Loading AI tools
polski pułkownik, inżynier, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Władysław Kowalski[a] (ur. 25 września 1895 w Kijowie, zm. 3 lutego 1971 w Jad Mordechaj w Izraelu[2]) – Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, który uratował ponad 50 osób[2], kawaler Orderu Virtuti Militari, pozbawiony stopnia kapitana piechoty i wydalony z korpusu oficerów Wojska Polskiego.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Miejsce zamieszkania | |
| Narodowość |
polska |
| Pracodawca | |
| Wyznanie | |
| Małżeństwo |
Lea Bucholc |
| Dzieci |
Miriam |
| Odznaczenia | |
   | |
Urodził się 25 września 1895 w Kijowie[3]. Ojciec był zrusyfikowany, matka Litwnką, a dziadek powstańcem styczniowym i zesłańcem na Sybir[4]. W wieku sześciu lat został wysłany do Petersburga na wychowanie i kształcenie w domu Pawła Nikołajewicza Ignatiewa, późniejszego ministra edukacji publicznej. Ukończył sześć klas Gimnazjum Cesarza Piotra Wielkiego i dwuletni kurs rolniczy[5]. W maju 1915 wstąpił do Preobrażeńskiego Pułku Lejbgwardii, którego dowódcą był generał major Nikołaj Nikołajewicz Ignatiew, brat Pawła[6]. Walczył na froncie przeciwko Niemcom[6]. Dopiero w 1917 w Mińsku został uświadomiony narodowo przez księcia Stanisława Światopełka-Mirskiego[6]. W tym samym roku wstąpił do I Korpusu Polskiego w Rosji, chociaż po polsku potrafił wówczas powiedzieć „co” i „proszę”[6]. W czerwcu 1918, po demobilizacji korpusu, przyjechał do Warszawy i został członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej[7].
Rodzina Władysława Kowalskiego wywodziła się ze szlachty. Jego rodzice zostali zamordowani w 1917 r. przez bolszewików. Kowalski otrzymał wykształcenie, które, zależnie od źródeł, pozwoliło mu zostać inżynierem[2][8] lub urzędnikiem[9].
29 listopada 1919 został przyjęty do Wojska Polskiego z byłych Korpusów Wschodnich i byłej armii rosyjskiej, powołany z poboru do armii czynnej na czas wojny, z zatwierdzeniem posiadanego stopnia porucznika, zaliczony do Rezerwy armii i przydzielony do dyspozycji Frontu Pomorskiego[10]. Po zakończeniu działań wojennych został zatrzymany w służbie w 48 pułku piechoty w Stanisławowie jako oficer rezerwy[11]. W 1924 był słuchaczem sześciotygodniowego kursu metodyczno-praktycznego przy Dowództwie Okręgu Korpusu Nr VI we Lwowie[12]. 23 sierpnia 1924 został przemianowany z dniem 1 lipca 1924 na oficera zawodowego w stopniu kapitana ze starszeństwem z 1 lipca 1919 i 7. lokatą w korpusie oficerów piechoty[13]. W tym samym roku był przydzielony do Korpusu Kadetów Nr 2 w Modlinie[14]. W roku szkolnym 1925/26 pełnił służbę na stanowisku wykładowcy, a później wrócił do 48 pp[15]. W 1928 dowodził 3. kompanią[16][17][1]. 19 kwietnia 1929 w Borszczowie przyjął od porucznika Kazimierza Galińskiego obowiązki powiatowego komendanta Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego[18]. W listopadzie 1930 został zawieszony w czynnościach służbowych[19], w styczniu 1931 zwolniony z zajmowanego stanowiska w 48 pp[20], a 15 listopada 1932 oddany do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr VI[21][22][23]. Pozostawał w związku z Krystyną Boral, żoną po lekarzu, z którą miał dziecko[24].
Wyrokami Wojskowego Sądu Okręgowego Nr VI we Lwowie, sygn. akt KO. 292/30 z 26 maja 1933 i Najwyższego Sądu Wojskowego w Warszawie, sygn. akt R.325/33 z 23 listopada 1933 kapitan Kowalski został skazany na karę dzięciu miesięcy więzienia i wydalenie z korpusu oficerskiego za występki przywłaszczenia i fałszu popełnione na stanowisku powiatowego komendanta WFiPW w Borszczowie[25]. 27 grudnia 1933 szef Biura Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych, pułkownik Ignacy Misiąg wydał, w imieniu ministra, zarządzenie o bezzwłocznym zwolnieniu skazanego ze służby czynnej i przez właściwą PKU z obowiązku wojskowego oraz skreślenie go z list oficerskich[25]. 20 stycznia 1934 kapitan Kowalski został powiadomiony o wspomnianym zarządzeniu, lecz odmówił oddania orderu Virtuti Militari i legitymacji[26].
