Zastrzalinowate

Zastrzalinowate
	; Podocarpus macrophyllus
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	araukariowce
Rodzina	zastrzalinowate
	Nazwa systematyczna
	Podocarpaceae Endl.; Syn. Conif.: 203. Mai-Jun 1847
	Typ nomenklatoryczny
	Podocarpus L’Hér. ex Pers., nom. cons. (1807)
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zastrzalinowate (Podocarpaceae) – rodzina drzew nagonasiennych występujących przeważnie na półkuli południowej, z największym zróżnicowaniem na obszarze od Nowej Zelandii po południowo-wschodnią Azję^[4]. W obrębie rodziny wyróżnia się od 17^[5]^[6] do 20^[7] rodzajów z ok. 150^[8]–173 gatunkami^[9]. Do rodziny należą wiecznie zielone drzewa i krzewy o liściach szpilkowych, ale też i z blaszką płaską, równowąską lub lancetowatą. Wiele gatunków odgrywa istotną rolę gospodarczą – jako źródło drewna. Gatunki krzewiaste występują często w górach tworząc formacje zaroślowe^[8]. Wszystkie części tych roślin są trujące dla ludzi i nawet silna ekspozycja na ich pyłek może powodować zatrucie o symptomach przypominających efekty uboczne chemioterapii^[10]. Wyjątkiem jest jadalny olej pozyskiwany z nasion Nageia nagi^[11].

Szybkie fakty Domena, Królestwo ...

Zamknij

Szczególnym przedstawicielem tej rodziny ze względu na biologię jest gatunek Parasitaxus ustus. Jest on jedynym pasożytniczym gatunkiem iglastym. Rośnie w Nowej Kaledonii, gdzie pasożytuje na innym przedstawicielu rodziny zastrzalinowatych — Falcatifolium taxoides^[5]. Na tej samej wyspie występuje Retrophyllum minus, który z kolei jest jedynym gatunkiem iglastym rosnącym w wodach płynących^[12].

Ze względu na odrębność rodzaj kokietnik (Phyllocladus) bywa wyodrębniany w osobną rodzinę Phyllocladaceae^[5].

Skamieniałości odkryte w Jordanii dowodzą istnienia przedstawicieli tej rodziny już w późnym permie^[13]. Lasy tworzone przez zastrzalinowate pokrywały rozległe obszary Gondwany, w tym także współczesną Antarktydę^[10].

Rodzina ta jest klasycznym przykładem flory antarktycznej, z największą koncentracją jej przedstawicieli w krainie australijskiej, szczególnie w Nowej Kaledonii, Nowej Zelandii i na Tasmanii, a w nieco mniejszym stopniu na Malezji i w Ameryce Południowej (zwłaszcza w Andach). Kilka rodzajów przekracza równik i dociera aż do Indochin i Filipin. Północna granica zasięgu występowania rodzaju zastrzalin (Podocarpus) obejmuje południową Japonię i południowe Chiny w Azji oraz Meksyk w Ameryce, a nierozwidni (Nageia) – południowe Chiny i południowe Indie. Dwa rodzaje występują również w Afryce subsaharyjskiej – szeroko rozprzestrzeniony Podocarpus oraz endemiczny Afrocarpus.

Pokrój: Krzewy i drzewa o bardzo zróżnicowanych rozmiarach – od niewielkich, płożących po ogromne drzewa^[8].
Liście: Są bardzo zróżnicowane – występują tu liście o blaszce płaskiej, lancetowatej^[8] po łuskowate^[10]. Wyrastają osadzone na pędzie spiralnie lub w dwóch rzędach^[10]. W przypadku rodzaju kokietnik Phyllocladus właściwe, łuskowate liście szybko opadają i funkcje asymilacyjną pełnią spłaszczone, liściopodobne odcinki pędów – gałęziaki^[10].
Organy generatywne: Strobile mają postać kłosów. Dojrzewające nasiono otaczane jest w różnym stopniu mięsistą osnówką, tak że przypomina jagodę, zwłaszcza że często jest ona żywo zabarwiona^[8]. U niektórych gatunków nasiono jest w całości otaczane przez osnówkę, u innych częściowo lub znajduje się na jej szczycie, a czasem nasiono wsparte jest mięśniejącą i barwną szypułką^[10].

