Acipenser

Acipenser – rodzaj ryb z rodziny jesiotrowatych (Acipenseridae), w języku polskim zwyczajowo określany nazwą jesiotry. Rodzaj obejmuje największe gatunki z rzędu jesiotrokształtnych, osiągające do kilku metrów długości i kilkuset kilogramów masy ciała. Występują tylko na półkuli północnej. Niektóre mają duże znaczenie gospodarcze. Większość z nich jest zagrożona wyginięciem, w tym A. dabryanus i A. sturio krytycznie.

Acipenser
Linnaeus, 1758[1]
Przedstawiciel rodzaju – jesiotr ostronosy (A. oxyrinchus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Podgromada	kostnochrzęstne
Rząd	jesiotrokształtne
Rodzina	jesiotrowate
Rodzaj	Acipenser
Typ nomenklatoryczny
Acipenser sturio Linnaeus, 1758
Synonimy Acipenses[a] Linck, 1790[2] Sturio Rafinesque, 1810[3] Dinoctus Rafinesque, 1818[4] Dinectur[b] Rafinesque, 1818[5] Sterletus Rafinesque, 1820[6] Dinectus[b] Rafinesquce, 1820[7] Helops Brandt & Ratzeburg, 1833[8] Sterletus[c] Brandt & Ratzeburg, 1833[9] Lioniscus[d] Fitzinger & Heckel, 1836[10] Antaceus Heckel, 1836[11] Lioniscus[e] Bonaparte, 1846[12] Ellops[f] Gistel, 1848[13] Shipa Brandt, 1869[14] Sinosturio Jaekel, 1929[15] Gladostomus Holly, 1936[16]
Gatunki
22 gatunki (w tym 3 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Cechy charakterystyczne

Nieduży pysk z rostrum zwykle zaokrąglonym w przekroju. Wąsik nie jest spłaszczony. Dobrze rozwinięta tryskawka. Przesłonki skrzelowe przyczepione do powierzchni międzyskrzelowej^[17].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w dziesiątym wydaniu Systema Naturae publikacji własnego autorstwa poświęconej systematyce zwierząt^[1]. Gatunkiem typowym jest (Linneuszowska tautonimia) jesiotr zachodni (A. sturio). Według analiz molekularnych Chase'a Brownsteina(inne języki) i Thomasa Neara(inne języki) tradycyjnie ujmowany rodzaj Acipenser jest parafiletyczny i należy z niego przenieść kilkanaście gatunków do innych rodzajów, głównie Huso^[18].

Etytmologia

• Acipenser (Acipenses): łac. acipenser ‘jesiotr’^[19].
• Sturio: nowołac. sturio, sturionis ‘jesiotr’^[20]. Typ nomenklatoryczny: Sturio vulgaris Rafinesque, 1810 (= Acipenser sturio Linnaeus, 1758).
• Dinoctus (Dinectur, Dinectus): gr. δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwukrotny’, od δυο duo ‘dwa’^[21]; νηκτης nēktēs „pływak”, od νηχω nēkhō ‘pływać’^[22]. Typ nomenklatoryczny: Dinoctus truncatus Rafinesque, 1818 (= Acipenser brevirostrum Lesueur, 1818).
• Sterletus: ros. стерлядь sterljad ‘sterlet’, od niem. störling ‘jesiotr’^[23]. Typ nomenklatoryczny: Acipenser ruthenus Linnaeus, 1758.
• Helops: ἡλος hēlos ‘guz, ćwiek’^[24]; ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd, oblicze’^[25]. Typ nomenklatoryczny: Acipenser stellatus Pallas, 1771.
• Lioniscus: gr. λειος leios ‘gładki’^[26]; łac. przyrostek zdrabniający -iscus, od gr. -ισκος -iskos^[27]. Typ nomenklatoryczny: Acipenser glaber Heckel, 1836 (= Acipenser nudiventris Lovetsky, 1828).
• Antaceus: etymologia nieznana, autorzy nie podali znaczenia nazwy rodzajowej^[11]. Typ nomenklatoryczny: Acipenser schypa Güldenstädt, 1772 (= Acipenser nudiventris Lovetsky, 1828).
• Ellops: gr. ελλοψ ellops, ελλοπος ellopos ‘gatunek jakiejś ryby’^[28].
• Shipa: ros. шип szyp ‘jesiotr’^[14]. Typ nomenklatoryczny: Acipenser nudiventris Lovetsky, 1828.
• Sinosturio: nowałac. Sinae ‘chiński’, od gr. Σιναι Sinai ‘chiński’^[29]; rodzaj Sturio Rafinesque, 1810. Typ nomenklatoryczny: Acipenser dabryanus Duméril, 1869.
• Gladostomus: łac. gladius ‘miecz’^[30]; στομα stoma, στοματος stomatos ‘usta’^[31]. Typ nomenklatoryczny: Acipenser stellatus Pallas, 1771.

