Józef Nyka

Józef Nyka (ur. 5 grudnia 1924 w Łysininie, zm. 4 września 2021^[1] w Warszawie) – polski alpinista, taternik, popularyzator alpinizmu i turystyki górskiej, autor przewodników turystycznych.

Józef Nyka

Data i miejsce urodzenia	5 grudnia 1924 Łysinin
Data i miejsce śmierci	4 września 2021 Warszawa
Zawód, zajęcie	alpinista, publicysta
Wyznanie	katolickie
Odznaczenia

Miał na koncie szereg najwyższej klasy przejść dróg i pierwszych przejść w Tatrach oraz w Dolomitach. Członek honorowy prestiżowych międzynarodowych organizacji alpinistycznych i górskich, między innymi Polskiego Związku Alpinizmu.

Życiorys

Był wieloletnim redaktorem naczelnym „Taternika”, biuletynu informacyjnego PZA (1963–1993). Wraz z córką Moniką Nyczanką prowadził wydawnictwo turystyczne „Trawers” oraz redagował prywatne pisma, częściowo dostępne w internecie: „Głos Seniora” oraz „Gazetę Górską”. Opublikował też wielką liczbę artykułów w innych czasopismach polskich i zagranicznych. Współpracował z czasopismem „Wierchy” i z „Taternikiem”. Był autorem wielokrotnie wznawianych przewodników po Tatrach polskich i słowackich, Pieninach i Gorcach.

Mieszkając na początku lat 40. XX w. na Podhalu, w latach 1944–1945 był partyzantem IV batalionu 1 Pułku Strzelców Podhalańskich Armii Krajowej w Gorcach i na Podhalu. Działał pod pseudonimem „Szpis”^[2].

Na przełomie lat 50. i 60. w Tatrach poprowadził kilkanaście dróg. Jego największe sukcesy taternickie to m.in.:

• lewy filar wschodniej ściany Rysów z Adamem Szurkiem (1960),
• wschodnia ściana Młynarczyka z Jerzym Rudnickim i Adamem Szurkiem (1960),
• północno-wschodnia ściana Małego Młynarza z Jerzym Czerczukiem, Maciejem Gryczyńskim i Adamem Szurkiem (1960),
• direttissima wschodniej ściany Mniszka z Maciejem Popką (1962),
• pierwsze przejście zimowe północnej ściany Świstowej Czuby,
• pierwsze przejście zimowe drogi Sokołowskiego na Mięguszowiecki Szczyt.

W Dolomitach przeszedł wiele trudnych dróg, m.in. na Marmoladzie, Torre di Valgrande, Monte Civetta, Cima Grande di Lavaredo i Cima Ovest di Lavaredo, Monte Schiara. Przejść tych dokonał w zespołach z Zygmuntem Andrzejem Heinrichem, Adamem Szurkiem, Tadeuszem Łaukajtysem i innymi.

W latach 1960–1980 należał do zarządów Klubu Wysokogórskiego i jego następcy, Polskiego Związku Alpinizmu. Był członkiem honorowym PZA, Real Sociedad Española de Alpinismo oraz The Himalayan Club^[3].

Pochowany został 22 września 2021 r. na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie^[4].

Jego córka Monika Nyczanka jest również autorką przewodników turystycznych i współredaktorką oraz autorką aktualizacji wielu nowszych wydań przewodników ojca.

Publikacje

Pozycje wydane i wznawiane współcześnie

• Nad Morskim Okiem, wydanie I: 1998. Latchorzew: Trawers, ISBN 83-901580-7-8.
• Pieniny, wydanie XI: 2010. Latchorzew: Trawers, ISBN 978-83-60078-06-8.
• Tatry Polskie, wydanie XVIII: 2013. Latchorzew: Trawers, ISBN 978-83-60078-07-5.
• Tatry Słowackie, wydanie VIII: 2013. Latchorzew: Trawers, ISBN 978-83-60078-05-1.