W 1937 pomocnik komendanta 1 Szpitala Okręgowego w Warszawie, major Stanisław Kęsek zwrócił się pismem nr 952/37/S z prośbą do Kapituły Orderu Virtuti Militari o „podanie aktualnego adresu kawalera Orderu Virtuti Militari Kowalskiego Władysława zamieszkałego w 1937 w m. Nadwórna ul. 3 Maja nr 78” z uwagi na to, że był on „dłużnikiem Skarbu Państwa za leczenie szpitalne”[27]. Odpowiedź została udzielona telefonicznie 21 czerwca 1939[27].
Następnie rozpoczął pracę w warszawskim oddziale holenderskiej firmy „Philips”. Już w wojsku, a następnie w pracy, potrafił utrzymywać dobre relacje ze swoimi podwładnymi i współpracownikami żydowskiego pochodzenia[9].
Podczas II wojny światowej brał czynny udział w obronie Warszawy przed Niemcami w 1939 r., ale dostał się do niewoli. W związku z zajmowanym stanowiskiem i znaczeniem, jakie pełnił w warszawskim oddziale Philipsa, został następnie zwolniony[28].
Latem 1940 r. udzielił pomocy Brunonowi Boralowi, Żydowi, który zaczepił Kowalskiego na ulicy, prosząc o coś do jedzenia. W odpowiedzi Władysław zabrał Brunona do swojego domu przy ulicy Pańskiej 111. Kowalski zdobył dla Borala fałszywe dokumenty, zorganizował meldunek na Pradze oraz zatrudnienie w firmie „Philips”[2][9].
Od początku powstania getta warszawskiego pracownicy „Philipsa”, w tym również Kowalski, angażowali się w niesienie pomocy byłym współpracownikom, zmuszonym do zamieszkania na jego obszarze. Oficjalnie wchodził do getta ze specjalną przepustką w ramach obowiązków służbowych, która zapewniała mu swobodne wejście, przemieszczanie się i wyjście. Dzięki temu mógł przemycać za mury żywność i lekarstwa, a ludzi z getta wyprowadzać w przeciwnym kierunku. Pretekstem Kowalskiego do wyciągania odpowiednich osób było egzekwowanie należności wekslowych i długów należnych firmie. W rzeczywistości wyszukiwał osoby, które z pomocą „Philipsa” mogłyby wydostać się z getta i ukryć. Po przejściu na bezpieczną stronę umieszczał ratowane osoby w kryjówkach. W lipcu 1941 r. wydostał z warszawskiego getta znajomego z pracy, Seweryna Sznajdermana wraz z żoną Zulą i córką Basią, po czym ulokował ich w mieszkaniu Tadeusza Szadkowskiego przy ulicy Radzymińskiej[9].
W sierpniu 1941 r. Kowalski usłyszał jęki dochodzące z gruzów zrujnowanej warszawskiej kamienicy. Po bliższym przyjrzeniu się odkrył, że ukrywało się tam troje rodzeństwa z rodziny Rubinów (adwokat Filip, jego siostra Karolina oraz brat Jankiel i jego żona Balbina). Kowalski najpierw zabrał ich do swojego mieszkania, jednak po kilku miesiącach musiał znaleźć oddzielne schronienia dla Filipa i Jankiela ze względu na ich głośne kłótnie i związane z tym niebezpieczeństwo[9].
Jesienią 1942 r., z pomocą Piotra Bojki, wydostał z getta w Izbicy rodzinę Rozenów, pochodzącą z Zamościa. Byli to Chaim, Ada, ich córka Malwina oraz siostra Chaima, Wanda. Następnie przetransportował całą rodzinę do Warszawy i umieścił w mieszkaniu swojego przyjaciela Zdzisława Szczepanowskiego przy ulicy Jasnej 5[9].
W lutym 1943 r. wyprowadził z warszawskiego getta 7 osób. Byli to Józef i Rachela Tylia, Lea Bucholc, Aron i Helena Bialer, a także Mieczysław i Barbara Rezyk. Tyliów umieścił w mieszkaniu Jana Babeckiego przy ul. Tamka 11, natomiast Leę Bucholc przetransportował do swojej znajomej Franciszki Majewskiej, mieszkającej w Tarczynie koło Warszawy. Bialerów i Rezyków wprowadził do swojego mieszkania w Warszawie. Czterech z uratowanych cierpiało z powodu poważnego niedożywienia, zostało rannych i posiniaczonych w wyniku pobicia. Wszyscy stopniowo wrócili do zdrowia[9].
Latem 1943 r. został poinformowany o ciężkiej sytuacji grupy ośmiorga Żydów, ukrywających się na Pradze przy ul.Ząbkowskiej, którzy byli szantażowani przez Polaka, kolaborującego z Niemcami. Kowalski stopniowo sprowadził do swojego mieszkania Romana i Cyporę Fiszer, siostrę Romana, Binę Bergmanową, jego brata Mordechaja z narzeczoną Tusią Sakowicz, Seweryna i Wandę Waholder oraz Barucha Goldfarba[9].
