Świątynia grecka

Historia

Podsumowanie

Perspektywa

Pierwsze obrzędy religijne ludów greckich odbywały się pod gołym niebem, na symbolicznie wydzielonej przestrzeni nazywanej temenos^[2]. Stawiano tam ołtarz, kopiec lub kapliczkę. Przykładem takiego obszaru są Delfy. Najstarszą znaną świątynię grecką odkryto na wyspie Keos^{[potrzebny przypis]}. Pochodzi ona z XVIII–XVII wiek p.n.e. Jednak okres rozwoju budowy świątyń, na podstawie zachowanych obiektów, ich ruin i wykopalisk, datuje się dopiero na czasy od VIII–VII wiek p.n.e.

Forma świątyni wykształciła się ok. 1050 p.n.e. – struktura z drewna z kolumnami otaczającymi centralne pomieszczenie^[2]. Konstrukcja ta mogła imitować temenos – z kolumnami symbolizującymi drzewa^[2]. Świątynie wznoszono początkowo z drewna i cegieł glinianych – grecki geograf Pauzaniasz w swoim opisie Olimpii wspominał o dębowej kolumnie w świątyni Hery (wczesny VI w. p.n.e.^[3])^[4]. Później do budowy świątyń używano kamienia – wapienia i marmuru^[4].

Świątynie pochodzące z VIII w. p.n.e. mają kształt megaronu. Wzorowane są na ówczesnych domach mieszkalnych, bowiem budowano „dom bóstwa”. Pomieszczenie, w którym stał posąg – cella (naos), przykryte było płaskim dachem. Przed wejściem stały dwie kolumny. Za nimi znajdował się mały taras – pronaos – umieszczony pomiędzy dwiema wysuniętymi ścianami zakończonymi antami (templum in antis). Ten typ świątyni nazywa się distylos in antis. Przykładem takiej świątyni jest dorycka świątynia Temidy w Rammos z około roku 500 p.n.e. Częściej korzystano z takiego rozwiązania przy budowie skarbców świątynnych. Po dodaniu opistodomosu i dwóch kolumn z tyłu takiej świątyni otrzymano typ świątyni zwany amfidistylos in antis.

Dalszy rozwój świątyń to wysunięcie kolumn przed front świątyni, przy jednoczesnym skróceniu ścian bocznych. W ten sposób powstał prostylos oraz amfiprostylos – po dodaniu szeregu kolumn za świątynią (np. świątynia Nike Bezskrzydłej – Apteros w Atenach).

Kolejny etapy rozwoju świątyń greckich to otoczenie kolumnadą, najczęściej w jednym lud dwóch rzędach: peripteros (dorycka świątynia Zeusa w Olimpii), pseudoperipteros, dipteros (jońska świątynia Artemidy w Efezie) oraz pseudodipteros. Na kolumnadzie spoczywało belkowanie (architraw, fryz i gzyms) a na nim dwuspadowy dach. Pomiędzy dachem a belkowaniem, z przodu i z tyłu, znajdował się trójkątny tympanon, gładki lub wypełniony rzeźbą.

Remove ads

Plan typowej świątyni greckiej

Centralną częścią świątyni był naos – cella – gdzie przechowywano posąg bóstwa, któremu poświęcona była świątynia^[4]. W tylnej części znajdował się zazwyczaj adyton. Do naosu prowadził przedsionek – pronaos – często z dwoma kolumnami pomiędzy antami^[4]. Z tyłu, za cellą mieścił się opistodomos^[4]. Naos był zazwyczaj otoczony (pojedynczą lub podwójną) kolumnadą^[4].

Remove ads

Typy świątyń greckich

Podsumowanie

Perspektywa

źródło^[1]

Ze względu na układ kolumn

prostylos – z kolumnadą tylko przed pronaosem, zwykle są to cztery kolumny
- amfiprostylos – z kolumnada, złożoną na ogół z czterech kolumn w elewacjach frontowej i tylnej, np. świątynia Ateny Nike na Akropolu w Atenach.
peripteros (perypter) – świątynia otoczona pojedynczą kolumnadą, np. Partenon na Akropolu w Atenach.
- pseudoperipteros (pseudoperypteros, pseudoperypter) – układ gdzie kolumnadę dookoła naosu zastąpiono półkolumnami wtopionymi w ścianę celli^[5].
dipteros (dypteros) – świątynia, którą otacza podwójna kolumnada. Szczególnie popularna w architekturze jońskiej. Najsłynniejszym przykładem dipterosu jest świątynia Artemidy w Efezie, tzw. Artemizjon
- pseudodipteros – podobnie jak dipteros ma dwa rzędy kolumn biegnące dookoła, ale drugi rząd jest wtopiony w ścianę budynku. Pseudodipterosem był na przykład Herajon (świątynia Hery) niedaleko Paestum w południowych Włoszech.
tripteros (trypteros) – otoczony potrójną kolumnadą, był zdecydowanie rzadziej stosowany niż peripteros i dipteros.

Ze względu na liczbę kolumn w fasadzie

distylos – z dwoma kolumnami w fasadzie
- templum in antis (distylos in antis) – najprostszy typ świątyni greckiej w formie megaronu z dwoma kolumnami przed wejściem. Ściany przedsionka (pronaosu) zakończone były antami.
- amfidistylos in antis – świątynia z ustawionymi dwoma kolumnami na tyłach świątyni
tetrastylos – z czterema kolumnami w fasadzie
pentastylos – z pięcioma kolumnami w fasadzie
heksastylos – z sześcioma kolumnami w fasadzie
heptastylos – z siedmioma kolumnami w fasadzie
oktostylos – z ośmioma kolumnami w fasadzie
enneastylos – z dziewięcioma kolumnami w fasadzie
dekastylos – z dziesięcioma kolumnami w fasadzie
dodekastylos – z dwunastoma kolumnami w fasadzie, np. dorycka świątynia Telesterion w Eleuzis (ok. 430 r. p.n.e.)