Pozycje, które nie są już wznawiane

• Dolina Roztoki i Pięciu Stawów Polskich. Warszawa: Sport i Turystyka, 1954. 133 strony.
• Dolina Rybiego Potoku (Morskiego Oka). Monografia krajoznawcza. Warszawa: Sport i Turystyka, 1956. 203 strony.
• Gorce, Warszawa: Sport i Turystyka, 1959, s. 264 (wydanie III, ostatnie: 1974).
• Alpinizm, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW Prasa-Książka-Ruch, 1976. 182 stron.
• Szczawnica-Krościenko i okolice: przewodnik, Warszawa: Sport i Turystyka, 1965. 118 stron. (wydanie III, ostatnie: 1979, 139 stron)
• Spływ Przełomem Pienińskim: przewodnik turystyczny, Warszawa, Kraków: Wyd. PTTK „Kraj”. 1984. ISBN 83-7005-062-X (wyd. II: 1987, ISBN 83-7005-134-0)
• Himalaya & Karakoram. Selected Polish Climbs 1939–1989. Wyd. PZA, Warszawa 1989, 32 strony.
• Tatry Polskie i Słowackie: przewodnik turystyczny, wyd. II: 1994, Warszawa: Trawers. Zastąpione później osobnymi pozycjami dla Tatr polskich i słowackich. ISBN 83-901580-0-0.

Redakcja

• Burza nad Alpami (Iskry 1958; seria: „Naokoło świata”).
• Ostatni atak na Kunyang Chhish. Redakcja: Józef Nyka, Andrzej Paczkowski, Andrzej Zawada, Warszawa: Sport i Turystyka, 1973. 253 stron (zawiera relacje uczestników polskiej wyprawy w Karakorum w 1971 r.)

Broszury z Biblioteczki historycznej „Głosu Seniora”

• Czesław Bajer – Józef Nyka: Janusz Chmielowski, 1998 (zeszyt 1).
• Czesław Bajer: Koło Taterników Łodzian, 1999 (zeszyt 3).
• Ryszard W. Schramm: Moje góry – moje wyprawy, 1999 (zeszyt 4).
• Monika Nyczanka: Uczestnicy polskich wypraw w Hindukusz 1960–1983, 2000 (zeszyt 5).
• Strzały na Żabim Niżnim, 2001 (zeszyt 7).
• Józef Nyka: Jerzy Kolankowski, 2001 (zeszyt 8).
• Józef Nyka: Wanda Rutkiewicz – to już dziesięć lat, 2002 (zeszyt 9).
• Zdobycie Ostrego Szczytu: Karol Englisch, 2002 (zeszyt 10).
• Tatry: 100 zapomnianych nazw, 2002 (zeszyt 11).
• Wanda Rutkiewicz: Mój Everest, 2003 (zeszyt 12).
• Zdzisław Dziędzielewicz-Kirkin: Okólniki Zarządu KW 1946–1951, 2004 (zeszyt 13).
• Zdzisław Dziędzielewicz-Kirkin: Komisja Taternictwa ZG PTTK – Regulamin, Plan pracy, 2004 (zeszyt 14).
• Janusz Chmielowski: Na Gierlach w styczniu (Przed 100 laty), 2004 (zeszyt 15).
• Jerzy Wesołowski: Tadeusz Jacobi i ćwierć wieku PKG, 2005 (zeszyt 16).
• Józef Nyka: Spod bomb w ciszę gór (Kinderlandverschickung 1940–1945), 2005 (zeszyt 17).
• Alfred Martin: Zimowe drogi w Tatrach 1906, 2005 (zeszyt 18).
• Wiesław Stanisławski: Pisma zapomniane. Publicystyka, nowele, 2005 (zeszyt 19).
• Wiesław Stanisławski: Pisma zapomniane. Relacje, omówienia sezonów, 2005 (zeszyt 20).