Rodzina wraz z araukariowatymi (Araucariaceae) łączona jest w rząd araukariowców (Araucariales Gorozh., Lekts. Morf. Sist. Archegon.: 72 (1904)). Rząd ten łączony jest w jednym taksonie (podklasa Pinidae) wraz z sosnowcami (Pinales) i cyprysowcami (Cupressales)^[2]. W innych ujęciach cała ta grupa opisywana jest jako rząd sosnowców (Pinales)^[14]. Systematycy zgodnie przedstawiają w każdym razie araukariowate jako grupę siostrzaną zastrzalinowatych (w szerokim ich ujęciu). W obrębie samej rodziny wyodrębniany bywa rodzaj kokietnik (Phyllocladus) w osobną rodzinę Phyllocladaceae Bessey 1907. Genowe analizy filogenetyczne nie dają jednoznacznych wyników, zdaniem niektórych badaczy potwierdzają siostrzaną pozycję tego rodzaju w stosunku do innych zastrzalinowatych, według innych rodzaj ten zagnieżdżony jest w obrębie zastrzalinowatych^[5].

Powiązania filogenetyczne rodziny w obrębie nagonasiennych^[2]^[15]

nagonasienne

sagowcowe

miłorzębowe

sosnowate Pinaceae

gniotowce Gnetales

araukariowce

	araukariowate Araucariaceae

	zastrzalinowate Podocarpaceae

cyprysowce Cupressales

Wykaz rodzajów^[6]

W obrębie rodziny wyróżnia się różną liczbę rodzajów. Wynika to z różnego ujmowania rangi niektórych taksonów, przez jednych systematyków wyodrębnianych do rangi rodzaju, przez innych klasyfikowanych w obrębie już wyróżnionych rodzajów (głównie dotyczy to rodzaju Dacrydium i Podocarpus)^[4].

Acmopyle Pilg.
Afrocarpus (J. Buchholz & N. E. Gray) C. N. Page
Dacrycarpus (Endl.) de Laub.
Dacrydium Sol. ex Lamb. – obłuszyn, łzawnik^[16]
Falcatifolium de Laub.
Halocarpus Quinn
Lagarostrobos Quinn
Lepidothamnus Phil.
Microcachrys Hook. f.
Manoao Molloy^[17]^[18]
Nageia Gaertn. – nierozwidnia^[16]
Parasitaxus de Laub.
Pherosphaera Archer
Phyllocladus Rich. & Mirb. – kokietnik
Podocarpus L’Hér. ex Pers. – zastrzalin
Prumnopitys Phil.
Retrophyllum C. N. Page
Saxegothaea Lindl.

