 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
Głowno |
| Adres |
Ludwika Norblina |
| Typ budynku |
Fabryka |
| Ukończenie budowy |
1836 |
| Zniszczono |
1914-1918 |
| Odbudowano |
1924 |
| Pierwszy właściciel |
Józef Gabriel Lubowidzki |
| Kolejni właściciele |
Edmund Stempkowski, Rodzina Prywesów vel Ajzenmanów, Norblin, Bracia Buch i T. Verner |
Położenie na mapie Polski  | |
 51°57′51″N 19°42′42″E | |
Fabryka w dzielnicy Osiny w Głownie w województwie łódzkim w której od pierwszej połowy XIX wieku znajdowały sie kolejno walcownia miedzi, fabryka firmy Norblin, Bracia Buch i T. Werner, Wojskowe Zakłady Motoryzacyjne Nr 3 i Sobieslaw Zasada Centrum S.A.
Obecnie tereny sa zajmowane przez wiele mniejszych firm.
Historia
Zakład Fabryczny Hamerni oraz Walcownia miedzi i cynku Józefów
Historia tego miejsca sięga pierwszej połowy XIX w. kiedy to właściciel Osin Józef Gabriel Lubowidzki herbu Topacz (były prezes Banku Polskiego i marszałek Sejmu Królestwa Polskiego) wraz z bratem Mateuszem wznieśli Zakład Fabryczny Hamerni oraz Walcownię miedzi i cynku pod nazwą Józefów.
Dokładna data założenia nie jest znana aczkolwiek według dokumentu hipotecznego z 24 października 1836 roku Józef i jego brat Mateusz są właścicielami dóbr i „nowo założonej Huty”
Na jej rozwój w Banku Polskim zaciągają pożyczkę w wysokości 70 tysięcy złotych „z ratami półrocznymi”, którą mają spłacić w ciągu 12 lat. Pożyczka liczy się od dnia 1 stycznia 1837 roku. Dalej dokument informuje, że „wznieśli Zakład Fabryczny Hamerni oraz Walcowni miedzi i Cynku pod nazwaniem Józefów”. Jego wartość szacuje się na 140 tysięcy 250 polskich złotych.
Gazeta Księstwa Poznańskiego z roku 1836 informowała, że „niedawno założona w Osinach hamernia i walcownia miedzi i cynku” to „zakład który pod błogą Rządu opieką staje się nowym bodźcem dla krajowego przemysłu, nową rękojmią przyszłej pomyślności naszej”.
W roku 1860 zakład przechodzi w ręce Edmunda Stempkowskiego i w 1870 r. zdobywa brązowy medal na wystawie w Petersburgu.
W tym czasie w zakładzie zatrudniano 14 pracowników.
Towarzystwo Akcyjne Osińskiej Walcowni Miedzi, Mosiądzu i Drutu
Od roku 1882 warszawska rodzina Prywesów vel Ajzenmanów przejmuje fabrykę.
Za wyroby z cienkiej blachy miedzianej na Wystawie Rolniczo-Przemysłowej w Warszawie w 1885 r. zdobywają srebrny medal z rąk hrabiego Augusta Potockiego.
W 1899 r. założone zostało Towarzystwo Akcyjne Osińskiej Walcowni Miedzi, Mosiądzu i Drutu.
Właśnie w tym czasie zaczęło się dynamicznie rozwijać, tak pod względem wartości produkcji, jak i liczby zatrudnionych pracowników. W 1900 roku zatrudnionych było ich 125, w 1904 – 150, w 1909 a w 1913 – 200
Bilans Walcowni za rok 1901:
„Towarzystwo akcyjne Osińskiej walcowni miedzi, mosiądzu i fabryki drutu. Bilans za rok 1901 zamknięty stratą 12,191.48. Z historii rozwoju tego towarzystwa wiemy, iż ten 3-ci rok istnienia był finansowo najgorszy. Gdy jednak rzucimy okiem na powiększone znacznie pozycye maszyn i siły wodnej, gdy do tego dodamy, iż zakłady pół roku były nieczynne w skutek zmiany 30-o konnego koła wodnego na turbinę 100 konną i, korzystając z tego, rozszerzyły u siebie warsztaty drutu miedzianego i elektrycznego, – to wtedy jasno zrozumiemy, iż gorszy cyfrowo bilans jest tylko złem koniecznem dla lepszego jutra. Ta przyszłość też bardzo dodatnio się przedstawia już w pierwszych miesiącach roku bieżącego znaczną wytwórczością fabryki i dotrzymującą jej kroku sprzedażyą. Na dalszy rozwój zakładów dodatnio wpłynie kolej kaliska, z którą fabryka będzie połączona bocznicą”.
