Loading AI tools
gatunek rośliny Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wełnianka wąskolistna (Eriophorum angustifolium) – gatunek rośliny z rodziny ciborowatych (Cyperaceae). Rośnie na różnego rodzaju mokradłach w strefie arktycznej i umiarkowanej półkuli północnej. Roślina opisywana była jako dość pospolita na terenie Polski, ale w ostatnich dziesięcioleciach obserwuje się spadek liczby stanowisk i wyraźny ubytek liczebności osobników na stanowiskach. Roślina wymaga wysokiej wilgotności i zanika z powodu odwodnień mokradeł. Efektowny i charakterystyczny puch na owocach ułatwia ich rozsiewanie. Roślina ma ograniczone znaczenie użytkowe – spożywana jest jako jadalna w Arktyce, lokalnie bywała wykorzystywana w ziołolecznictwie. Puch stosowano m.in. do wyrobu knotów do świec i napełniania poduszek – jest jednak zbyt kruchy by roślina mogła być wykorzystana jako włóknodajna.
 | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
wełnianka wąskolistna |
| Nazwa systematyczna | |
| Eriophorum angustifolium Honck. Verzeichn. Gewachse Teutschl. I. 153 (1782); Becherer in Candollea, IV. 63(1929) | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |
 | |
| Zasięg | |
 | |
Wełnianka wąskolistna występuje na półkuli północnej – jest szeroko rozpowszechniona w Eurazji i Ameryce Północnej. Rośnie w Arktyce – na Alasce, Archipelagu Arktycznym, w południowo-zachodniej i wschodniej Grenlandii, na Islandii[4], sięgając na północ do 83° szerokości północnej[5]. Na południu zasięg sięga do środkowej Azji, od Korei, poprzez Kazachstan po Kaukaz. Gatunek rośnie także na izolowanym obszarze w północnym Syczuanie[6]. W Europie sięga na południu do północnej części Półwyspu Iberyjskiego, środkowej Apenińskiego i gór w północnej Grecji[4]. W Ameryce Północnej rośnie na północy sięgając po środkową część Stanów Zjednoczonych, najdalej na południe schodząc wzdłuż pasma Gór Skalistych. Jako wątpliwy podawany był też z Jamajki i Kuby[4]. Brytyjski botanik William Turner Thiselton-Dyer miał odnaleźć ten gatunek w 1898 także w Republice Południowej Afryki[7].
W Polsce wełnianka wąskolistna jest rozpowszechniona niemal w całym kraju. Brak jej lokalnie lub jest rzadka na obszarach, gdzie brak odpowiednich siedlisk – np. na Żuławach Wiślanych, północnym Mazowszu i Pogórzu Środkowobeskidzkim[8].
Wełnianka wąskolistna występuje na różnych siedliskach mokradłowych, zwykle na obszarach o opadach rocznych od poniżej 1000 mm do ponad 2500 mm. Jednak to nie wielkość opadów, a duża wilgotność gleby jest czynnikiem limitującym występowanie gatunku. Zwykle też na siedliskach tego gatunku występuje znaczna wilgotność powietrza i silne nasłonecznienie. Przy wilgotności podłoża spadającej poniżej 50% rośliny te zaczynają więdnąć. Na silniej uwodnionym podłożu kłącza są dłuższe (do ponad 40 cm), podczas gdy na przesuszonych osiągają do kilku centymetrów (podobnie silnie są skrócone w przypadku wyeksponowania na światło słoneczne). Silne uwodnienie jest też skorelowane z większą liczbą kłosków w kwiatostanie (średnio ponad 6 na silnie podmokłych i zasobnych w węglan wapnia torfowiskach oraz średnio około 3 na glebie przynajmniej okresowo przesychającej). Rosnące w cieniu pędy ulegają etiolacji. Gleba na stanowiskach tego gatunku zwykle jest torfiasta i kwaśna (pH od 3,5 do 7), ale rośliny te rosną także na torfowiskach węglanowych, z dużą zawartością węglanu wapnia[7]. Nie jest to gatunek przywiązany do siedlisk o określonym odczynie, a poza silnym uwodnieniem podłoża czynnikiem limitującym jego występowanie jest to by siedlisko było skąpożywne[3]. Adaptacją do typowego w takim podłożu deficytu przyswajalnego azotu jest silnie rozbudowany system korzeniowy[13].