Po zmianie nazwy na Górska Biblioteczka Historyczna

• Wincenty Birkenmajer: Trzy miesiące biwaku w Tatrach, 2006 (zeszyt 21).
• Józef Nyka: A potem zapadła cisza. Żydzi w obozach pracy pod Tatrami, 2007 (zeszyt 22).
• Edmund V. Téry: Zdobycie Pośredniej Grani, 2007 (zeszyt 23).
• Józef Nyka: „Taternik” pół wieku temu 1947–1960, 2007 (zeszyt 24).
• Felicja Panak: Irena Pawlewska-Szydłowska 1892–1982, 2008 (zeszyt 25).
• Józef Nyka: Hitlerowski przemysł zbrojeniowy pod Tatrami, 2009 (zeszyt 27).
• Józef Nyka: Bolesław Chwaściński w stulecie urodzin, 2009 (zeszyt 28).
• Alfred Martin: Nowe drogi w Tatrach 1908, 2009 (zeszyt 29).
• Józef Nyka: Lata wojny pod Tatrami. Kręte ścieżki pamięci, 2010 (zeszyt 30).
• Józef Nyka: Arno Puškáš 1925–2001. Mieliśmy przyjaciela, 2011 (zeszyt 31).
• Walenty Nyka: Mój koniec wojny – Czarny Dunajec 1944–1945, 2012 (zeszyt 32).
• Józef Nyka: Spod bomb w ciszę gór (Kinderlandverschickung 1940–1945), II wydanie, 2012 (zeszyt 33).
• Józef Nyka: A potem zapadła cisza. Niemieckie obozy pracy dla Żydów pod Tatrami, II wydanie, 2012 (zeszyt 34).
• Józef Nyka: Zdzisław Dziędzielewicz-Kirkin, 2012 (zeszyt 35).
• Irena Pawlewska-Szydłowska: Lu, Helcia, Głuskula. Helena Dłuska 1892–1921, 2013 (zeszyt 36).
• Zdzisław Dziędzielewicz-Kirkin: Echa okupacyjnych lat, 2013 (zeszyt 37).
• Józef Nyka: Wypadki w górach najwyższych 1986, 2014 (zeszyt 38).
• Georg Buchholtz: Sławkowski Szczyt 350 lat temu, 2014 (zeszyt 39).
• Józef Nyka: 70 lat temu: Z Pazurem pod Tylką, 2014 (zeszyt 40).
• Józef Nyka: 70 lat temu: Bitwa ochotnicka, 2014 (zeszyt 41).
• Ľudo Smatana, Julius Hefty: W limbowym gaju pod Osterwą, 2017 (zeszyt 45).
• Monika Nyczanka: O twórcach Symbolicznego Cmentarza pod Osterwą, 2017 (zeszyt 46).
• Christian Genersich: Nad Morskim Okiem, w Białej Wodzie, 2017 (zeszyt 47).
• Józef Nyka: Organizacje wysokogórskie w Warszawie 1927–1977, 2017 (zeszyt 48).
• Józef Nyka: Batalion Lamparta – trzy przyczynki, 2017 (zeszyt 49).
• Józef Nyka: Siodło znaczy siodło, 2018 (zeszyt 55).
• Jerzy Wesołowski – Wojciech Wróż – Zygmunt Heinrich: Kangchendzönga lat temu czterdzieści, 2018 (zeszyt 56).
• Józef Nyka: Jerzy Surdel (1935–2018), 2018 (zeszyt 58).
• Józef Nyka: Bierz i Bogu dziękuj. Spiski poszukiwaczy skarbów, 2019 (zeszyt 60).
• Józef Nyka: Tatry – nazwy samosiejki, 2019 (zeszyt 62).

Inne

• Taternicy Ojczyźnie 1939–1945, publikacja 11. Explorers Festival Łódź 2009.

Odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2015)^[5][6].
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2003)^[7].

Przypisy

1. Zmarł Józef Nyka (1924-2021) [online] [dostęp 2021-09-06] (pol.).
2. DawidD. Golik DawidD., Partyzanci „Lamparta”, Kraków: Attyka, 2014, ISBN 978-83-62139-72-9. Brak numerów stron w książce
3. The Himalayan Club: Office Bearers. [dostęp 2017-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-22)].
4. Wiesław A. Wójcik: Józiu. Wspomnienie Józefa Nyki, [w:] „Gazeta Górska” R XXIX, nr 3 (115), lato 2021, s. 58–59.
5. Odznaczenia na Kasprowym Wierchu. 2015-04-25. [dostęp 2015-04-25].
6. Dziękuję za zasługi w drodze ku polskiej wolności. prezydent.pl, 2015-03-03. [dostęp 2015-06-17].
7. M.P. z 2004 r. nr 20, poz. 356.

Bibliografia

• Janusz Kurczab: Leksykon polskiego himalaizmu. Warszawa: Agora SA – Biblioteka Gazety Wyborczej, 2008, s. 91–92, seria: Polskie Himalaje. ISBN 978-83-7552-383-6.

Linki zewnętrzne

• Strona domowa Józefa Nyki, miejsce publikacji „Głosu Seniora”, „Gazety Górskiej” oraz „Górskiej Biblioteczki Historycznej”

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000071478838
• VIAF: 52105077
• LCCN: n85330581
• GND: 1240842635
• SUDOC: 140154108
• NKC: jx20041208049
• NTA: 069149534
• PLWABN: 9810581500305606
• NUKAT: n93110160
• J9U: 987007277562305171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3949120