W latach 1904 – 1913 w zakładzie trzykrotnie wzrosła moc silników, a stopień mechanizacji zakładu, był wyjątkowy. Moc 3 parowych maszyn oraz 3 turbin wynosiła w 1913 r. 800 KM.
W walcowni produkowano blachę oraz drut miedziany i mosiężny, także na rynek rosyjski. W zarządzie firmy w tym czasie, jak i później zasiadali w większości Rosjanie albo rosyjscy Żydzi.
W 1904 roku prezesem był Lejzor Luzer Prywes. Siedziba zarządu firmy mieściła się na placu Grzybowskim 10 w Warszawie.
André Citroën
18 kwietnia 1900 roku wraz ze swoim szwagrem Bronisławem Goldfederem fabrykę odwiedził francuski inżynier i przyszły gigant przemysłu samochodowego André Citroën, który przyjechał do Polski odwiedzić ojczyznę swojej pochodzącej z Warszawy matki, Maszy Amelii Kleinman.
W wielu źródłach wizyta ta jest opisywana jako przełomowa w życiu młodego francuza a fabryka w Głownie jako jedno z najważniejszych miejsc w historii koncernu Citroën.
To podczas tej wizyty André po raz pierwszy zobaczył koła o uzębieniu daszkowym które były tańsze w produkcji, wytrzymalsze i cichsze od standardowych kół zębatych.
André kupił patent na ich produkcję i po powrocie z Polski założył Przedsiębiorstwo przekładni zębatych Citroëna (Société des engrenages Citroën). Zęby koła zębatego daszkowego znalazły się w znaku firmowym Citroëna i do dziś są symbolem tej marki.
Koła które zobaczył Citroën były użyte w kole wodnym napędzającym młot kuźniczy, z czasem koło to zostało zastąpione turbiną. Jaz wodny w którym znajdował się mechanizm jest użytkowany do dziś.
Towarzystwo Udziałowe „Głowno”
W 1912 roku zakład przekształcono na Towarzystwo Walcowania miedzi „Główno”. Siedziba zarządu mieściła się wówczas w Moskwie. Firma zmieniła właściciela i nosiła nazwę Towarzystwo Udziałowe „Głowno” (nazwę miasta pisano Główno bądź Głowno). Należała do Towarzystwa Akcyjnego Kolczugin. Warto zwrócić uwagę, że po raz kolejny choć formalnie zakład nie znajdował się w obszarze miasta Głowna użyto nazwy właśnie tej miejscowości. Rozwój zakładu zahamował wybuch I wojny światowej.
Po wojnie fabryka objęta była przymusowym zarządem państwowym, musiała mieć jednak swojego dzierżawcę. Został nim Nikodem Brabander urodzony w Warszawie w 1893 roku były oficer w Legionach Józefa Piłsudskiego.
Zakład zatrudniał 20 pracowników produkujących blachy, drut, prasy, sztangi miedziane, a biuro sprzedaży mieściło się w Warszawie na ulicy Sadowej 5.
Norblin, Bracia Buch i T. Verner
Od roku 1921 wyraźne zainteresowanie fabryką w Osinach wykazuje znajdujące się w Warszawie Towarzystwo Akcyjne Fabryk Metalowych „Norblin, Bracia Buch i T. Verner” nazywane potocznie, Zakładami Norblina. 1924 roku spółka zostaje nowym właścicielem 200ha zdewastowanej wojną walcowni z miejsca zabierając się za jej dynamiczny rozwój.
W pobliżu powstaje osiedle zamieszkałe przez około 1000 pracowników, kościół sw. Barbary i Dom Kultury.
Miejsce gdzie znajdował się zakład formalnie zostal przyłączono do Głowna rozporządzeniem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z dnia 6 lipca 1934 roku. Do miasta włączono obszary przemysłowe z osiedlami robotniczymi: Osiny i Huta Józefów, których większość mieszkańców stanowili pracownicy zakładu i ich rodziny.
Po śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego to tu walcowano blachy do jego ozdobnej trumny. Walcowanie tych blach powierzono zakładom w Głownie ponieważ była tam już wówczas największa w Polsce walcownia miedzi i mosiądzu z elektrownią o mocy 2500 kw.
Pod koniec lat 30. rozpoczęto budowę nowych hal produkcyjnych, do których zamierzano przenieść całość produkcji związanej z przemysłem ciężkim.