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych Europy Środkowej gatunek charakterystyczny dla Cl. Scheuzerio-Caricetea nigrae[14] oraz dla zespołu Eriophoro angustifolii-Sphagnetum recurvi[11]. Rośnie w bardzo różnych zbiorowiskach roślinnych na torfowiskach; na ubogich gatunkowo płach z torfowcami Sphagnum, poprzez mszary z wełnianką pochwowatą Eriophorum vaginatum i wrzosowiska atlantyckie, po bogate florystycznie mszary z wełnianeczką darniową Trichophorum cespitosum i inne typowe dla torfowisk przejściowych oraz różne zbiorowiska źródliskowe i łąk wilgotnych (często w towarzystwie takich gatunków jak: bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata, siedmiopalecznik błotny Comarum palustre, turzyca dzióbkowata Carex rostrata). Wełnianka wąskolistna jest typowym gatunkiem dla wczesnych faz sukcesji roślinności na odsłoniętym z różnych przyczyn podłożu torfowym, ale ustępuje ze zbiorowisk, w których występuje silna konkurencja silniej rosnących bylin[7]. Jest jednym z kluczowych gatunków zagęszczających i wypiętrzających pła zarastające zbiorniki wodne[15].
Na obszarach górskich rośnie po piętro subalpejskie[11].
Rośliny tego gatunku dość dobrze znoszą pożary torfowisk, choć mogą wtórnie zanikać z powodu związanego z tym przesuszenia torfu i konkurencji gatunków zasiedlających zmienione siedlisko. Gatunek też utrzymuje się w miejscach wypasanych przez zwierzęta, a stały wypas może wręcz pozwalać na zachowanie wełnianki wąskolistnej także na torfowiskach zmienionych w pastwiska, poprzez ograniczanie rozwoju roślin o silniejszym wzroście i tworzenie optymalnych dla tego gatunku mikrosiedlisk przez bydło wydeptujące podmokły grunt. Zwierzęta rzadko zgryzają wełnianki, zwykle wiosną, gdy pędy są młode. Wełnianka wąskolistna nie utrzymuje się na torfowiskach odwadnianych, w takim przypadku rośliny ograniczają wzrost, przyrosty kłączy i wysokości pędów zmniejszają się i w końcu populacje tego gatunku znikają[7].
Brak danych o występowaniu mikoryzy u tego gatunku[7].
Do bezkręgowców związanych z tym gatunkiem należą: Ceruraphis eriophori (mszycowate) – letnie pokolenie żyje na wełniance, Elachista albidella i E. eleochariella (Elachistidae) – larwy minują łodygi i liście, Glyphipterix haworthana (Glyphipterigidae) – larwa żywi się nasionami, Celaena haworthii (sówkowate) – larwa żyje w nasadach pędów[7], Anthomyza gracilis (Anthomyzidae) – roślina pokarmowa dla larw[16].
Rośliny tego gatunku są zwykle wolne od patogenów grzybowych, rzadko bywają porażane przez mączniaka[17]. Na martwych pędach rozwija się natomiast liczna grupa grzybów, takich jak np: Mycocalia sphagneti (pieczarkowce), Mollisia pilosa, Cistella fugiens, Pezizella eriophori, Microscypha ellisii var. eriophori, Hyaloscypha paludosa, Dasyscyphus sydowii, Lachnum imbecille, Rutstroemia henningsiana, Myriosclerotinia dennisii (tocznikowce)[16].
_(7949591596).jpg)
Wełnianka wąskolistna jest helofitem i geofitem rozprzestrzeniającym się głównie wegetatywnie za pomocą kłączy i rozłogów, w optymalnych warunkach nawet na długość 100 cm w ciągu jednego sezonu[7]. Wytwarzając co roku kolejne odcinki kłącza roślina uznawana jest za długowieczną[18]. Kwitnąć zaczynają rośliny trzyletnie, rzadziej dwuletnie, przy czym pędy kwiatonośne po wydaniu nasion obumierają. Mimo że u tego gatunku się zawiązują żywotne nasiona – ekstremalnie rzadko rejestrowana jest obecność siewek[7].
