Zespół klasztorny w Marianowie

Zespół klasztorny w Marianowie – zabudowania dawnego domu zakonnego cysterek w Marianowie, przekształconego następnie w dom pobytu dla pomorskich szlachcianek. W zakładzie tym przebywała przez ok. 15 lat (od 1604 do 1619)^[1], posądzana o czary, Sydonia von Borck.

Dawny konwent cysterek w Marianowie

nr rej. A-1228 z 25 sierpnia 1993
Klasztor w Marianowie
Państwo	Polska
Miejscowość	Marianowo
Kościół	rzymskokatolicki
Właściciel	cysterki
Klauzura	nie
Typ zakonu	żeński
Obiekty sakralne
Kościół	Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
Data budowy	po 1248
Data zamknięcia	1534
Położenie na mapie gminy Marianowo Dawny konwent cysterek w Marianowie
Położenie na mapie Polski Dawny konwent cysterek w Marianowie
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Dawny konwent cysterek w Marianowie
Położenie na mapie powiatu stargardzkiego Dawny konwent cysterek w Marianowie
53°22′56″N 15°15′48″E

Rycina Marianowa z Wielkiej Mapy Księstwa Pomorskiego

Wnętrze kościoła

Ołtarz główny

Biczowanie

Modlitwa w Ogrójcu

Ukrzyżowanie

Pojmanie

Opłakiwanie

Złożenie do Grobu

Ambona

Baldachim z wyobrażeniem Boga Ojca

Figura Mojżesza

Bramka zwieńczona herbem fundatorki

Ołtarz neogotycki

Historia

Dzieje klasztoru sięgają XIII wieku. W 1248 roku książę szczeciński Barnim I ufundował klasztor dla cysterek nad strumieniem św. Marii^[2]. Do powstania klasztoru i jego funkcjonowania przyczyniły się także pomorskie rody rycerskie: von Osten, von Borck, von Jerichow, von Regedanz i von Wedel^[1], które przekazały na rzecz klasztoru liczne nadania ziemskie. Klasztor posiadał również wiele przywilejów nadanych przez książąt pomorskich i władze duchowne. Władztwo klasztorne obejmowało obszar ok. 1100 włók ziemi z wieloma wsiami (m.in. Marianowo, Biała, Brzeziny, Czarnkowo, Lutkowo, Słodkówko, Sulino, Dalewo i Gogolewo), rzekami, jeziorami i lasami.

Pierwotne zabudowania klasztorne były wykonane prawdopodobnie z drewna^[1]. Później zastąpiono je budowlami ceglanymi. Kompleks klasztorny składał się z orientowanego, pięcioprzęsłowego kościoła salowego, oraz dwóch dwukondygnacyjnych skrzydeł klasztornych. W skrzydle wschodnim (nieistniejącym obecnie) znajdowała się zakrystia, kapitularz i refektarz oraz cele mniszek^[1]. Pierwotnego przeznaczenia pomieszczeń w skrzydle zachodnim nie udało się ustalić. Wzdłuż skrzydeł klasztornych oraz południowej fasady kościoła biegł krużganek, który otaczał klasztorny wirydarz. Do szczytu skrzydła zachodniego przylegał (zachowany w niewielkim fragmencie) jednokondygnacyjny budynek gospodarczo-sanitarny. W pobliżu znajdowały się inne zabudowania pomocnicze: piekarnia, suszarnia, browar i wozownia. Cały kompleks klasztorny otoczony był murem.

Klasztor początkowo korzystał z immunitetu gospodarczego, z czasem musiał jednak przyjąć niektóre podatki na rzecz księcia i biskupa kamieńskiego. W razie najazdu zbrojnego wroga, ordynacja Bogusława X z 1523 roku zobowiązywała zakonnice do wystawienia sześciokonnego wozu z dziesięcioma mężczyznami uzbrojonymi w siekiery, pałki, łopaty i oskardy. Danina dla biskupa ograniczała się do przekazania 30 par rękawiczek nicianych oraz po dwie beczki piwa chociwelskiego i stargardzkiego. Funkcje przełożonych konwentu zakonnego pełniły zazwyczaj mniszki z rodów książęcych lub rycerskich. Przeciętnie w klasztorze przebywało ok. 20-30 mniszek. Po wprowadzeniu na Pomorzu protestantyzmu w 1534 klasztor uległ likwidacji, a w jego budynkach powstał zakład dla panien ze szlacheckich domów. Środki na utrzymanie zakładu pochodziły z zysków domeny marianowskiej w którą przekształcono część posiadłości zakonnych. Dodatkowy dochód dostarczał młyn, karczma, kuźnia i (najprawdopodobniej) warsztaty tkackie.

