Żarki (województwo małopolskie)

Żarki – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie chrzanowskim, w gminie Libiąż^[4]. Według najnowszej aktualizacji granic mezoregionów fizycznogeograficznych Polski przygotowanej przez PAN^[5], wieś położona jest na utworach południowej Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej tj. na Garbie Tenczyńskim oraz w Dolinie Górnej Wisły.

Zobacz też: Żarki w innych znaczeniach tej nazwy.

Żarki

wieś
Żniwa w Żarkach, 1938 rok
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	chrzanowski
Gmina	Libiąż
Liczba ludności (2014)	3765[1]
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	32-593[2]
Tablice rejestracyjne	KCH
SIMC	0215893
Położenie na mapie gminy Libiąż Żarki
Położenie na mapie Polski Żarki
Położenie na mapie województwa małopolskiego Żarki
Położenie na mapie powiatu chrzanowskiego Żarki
50°04′49″N 19°20′58″E[3]

W pobliżu wsi przepływa rzeka Wisła, ona też stanowi jej południową granicę; oraz Chechło, które z kolei jest jej wschodnią granicą. Centralna część miejscowości położona jest na terenie Zrębowych Pagórów Libiąskich, części Bloku Płaziańskiego i zarazem Garbu Tenczyńskiego^[6]. Według Mieczysława Klimaszewskiego i Jerzego Kondrackiego oraz geografów związanych z Uniwersytetem Śląskim Zrębowe Pagóry Libiąskie stanowią część większej jednostki geomorfologicznej (Pagórów Jaworznickich), którą uznają za część Wyżyny Śląskiej. Od wschodu miejscowość graniczy z otuliną Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego. Oprócz tego przebiega tam zielony i czerwony szlak turystyczny oraz czerwony (libiąski) i niebieski (babicki) szlak rowerowy, a także droga wojewódzka nr 780.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Żarki^[7][8]

przysiółki	Bębenki, Zagórcze Duże, Zagórcze Małe, Ziajki
części wsi	Dudki, Gronówek, Gródek, Guciki, Koniec Kosowski, Olszynka, Podlesie, Sołtystwo, Struga, Zachardzinie, Za Gościńcem, Zarośle, Za Strug

W granicach Żarek znajduje się dawna miejscowość Ostropole.

Historia

Według tradycji ustnej, od XIII wieku Żarki oraz sąsiednie miejscowości zamieszkiwała ludność napływowa zajmująca się pasterstwem i hodowlą bydła nazywana cabanami. Wywodziła ona swoje pochodzenie od pasterzy (czabanów), którzy przybyli na ziemie Małopolski wraz z najazdem Tatarów w 1241 roku. Społeczność ta z czasem przyjęła osiadły tryb życia i zasymilowała się z Polakami. Zachowała jednak do XX wieku pewne swoje tradycje i utrzymywała własną odrębność kulturową^[9].

W przeszłości wieś należała do klucza lipowieckiego.

Wieś biskupstwa krakowskiego w powiecie proszowickim w województwie krakowskim w końcu XVI wieku^[10].

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa katowickiego.

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[11].

• Młyn wodny,
• Cmentarzysko kultury łużyckiej.

Galeria zdjęć

• 
  Młyn wodny
• 
  Fragment miejscowości

Etnografia

Ludność Żarek i okolic zaliczana jest przez etnografów do grupy Krakowiaków Zachodnich. Maria Przeździecka, współautorka monografii powiatu chrzanowskiego, przypisała dawnych mieszkańców tej wsi do czwartej – zachodniej podrupy terytorialnej używającej krakowskiego stroju regionalnego. Cechą charakterystyczną tego stroju w Żarkach był używany zamiast kożuchów tzw. "kapuzdrak" czyli długi płaszcz^[12].

Fonetyczne zapisy tekstów gwarowych mieszkańców tej wsi sprzed stulecia zamieszczono w pracy Piotra Jaworka pt. „Gwary na południe od Chrzanowa“ (1920)^[13]. W zgodnej opinii badaczy ludność okolic Żarek posługuje się dialektem małopolskim^[14].

Religia

Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzi Kościół Rzymskokatolicki (parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika).

Osoby związane z Żarkami

• Franciszek Hodur – organizator i pierwszy biskup Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego, patriota, publicysta i poeta. W pobliskim Libiążu znajduje się parafialny kościół polskokatolicki pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy wybudowany na początku lat 60. XX wieku przez Polonię amerykańską, jako wotum ufności dla bp Hodura.
• Józef Lelito – urodzony i pochowany w Żarkach, duchowny rzymskokatolicki, kapelan Narodowej Organizacji Wojskowej, komendant powiatowy NOW w Skawinie, współpracownik emigracyjnej Rady Politycznej, skazany w procesie księży kurii krakowskiej w 1953 r^[15].
• Artur Malik – polski perkusista rockowy i jazzowy, który działalność muzyczną rozpoczął z zespołem Lombard. Poza Lombardem grał m.in. z takimi zespołami i artystami jak: Chłopcy z Placu Broni, For Dee, ZanderHaus, Urszula, Pod Budą, Anna Treter, Bluesmobile, Kulturka, Majka Jeżowska, Maciej Zembaty.