Dolina Zadnich Koperszadów
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dolina Zadnich Koperszadów, Zadnie Koperszady (Koperszady Polskie; słow. Zadné Meďodoly, dawniej Zadné Koperšády, niem. Hintere Kupferschächte, węg. Hátsó-Rézaknák) – największe wschodnie odgałęzienie tatrzańskiej Doliny Jaworowej (Javorová dolina). Położona jest w Tatrach Słowackich pomiędzy Tatrami Wysokimi a Tatrami Bielskimi[1]. Ma długość około 4 km i powierzchnię około 6 km²[2].
Topografia
Dolina ciągnie się początkowo w kierunku południowo-wschodnim, a dalej wschodnim, wznosząc się pod Przełęcz pod Kopą (Kopské sedlo). Dolinę Zadnich Koperszadów od północy zamyka grań Tatr Bielskich od Szalonego Wierchu przez Płaczliwą Skałę po Hawrań, a następnie Stefanowy Dział (Štefanov diel), opadający na południowy zachód z Niżniego Hawraniego Zwornika. Od wschodu graniczy z Doliną Przednich Koperszadów (Predné Meďodoly), a od południowego wschodu z Doliną Białych Stawów (dolina Bielych plies), rozdziela je główna grań Tatr od Szalonego Wierchu przez Przełęcz pod Kopą i Koperszadzką Grań po Jagnięcy Szczyt. Od południowego zachodu oddzielona jest od Doliny Kołowej Jagnięcą Granią (hrebeň Jahnencov) odchodzącą od Jagnięcego Szczytu[2].
Orograficznie lewe odgałęzienia Doliny Zadnich Koperszadów to[3]:
- Dolina Kołowa (Kolová dolina) – powierzchniowo największe odgałęzienie, podchodzące pod masyw Kołowego Szczytu (Kolový štít),
- Dolina Skoruszowa (Jahňacia dolina) z Jagnięcym Kotłem (Jahňací kotol) podchodzącym pod ściany Jagnięcego Szczytu (Jahňací štít).
Odgałęzienia prawe (północne) są znacznie mniejsze i mają charakter trawiastych żlebów. Są to w kolejności od dołu[3]:
- Janowy Żleb (Janov žľab), opadający spod zachodniej grani Hawrania (Havran),
- Szeroki Żleb (Široký žľab), opadający spod Strzystarskiej Przełęczy i od poprzedniego oddzielony Hawranim Działem,
- Płaczliwe Żleby (Skrajny, Pośredni i Zadni), wcięte w masyw Płaczliwej Skały (Ždiarska vidla) i ograniczone po bokach Płaczliwymi Kazalnicami,
- Głupi Żleb, podchodzący pod wierzchołek Szalonego Wierchu (Hlúpy).
Wysoko na północnych stokach Doliny Zadnich Koperszadów ciągną się dwa skaliste pasy zbudowane z dolomitów triasowych[3]:
- Wyżnie Rzędy (Vyšné Rendy), podzielone na trzy części (od wschodu): Płaczliwe Rzędy – w masywie Płaczliwej Skały, z kulminacjami Płaczliwych Kazalnic, Hawranie (Janowe) Rzędy – w masywie Hawrania i Nowe (Stefanowe) Rzędy – w masywie Nowego Wierchu (Nový vrch), już nie nad Doliną Zadnich Koperszadów, lecz nad Stefanowym Żlebem (Štefanov žľab),
- Niżnie Rzędy (Nižné Rendy) – nieco krótszy i niższy pas skał.
Opis doliny
Dolina była pokryta lodem w czasie ostatniego zlodowacona, główny zbiornik lodu znajdował się w Jagnięcym Kotle[4]. W dolnej jej części rośnie gęsty las, a dnem doliny płynie Koperszadzki Potok (Meďodolský potok), zasilany licznymi dopływami, z których największy to Kołowy Potok (Kolový potok). Jedynymi jeziorkami w dolinie (poza Kołowym Stawem w Dolinie Kołowej) są dwa Płaczliwe Stawki i dwa Koperszadzkie Stawki. Wszystkie cztery są bardzo niewielkich rozmiarów[2] i prawdopodobnie całkowicie wyschły i zarosły[5]. U swojego ujścia do Doliny Jaworowej Dolina Zadnich Koperszadów ścieśnia się na krótkim odcinku w wapienny wąwóz, zwany Koperszadzką Bramką (Bránka)[3]
Powyżej Hawraniego Działu dno doliny i jej zbocza zajmują dwie duże hale, które dawniej były jednym z większych ośrodków pasterskich. Wypasała tutaj miejscowość Biała Spiska. Gleba jest tutaj bardzo żyzna, jak na tatrzańskie warunki, a porost trawy bardzo dobry. Początkowo wypasano tylko woły (ok. 1900 r. 400 sztuk), później również owce (w 1926 r. 2600 sztuk). Feliks Berdau w 1855 r. pisał: „Wegetacja na tych ogromnych łąkach tak bujna, że trawa prawie po pas, a tysiące wołów węgierskich wypasa się corocznie tamże”. Sąsiedzi zazdrościli mieszkańcom Białej Spiskiej tych hal, zachowały się informacje o napadach na ich trzody i szałasy w latach 1562, 1578 i 1596 przez poddanych zamku w Niedzicy (do niego należały tereny poniżej własności bielskich) i mieszkańców Frankowej[4]. Po zniesieniu pasterstwa hale te zarastają stopniowo lasem.
Naukowcy turyści bywali w Dolinie Zadnich Koperszadów od dawna. W 1751 r. dotarła tu z Jakobem Buchholtzem cesarska komisja naukowa, później dolinę odwiedzili m.in. brat Cyprian z Czerwonego Klasztoru (1766–1768) i Stanisław Staszic (1805)[4]. Zimą jako pierwsi dolinę przeszli Theodor Wundt i Jakob Horvay 16 kwietnia 1884 r.[6]
Nazewnictwo
Według Wielkiej encyklopedii tatrzańskiej nazwa Koperszady jest związana z prowadzonym na obszarze doliny kopalnictwem rud miedzi. Zajęciem tym w XVIII wieku, a być może również wcześniej, zajmowali się niemieccy górnicy ze Spisza. Teren ten nazywano po niemiecku: Kupferschächte (szyby miedzi). Z tego powstały polskie Koperszady i słowackie Koperšády (obecnie Meďodoly). Nazwa jest bardzo stara; znana jest od 1435 jako Kompenschecht, w latach 1589–1595 jako Kumperszachty. Walery Eljasz-Radzikowski (1894) twierdzi, że nazwa pochodzi od niemieckiego słowa Koperschächte, czyli szyby pod Kopą[1].
Szlaki turystyczne
Chociaż dolina położona jest na obszarze ochrony ścisłej, przebiega przez nią szlak turystyczny na Przełęcz pod Kopą, zatem na tej drodze jest dostępna dla turystów.
– od Rozdroża pod Muraniem przez Polanę pod Muraniem (Gałajdówkę) i Zadnią Koperszadzką Pastwę na Przełęcz pod Kopą. Czas przejścia: 2:30 h, ↓ 2 h[7]
Przypisy
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