W klasztorze przebywała szlachcianka Sydonia von Borck jako pensjonariuszka zakładu dla panien z rodów szlacheckich. Była postacią kontrowersyjną, skrzywdzoną przez rodzinę, która pozbawiła ją prawa do majątku rodzinnego. Została posądzona o czary i rzucenie klątwy na ród Gryfitów. Po długim procesie została skazana na ścięcie, a potem spalona na stosie w 1620 roku.

W 1549 zabudowania klasztorne ucierpiały z powodu pożaru^[1]. Odbudowa trwała 2 lata. Ponowny pożar w 1637 spowodował zniszczenie skrzydła wschodniego klasztoru i krużganków wirydarza^[1]. Obiekty te nie zostały już odbudowane. W XIX w. przebudowano skrzydło zachodnie dawnego klasztoru, rozebrano także zachodnie przęsło nawy kościoła i wybudowano w tym miejscu wieżę^[1].

Stan obecny zabudowań klasztornych

Z zabudowań klasztornych zachowały się do naszych czasów:

• ceglany, gotycki kościół z drugiej połowy XIII wieku pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP, z dobudowaną w 1892 wieżą, na której znajdują się dzwony z 1825 i 1890 roku. Przypory wzmacniające z zewnątrz mury kościoła pochodzą z XIX wieku. W murach kościoła zachowały się dwa skromne portale, z których południowy przeznaczony był dla zakonnic, a północny dla pozostałych wiernych. Górne partie zewnętrznych ścian kościoła ozdobione są gzymsem wieńczącym w postaci malowanego ornamentu z motywem czwórliścia. Kościół posiada drewniany, belkowany strop. Wyposażenie:
  • ołtarz główny – pentaptyk powstały w XVI wieku, przemalowywany w XVIII i XIX wieku. Ołtarz początkowo był tryptykiem. Przekształcenie w pentaptyk, poprzez dodanie dwóch skrzydeł, nastąpiło prawdopodobnie ok. 1730 roku^[2]. W predelli znajduje się obraz „Złożenie do Grobu” wykonany w 1546 przez nadwornego malarza księcia Barnima XI – Gabriela Glockendona^[1]. Artysta ten jest być może autorem całego ołtarza (w jego pierwotnej formie). Jedną z osób przedstawionych na obrazie jest córka księcia Barnima XI – Anna, późniejsza księżna Anhalt^[1]. Obraz ten uważany jest za najwartościowszą część ołtarza^[1]. Nad predellą, w centralnym miejscu ołtarza, umieszczono obraz „Ukrzyżowanie”. Na wewnętrznych skrzydłach ołtarza umieszczono obrazy: „Modlitwa w Ogrójcu”, „Pojmanie”, a na zewnętrznych: „Biczowanie”, „Złożenie do Grobu”.
  • ambona – wykonana w 1726 roku przez stargardzkiego rzeźbiarza Bartholome Frantza^[2] w stylu barokowym. Ufundowana przez przeoryszę Domu dla Panien Barbarę Katherinę von Strauss i kaznodzieję Jana Krzysztofa Foersterna^[1]. Nad bramką ambony znajduje się herb fundatorki^[2]. Kosz ambony wspiera się na figurze Mojżesza. Płyciny ambony zdobią figury Ewangelistów oraz cytaty z Ewangelii św. Łukasza.
  • epitafium królewskiego radcy Jerzego Andrzeja von Thuna. Epitafium wykonane zostało z drewna, pod koniec XVII wieku w stylu barokowym^[1]. Posiada bogatą dekoracje rzeźbiarską z motywami roślinnymi
  • ołtarze boczne – wykonane w 1956 w stylu neogotyckim

• zachodnie skrzydło budynku klasztornego wraz z niewielkim fragmentem dawnego budynku gospodarczego o częściowo XIV wiecznych murach^[3].

Zabudowania klasztorne otacza, pochodzący sprzed XVIII w., mur o długości 91 m i wysokości od 1,5 do 2 m. W pobliżu rośnie dąb Sydonii – pomnik przyrody.

Zespół klasztorny w Marianowie składający się z kościoła, skrzydła klasztornego, budynku gospodarczego, cmentarza przykościelnego oraz ogrodzenia został w dniu 25.08.1993 wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-1228^[4].

Zobacz też

• Szlak Cysterski
• Sydonia von Borck
• Wielka Mapa Księstwa Pomorskiego

Przypisy

1. Janusz LeszekJ.L. Jurkiewicz Janusz LeszekJ.L., Marianowo, Stargard Szczeciński: Stowarzyszenie Zachodniopomorskie Dziedzictwo Kulturowe, 2010, ISBN 978-83-62392-07-0, OCLC 751498929. Brak numerów stron w książce
2. Janina Kochanowska: Perły Pomorza. Szczecin: Oficyna IN PLUS, 2011. ISBN 978-83-89402-81-3. Brak numerów stron w książce
3. PiotrP. Skurzyński PiotrP., Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 136, ISBN 978-83-7495-133-3.
4. Narodowy Instytut Dziedzictwa – rejestr zabytków – dostęp 13.10.2011