[1]
Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
[2]
M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
[3]
James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium – P. University of Maryland. [dostęp 2011-12-03]. (ang.).
[4]
V.P. Singh: Gymnosperm II. Structure and Development. New Delhi: Sarup & Sons, 2006, s. 513-516. ISBN 81-7625671-4.
[5]
Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-27] (ang.).
[6]
Genera of Podocarpaceae. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-12-02]. (ang.).
[7]
Podocarpaceae. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2011-12-02].
[8]
Alicja Szweykowska, Jerzy (red.) Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
[9]
Christopher J. Earle: Podocarpaceae description. The Gymnosperm Database. [dostęp 2008-11-11]. (ang.).
[10]
Ross Bayton, Simon Maughan: Plant families. A Guide for Gardeners and Botanists. Chicago: The University of Chicago Press, 2017, s. 54-55. ISBN 978-0-226-52308-8.
[11]
Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 82. ISBN 978-1-842466346.
[12]
Aljos Farjon, Denis Filer: An Atlas of the World's Conifers: An Analysis of Their Distribution, Biogeography, Diversity, and Conservation Status. Leiden, Boston: BRILL, 2013, s. 387. ISBN 978-9004211803.
[13]
Patrick Blomenkemper, Hans Kerp, Abdalla Abu Hamad, William A. DiMichele i Benjamin Bomfleur. A hidden cradle of plant evolution in Permian tropical lowlands. „Science”. 362 (6421), s. 1414–1416, 2018. DOI: 10.1126/science.aau4061. PMID: 30573628. (ang.).
[14]
Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
[15]
Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg, London: Elsevier, Academic Press, 2010, s. 129-141. ISBN 978-0123743800.
[16]
Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 241,371.
[17]
Aljos Farjon, Denis Filer: An Atlas of the World's Conifers: An Analysis of their Distribution, Biogeography, Diversity and Conservation Status. BRILL, 2013, s. 382-383. ISBN 90-04-21181-0.
[18]
B.P.J. Molloy. Manoao (Podocarpaceae), a new monotypic conifer genus endemic to New Zealand. „New Zealand Journal of Botany”. 33, 2, s. 183-201, 1995. DOI: 10.1080/0028825X.1995.10410483.

[ruggiero-1] [1]
Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[christenhusz2011-2] [2]
M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[rev-3] [3]
James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium – P. University of Maryland. [dostęp 2011-12-03]. (ang.).

[singh-4] [4]
V.P. Singh: Gymnosperm II. Structure and Development. New Delhi: Sarup & Sons, 2006, s. 513-516. ISBN 81-7625671-4.

[apweb-5] [5]
Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-27] (ang.).

[grin-6] [6]
Genera of Podocarpaceae. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-12-02]. (ang.).

[tpl-7] [7]
Podocarpaceae. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2011-12-02].

[szwey-8] [8]
Alicja Szweykowska, Jerzy (red.) Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.

[gymnosperm-9] [9]
Christopher J. Earle: Podocarpaceae description. The Gymnosperm Database. [dostęp 2008-11-11]. (ang.).

[bayton-10] [10]
Ross Bayton, Simon Maughan: Plant families. A Guide for Gardeners and Botanists. Chicago: The University of Chicago Press, 2017, s. 54-55. ISBN 978-0-226-52308-8.

[christenhusz-11] [11]
Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 82. ISBN 978-1-842466346.

[farjon_2013-12] [12]
Aljos Farjon, Denis Filer: An Atlas of the World's Conifers: An Analysis of Their Distribution, Biogeography, Diversity, and Conservation Status. Leiden, Boston: BRILL, 2013, s. 387. ISBN 978-9004211803.

[science2018-13] [13]
Patrick Blomenkemper, Hans Kerp, Abdalla Abu Hamad, William A. DiMichele i Benjamin Bomfleur. A hidden cradle of plant evolution in Permian tropical lowlands. „Science”. 362 (6421), s. 1414–1416, 2018. DOI: 10.1126/science.aau4061. PMID: 30573628. (ang.).

[pinales-14] [14]
Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[simpson-15] [15]
Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg, London: Elsevier, Academic Press, 2010, s. 129-141. ISBN 978-0123743800.

[rostaf-16] [16]
Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 241,371.

[farjon-17] [17]
Aljos Farjon, Denis Filer: An Atlas of the World's Conifers: An Analysis of their Distribution, Biogeography, Diversity and Conservation Status. BRILL, 2013, s. 382-383. ISBN 90-04-21181-0.

[18] [18]
B.P.J. Molloy. Manoao (Podocarpaceae), a new monotypic conifer genus endemic to New Zealand. „New Zealand Journal of Botany”. 33, 2, s. 183-201, 1995. DOI: 10.1080/0028825X.1995.10410483.

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[1]

[2]

[3]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Wikiwand in your browser!

Zastrzalinowate

Wikiwand in your browser!

Rozmieszczenie geograficzne

Morfologia

Systematyka

Przypisy