Po okresie spoczynku zimowego rozwój nowych pędów i organów podziemnych zaczyna się wraz z wiosennym ociepleniem, zwykle w marcu lub kwietniu, i trwa przez cały sezon wegetacyjny do października. W końcu tego miesiąca liście zaczynają czerwienieć (od końców począwszy) i do grudnia opadają. Kwitnienie zaczyna się w marcu wydłużeniem kłosków, a kwiaty rozwijają się w kwietniu i maju, czasem jeszcze w czerwcu. Kwiaty są wiatropylne i dichogamiczne – najpierw dojrzewają organy żeńskie, następnie pręciki. W środku lata dojrzewają owoce i rozsiewane są do września. W obrębie kłosków różna, nierzadko duża część owoców jest płonna (wyróżniają się one jaśniejszym kolorem). Owoce rozsiewane są przez wiatr podczas suchej pogody, a ich unoszenie przez prądy powietrza ułatwiają włosowato wydłużone listki okwiatu[7]. Aparat lotny powoduje, że owoce wełnianki wąskolistnej mają niewielką szybkość opadania wynoszącą 0,22 m/s[19]. Podczas mgły i deszczu włoski te sklejają się utrudniając rozsiewanie. Kiełkowanie w warunkach kontrolowanych następuje na wilgotnym podłożu w pierwszym roku, rzadziej w drugim. Występują duże różnice w żywotności i zdolności do kiełkowania nasion z różnych populacji. Siewki eksponowane przez kilka dni na temperaturę niższą niż 4 °C – obumierają. Dla skutecznego procesu kiełkowania konieczne jest osłonięte miejsce, ale bez konkurencji innych roślin, duża wilgotność, ale bez stagnującej wody na powierzchni, neutralne pH lub duża zawartość węglanu wapnia w podłożu, brak ochłodzeń[7].
Siewka w optymalnych warunkach stosunkowo szybko rozwija się osiągając 2 cm wysokości i rozwijając dwa, niewielkie, trójkątne na przekroju liście. W kolejnych miesiącach wzrost jest niemal niezauważalny, ew. rozwija się trzeci liść. Przez 18 kolejnych miesięcy nie obserwowano dalszego wzrostu siewki, ani wytwarzania kłącza[7]. Pęd kwiatonośny rozwija się najwcześniej u roślin dwuletnich, czasem dopiero po 5 latach[17].
Liczba chromosomów wynosi 2n = 58[7].
Poza podgatunkiem nominatywnym wyróżnia się jeszcze jeden podgatunek[10] lub dwa podgatunki[20]:
Opisano następujące mieszańce tego gatunku:
Nazwę naukową dla gatunku – Eriophorum angustifolium opublikował jako pierwszy w 1782 niemiecki botanik – Gerhard August Honckeny[20][24]. Nazwy tej użył sześć lat później w swojej publikacji Albrecht Wilhelm Roth, powołując się zresztą na pracę Honckeny'ego[25]. Czasem jako autor nazwy podawany bywa w efekcie błędnie Roth[7]. Wcześniej, w 1753 w Species Plantarum gatunek został opisany przez Karola Linneusza jako Eriophorum polystachion L., jednak nazwa ta uznawana jest za synonim[20]. Przez Adriaana van Royena nazwany został Eriophorum spicis pendulis[26].
Naukowa nazwa rodzajowa Eriophorum wymyślona została przez Linneusza jako złożenie z dwóch greckich słów – εριων (érion, „wełna”) i -φόρος (-phoréo, „noszę”) ze względu na puch powstający z przekwitających kwiatów. Nazwa gatunkowa angustifolium powstała z dwóch łacińskich słów – angustus („wąski”) i folium („liść”)[27].
Polską nazwą zwyczajową dla tego gatunku (i innych z rodzaju, które najwyraźniej nie były rozróżniane) była „wełnianka”, „wełnica” i „kucutka”[28]. U Krzysztofa Kluka (1805) gatunek nazwany za nazwą naukową Linneusza „wełnianką wielokłosową”[26]. W pierwszym wydaniu „Roślin polskich” (1924) gatunek nazwany został „wełnianką wąskolistną”[29] i później w piśmiennictwie XX wieku nazwa ta została utrwalona[30][31].