Wraz z przeprowadzaniem ósemki do mieszkania Kowalskiego powstała potrzeba stworzenia dla nich bezpiecznej kryjówki. Od lata 1943 r. ukrywało się tam dwanaście osób. Z pomocą Romana Fiszera wybudowano nową, fałszywą ścianę przez całą długość jednego z pokoi. Za nią Żydzi mieli swoją kryjówkę[9].
Początkowo Żydzi dokładali się do kosztów utrzymania, jednak wkrótce ich oszczędności się wyczerpały. Wtedy Kowalski zorganizował u siebie produkcję zabawek, które sprzedawał później w sklepach zabawkowych. Między wrześniem 1943 r. a końcem lipca 1944 r. mieszkanie Kowalskiego było trzykrotnie rewidowane przez Niemców, po ostatnim razie trafił na posterunek Gestapo. Dzięki znajomościom został wkrótce wypuszczony, a kryjówka nigdy nie została odkryta[9]
W czasie powstania w sierpniu 1944 r. mieszkanie Kowalskiego przy ulicy Pańskiej 111 zostało zbombardowane. Ukrywani zeszli do piwnicy, jednak musieli się szybko stamtąd ewakuować. Kierowana przez Kowalskiego grupa przenosiła się z miejsca na miejsce w poszukiwaniu schronienia w podziemiach przypadkowych budynków. Podczas wędrówki do grupy przyłączyło się 30 osób. Wśród nich znaleźli się lekarze Zew i Helena Beck, Jakub Karol, Szaja, Ruth i Liwia Ginsburgowie, Roman i Chana Noszczykowie, Menachem i Chana Justinowie, lekarz Baruch Dżima, Karolina i Jakub Markowie, Pola Gleniec, Zygfryd i Bronka Rosłańcowie, Adam i Ela Czareccy, Joachim i Chawa Stachowie, Izaak i Mela Szerowie, Abraham Szabaton z wnukiem Kubą Szabatonem, Gienek Szabaton z żoną Bronką i Henek Szabaton z żoną Miriam (synowie Abrahama Szabatona) oraz bracia Adam i Natan Knoblochowie. Dołączyli także ci, których Kowalski umieścił wcześniej u znajomych. Przed upadkiem powstania grupa, którą opiekował się Kowalski liczyła 56 osób[9].
W październiku 1944 r. wszyscy z 56-osobowej grupy pozostali razem w kryjówce w niemal wyludnionej Warszawie. Był to zorganizowany przez Kowalskiego bunkier w piwnicach zbombardowanego domu przy ulicy Siennej 20/22. Członkowie grupy zamurowali okna, wykopali przekop do kanału, który miał służyć ucieczce w razie niebezpieczeństwa, a także zbudowali piec do gotowania i wychodek. Mimo że pobyt był przewidywany na dwa-trzy tygodnie, Kowalski spędził tam z grupą ukrywanych kilka miesięcy, do wyzwolenia Warszawy przez Armię Czerwoną w styczniu 1945 r. Po szybkim wyczerpaniu się zapasów żywności, grupa żywiła się wodą z cukrem i tabletkami witaminy „C”. W tym czasie jeden z ukrywających się, Mordechaj Fiszer, zmarł. Został pochowany w bunkrze. Ukrywający się opuścili kryjówkę 19 stycznia 1945[9].
Większość Żydów uratowanych przez Kowalskiego wyjechała do Łodzi, a później wyemigrowała za granicę, m.in. do Izraela, Kanady, Stanów Zjednoczonych, Francji, Belgii i Brazylii. Po zakończeniu działań wojennych Kowalski utrzymał kontakt z Romanem i Cyporą Fiszer, Biną Bergmanową, Adamem i Elą Czareckimi, Mieczysławem i Barbarą Rezyk, Zygfrydem i Bronką Rosłaniec. W 1947 r. zawarł związek małżeński z uratowaną Leą Bucholc. Dziesięć lat później razem z małżonką wyjechał do Izraela, gdzie przyszła na świat ich córka, Miriam[29]. W 1962 r. rozpoczął pracę w Instytucie Jad Waszem[9].
4 czerwca 1963 r. Władysław Kowalski został jako czwarty Polak odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W Ogrodzie Sprawiedliwych wśród Narodów Świata zostało posadzone drzewo poświęcone jego pamięci[30].
Zmarł w Izraelu, 3 lutego 1971 r. i został pochowany w kibucu Jad Mordechaj[2].
Lista osób ocalonych przez Władysława Kowalskiego[9]
21 czerwca 1936 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości odrzucił wniosek o nadanie mu medalu „z powodu ujemnej opinii”[35].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