Utworzona w ten sposób filia warszawskich zakładów „Norblina” była jednym z najnowocześniejszych zakładów branży metalowej w Polsce, produkcja obejmowała m.in. rury miedziane i mosiężne bez szwu, blacha miedziana paleniskowa, paski prowadzące do pocisków artyleryjskich, taśmy, płaskowniki, oraz platerowanie.
Wyroby eksportowano do siedemdziesięciu krajów świata.
W przeddzień wybuchu drugiej wojny światowej zakłady Norblina zatrudniały 2230 osób.
II Wojna światowa
Gdy niemieccy okupanci wkroczyli do Głowna, głównym punktem ich zainteresowania były zakłady Norblina. Ówcześni pracownicy wspominali, że niemcy znali nie tylko rodzaje maszyn będących na wyposażeniu zakładu, ale także miejsca gdzie się one znajdowały. Zadając jednocześnie pytania o te, których nie mogli zlokalizować. Według zapisków ówczesnego dyrektora zakładu, jeszcze w 1939 roku do Niemiec wywieziono około 700 wagonów surowców. W czasie wojny zakład został wcielony do kompleksu niemieckiego przemysłu zbrojeniowego. Zakłady prowadziły produkcję i naprawę taboru kolejowego oraz wozów bojowych.
Niedługo po wyzwoleniu Głowna w lutym 1945 roku do zakładów przybył przedwojenny dyrektor firmy Józef Szaniawski. Nie doliczono się jednak żadnej maszyny funkcjonującej tutaj do 1 września 1939 roku.
WZMot - 3
Latem 1946 roku dawna fabryka została przejęta przez Państwowe Zakłady i Warsztaty Samochodowe w Warszawie. Pod koniec tego samego roku otwarto w nich oddział samochodowy, montujący m.in. samochody przekazane przez Amerykanów (głównie Studebakery).
Ostatecznie w roku 1951 zakłady otrzymały nazwę Wojskowe Zakłady Motoryzacyjne Nr 3 w Głownie.
W kolejnych latach gruntownie rozbudowano i zmodernizowano zakład, który specjalizował się w naprawach silników samochodowych oraz przeprowadzaniu kapitalnych remontów samochodów i ciągników. Remontowano tutaj pojazdy wojskowe, głównie samochody i transportery opancerzone (min. pływający transporter opancerzony OT-64 SKOT którego szczelność była testowana w zbudowanym do tego celu basenie).
W zakładach naprawiano też sprzęt wojskowy z tak odległych krajów jak Republika Czadu.
Firma ciągle rozbudowywała się, liczba zatrudnionych przekraczała momentami 2 tysiące pracowników. Stanowiło to ponad połowę mieszkańców miasta, zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej.
W latach 1945-1947 w zakładzie pracował Rajmund Kaczyński, ojciec Lecha i Jarosława Kaczynskich.
Sobieslaw Zasada Centrum S.A.
Po upadku PRL zakład został zakupiony przez Sobiesław Zasada Centrum S.A., który rozpoczął montaż samochodów przemysłowych marki Mercedes, samochodów osobowych marki Hyundai i zabudów motoryzacyjnych (karetki dla firmy Binz, bankowozy).
Tutaj 15 czerwca 1992 roku zmontowano pierwszy w krajach Europy Wschodniej, samochód marki Mercedes – Benz. Był to samochód dostawczy model 310 D.
Istniały plany rozpoczęcia montażu samochodów firmy Lada, ale nie doszły one do skutku.
Na przełomie lat 1996/97 w zakładzie wyremntowano wyłowiony z rzeki Pilicy wrak niemieckiego transportera opancerzonego SDKFZ 251, któremu nadano nazwę „Rossi”.
Udało się go uruchomić zachowując ponad 90 procentową oryginalność części zamiennych. Można zobaczyć go m.in. w filmie w reżyserii Janusza Majewskiego pt.: Złoto Dezerterów.
XXI wiek
Po zamknięciu zakładu przez Sobieslaw Zasada Centrum S.A. teren został podzielony i sprzedany bądź wydzierżawiony. Obecnie siedziby swoje ma tutaj wiele mniejszych firm.
Hale fabryczne wybudowane w 1924 roku wciąż stoją. Droga wiodąca na około tych budynków jest nazwana na część Ludwika Norblina założyciela firmy Norblin, Bracia Buch i T. Verner.
Galeria
Wnetrze WZMot
Hala od strony jeziora
Wnetrze hali WZMot
Fabryka Norblina
Ulotka
SKOT w trakcie testow w WZMot
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