Gatunek w skali globalnej nie jest uznawany za zagrożony – ze względu na rozległy zasięg i znaczne zasoby na Czerwonej liście IUCN ma status gatunku najmniejszej troski (LC)[3]. Przy południowej granicy zasięgu bywa jednak regionalnie rzadki i np. w Chorwacji ma status krytycznie zagrożonego[3]. Zagrożony jest także w stanach Indiana i New Hampshire w Ameryce Północnej[23]. W Polsce roślina opisywana była jako pospolita, ale w ostatnich dziesięcioleciach obserwuje się spadek liczby stanowisk i wyraźny ubytek liczebności osobników na stanowiskach[32]. Gatunek jest wrażliwy na osuszanie mokradeł i po ich odwodnieniu zanika[7].
Istotne siedliska gatunku stanowią przedmiot ochrony europejskiej sieci Natura 2000 (torfowiska przejściowe i trzęsawiska, przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea; górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk; bory i lasy bagienne; wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym Ericion tetralix)[33].
Czyniono próby wykorzystania puchu lotnego, ale ze względu na kruchość okazało się, że nie nadaje się do wyrobu nici[34][35]. Z powodzeniem wyrabiano z niego jednak papier, knoty do świec[36][37], kapelusze[26] i stosowano jako wypełnienie do poduszek[36][37], a także mebli tapicerowanych i materaców[26]. W czasie I wojny światowej puch ten w Szkocji wykorzystywany był także do wykonywania opatrunków na rany[38].
Nasiona, nasady łodyg i korzenie wełnianki wąskolistnej są jadalne i spożywane były przez mieszkańców północnej części Ameryki Północnej (Inuitów)[39][40]. Spożywano je surowe lub po ugotowaniu, przed spożyciem korzeni należy usunąć ciemną skórkę[39].
Napary z korzeni wełnianki wąskolistnej, mające działanie ściągające, stosowane były przez Inuitów na Alasce w leczeniu dolegliwości przewodu pokarmowego[41], w Europie stosowane były w leczeniu biegunki[34]. Rdzeń z łodygi przykładano na miejsca oparzone[26].
Na pastwiskach gatunek uznawany jest za raczej niepożądany – jak inne ciborowate rośliny te zawierają dużo kryształków krzemionki podrażniających błony śluzowe przewodu pokarmowego zwierząt. Puch na owocach tworzyć ma niemożliwe do strawienia kłębki w jelitach zwierząt[42]. Z drugiej jednak strony zwierzęta, głównie owce i bydło[36] oraz gęsi[43], zgryzają te rośliny, tylko gdy te są młode[7] lub w ogóle ich unikają[26]. Problem dla zwierząt stanowić może siano z dużą zawartością owoców z puchem[26].
Charakterystyczny wygląd wełnianek i przywiązanie ich do silnie uwodnionych siedlisk warto zapamiętać by unikać miejsc, w których rosną, ze względu na ryzyko wejścia na bardzo grząski grunt[37].
Charakterystyczny pokrój w czasie owocowania sprawia, że roślina uprawiana bywa jako ozdobna, przy czym ze względu na ekspansywność zaleca się sadzić ją tylko w większych ogrodach bagiennych[44].
Rośliny tego gatunku oceniane są jako trudne w uprawie[45]. Sadzi się je w miejscach nasłonecznionych, bagiennych lub na brzegach wód, na podłożu wilgotnym lub mokrym, ewentualnie w wodzie sięgającej 5 cm głębokości[44]. Podłoże może być ubogie do żyznego[46]. Gatunek jest mrozoodporny (znosi do -20 °C[47] lub nawet -40 °C[46]). Część źródeł rekomenduje pozostawianie roślin bez ingerencji i pozwalanie na obumieranie pędów kwiatonośnych[47], inne zalecają przycinanie ich po rozsianiu owoców[17] lub wiosną[46].
Rozmnaża się je przez podział kłączy[44], najlepiej wiosną[47]. Można też wysiewać wiosną nasiona na podłoże stale wilgotne, zasobne w materię organiczną z ziemią kompostową[47].
W uprawie poza roślinami typowymi znajduje się odmiana 'Heidelicht' o przysadkach białych, w efekcie kłoskach zdobnych także w czasie kwitnienia (u roślin typowych są one czerwono-brązowe)[44][48].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