Klasyfikacja

Gatunki zaliczane do tego rodzaju^[32]:

• Acipenser baerii Brandt, 1869 – jesiotr syberyjski^[17] (Huso baerii^[18])
• Acipenser brevirostrum Lesueur, 1818 – jesiotr krótkonosy^[33][34] (Huso brevirostrum^[18])
• Acipenser colchicus Marty, 1940 – jesiotr kolchidzki^[34], jesiotr pontyjski^[35] (Huso colchicus^[18])
• Acipenser dabryanus Duméril, 1869 (Sinosturio dabryanus^[18])
• Acipenser desotoi Vladykov, 1955
• Acipenser fulvescens Rafinesque, 1817 – jesiotr jeziorny^[34] (Huso fulvescens^[18])
• Acipenser gueldenstaedtii Brandt & Ratzeburg, 1833 – jesiotr rosyjski^[17], jesiotr wschodni^[36] (Huso gueldenstaedtii^[18])
• Acipenser medirostris Ayres, 1854 – jesiotr zielony^[37] (Sinosturio medirostris^[18])
• Acipenser mikadoi Hilgendorf, 1892 – jesiotr sachaliński^[17] (Sinosturio mikadoi^[18])
• Acipenser naccarii Bonaparte, 1836 – jesiotr adriatycki^[34] (Huso naccarii^[18])
• Acipenser nudiventris Lovetsky, 1828 – szyp^[17] (Huso nudiventris^[18])
• Acipenser oxyrinchus Mitchill, 1815 – jesiotr ostronosy^[34]
• Acipenser persicus Borodin, 1897 – jesiotr kaspijski^[34], jesiotr perski^[35], jesiotr południowokaspijski^[35] (Huso persicus^[18])
• Acipenser ruthenus Linnaeus, 1758 – sterlet^[17], czeczuga^[17] (Huso ruthenus^[18])
• Acipenser schrenckii Brandt, 1869 – jesiotr amurski^[17] (Sinosturio schrenckii^[18])
• Acipenser sinensis Gray, 1835 – jesiotr chiński^[34] (Sinosturio sinensis^[18])
• Acipenser stellatus Pallas, 1771 – siewruga^[17] (Huso stellatus^[18])
• Acipenser sturio Linnaeus, 1758 – jesiotr zachodni^[17], jesiotr właściwy^[36]
• Acipenser transmontanus Richardson, 1836 – jesiotr amerykański^[33][34], jesiotr biały^[38] (Sinosturio transmontanus^[18])

Podgatunki

• Acipenser baerii baicalensis – jesiotr bajkalski
• Acipenser baerii stenorrhynchus – jesiotr z Leny
• Acipenser gueldenstaedtii gueldenstaedtii – jesiotr północnokaspijski^[35]
• Acipenser oxyrinchus oxyrinchus – populacja atlantycka oraz bałtycka (jesiotr bałtycki)
• Acipenser oxyrinchus desotoi – jesiotr zatokowy

Mieszańce

• alonka (Acipenser gueldenstaedtii x Acipenser baerii)
• bester^[36] (Huso huso x Acipenser ruthenus)

Gatunki wymarłe^[39]

• †Acipenser albertensis
• †Acipenser ornatus
• †Acipenser toliapicus

• 
  Acipenser baerii
• 
  Acipenser brevirostrum
• 
  Acipenser dabryanus
• 
  Acipenser fulvescens
• 
  Acipenser gueldenstaedtii
• 
  Acipenser medirostris
• 
  Acipenser mikadoi
• 
  Acipenser naccarii
• 
  Acipenser nudiventris
• 
  Acipenser ruthenus
• 
  Acipenser sinensis
• 
  Acipenser stellatus
• 
  Acipenser sturio
• 
  Acipenser transmontanus

Uwagi

1. Wariant pisowni Acipenser Linnaeus, 1758.
2. Wariant pisowni
3. Nie Sterletus Rafinesque, 1820.
4. Pisownia tylko w liczbie mnogiej jako Lionisci.
5. Latynizacja nazwy Lionisci Fitzinger & Heckel, 1836.
6. Nowa nazwa dla Helops Brandt & Ratzeburg, 1833.