 1930 – Niebezpieczny romans jako adorator służącej
- 1930 – Janko Muzykant jako Florek
- 1932 – Sto metrów miłości jako Dodek
- 1932 – Ułani, ułani, chłopcy malowani jako Felek
- 1933 – Romeo i Julcia jako Teofil Rączka
- 1933 – Każdemu wolno kochać jako Hipek
- 1933 – Dwanaście krzeseł jako Antykwariusz Kamil Klepka
- 1933 – Prokurator Alicja Horn
- 1934 – Parada rezerwistów jako szef zakładu, strzelec wyborowy
- 1935 – Antek policmajster jako Antek Król
- 1935 – ABC miłości jako Wincenty Poziomka
- 1935 – Wacuś jako Tadeusz (który udaje Wacusia)
- 1936 – Dodek na froncie jako Dodek
- 1936 – Bolek i Lolek jako Lolo Charkiewicz (I rola)
- 1936 – Bolek i Lolek jako Bolek Cybuch (II rola)
- 1936 – 30 karatów szczęścia jako Dodek
- 1937 – Niedorajda jako Florek
- 1938 – Robert i Bertrand jako Robert
- 1938 – Paweł i Gaweł jako Gaweł
- 1939/1940 – Sportowiec mimo woli jako Dodek Czwartek
Filmy 1945–1970 (powojenne)
- 1948 – Skarb jako Alfred Ziółko
- 1953 – Sprawa do załatwienia[18]
- 1955 – Irena do domu! jako Zygmunt Majewski
- 1956 – Nikodem Dyzma jako Nikodem Dyzma
- 1959 – Cafe pod Minogą jako Maniuś Kitajec
- 1962 – Mój stary jako Roman Grzela
- 1968 – Arena – prod. ZSRR jako czerwony klaun
- 1970 – Pan Dodek jako Pan Dodek, Dodek
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski[10]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 lipca 1955)[19]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)[20]
Nagrody
- Nagroda Państwowa III stopnia za udział aktorski w realizacji satyrycznego programu „To się pokaże” w Państwowym Teatrze „Syrena” w Warszawie (1952)[21][22]
- „Lajkonik Filmowy 57” – nagroda w krakowskim plebiscycie prasowym dla najlepszego aktora (1958)
Upamiętnienie
W 2013 r. Poczta Polska wyemitowała zaprojektowany przez Marzannę Dąbrowską upamiętniający Adolfa Dymszę znaczek pocztowy o nominale 2,35 zł należący do serii „Ludzie kina i teatru”[23].
W 2020 jego imieniem nazwano ulicę w stołecznej dzielnicy Śródmieście[24].
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
