Ulica Lipowa w Białymstoku

Za narożną kamienicą (w jej miejscu stała niegdyś karczma „Pod Łabędziem”, należąca do Andruszki – kochanki Jana Klemensa Branickiego), kończącą od północy pierzeję zachodnią Rynku Kościuszki, zaczyna się ulica Lipowa. Jej nazwa wzięła się od szpaleru lip, który rósł wzdłuż niej w drugiej połowie XVIII wieku, ale wtedy nazywano ją jeszcze ulicą Choroską, a później Nowolipiem. W początkach XX wieku nazywała się już Lipową.

W okresie międzywojennym nazywała się ulicą marszałka Józefa Piłsudskiego, następnie generalissimusa Józefa Stalina, potem fűhrera Adolfa Hitlera, znowu generalissimusa Stalina i w końcu na powrót Lipową. Ulica w 1944 została niemal całkowicie zniszczona przez hitlerowców^[2].

Przemieszczając się nią w kierunku zachodnim, mijamy^[kto?] najpierw hotel Cristal, pierwszy w powojennej Polsce hotel z prawdziwego zdarzenia w Białymstoku i docieramy^[kto?] do skrzyżowania z ulicami Liniarskiego i Malmeda^[3].

Po drugiej stronie ulicy Liniarskiego wznosi się cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja Cudotwórcy, zbudowana w latach 1843–1846. Jest to budowla klasycystyczna, zbudowana na planie greckiego krzyża. Nad skrzyżowaniem ramion wznosi się kopuła, którą nieznacznie przewyższa wieża – dzwonnica z siedmioma dzwonami, postawiona nad kruchtą. Niezbyt obszerne wnętrze, mogące pomieścić nieco ponad 600 osób, ozdobił w roku 1910 polichromią Michał Awiłow, wzorując się na freskach Wasniecowa z soboru św. Włodzimierza w Kijowie. Na sklepieniu kopuły widnieje Chrystus Pantokrator, Matka Boska i Jan Chrzciciel, a poniżej – dwunastu apostołów, prorocy, królowie i czterej ewangeliści. Ikonostas z roku 1844 zawiera ikony – głównie pędzla Małachowa – wśród których wyróżniają się tonda, czyli ikony okrągłe, przedstawiające ewangelistów, święta cerkiewne i scenę zwiastowania. Przy wrotach carskich znajdują się obrazy Jezusa Chrystusa i Matki Bożej, przy diakońskich – wizerunki archaniołów Michała i Gabriela. W piwnicach soboru znajduje się cerkiew dolna św. Serafina z Sarowa, zaprojektowana przez Michała Bałasza i urządzona w roku 1959. Od 1951 cerkiew św. Mikołaja pełni funkcję katedry diecezjalnej, jest też siedzibą parafii św. Mikołaja^[4]. Przy cerkwi ma swoją siedzibę administracja prawosławnej diecezji białostocko-gdańskiej, Centrum Kultury Prawosławnej oraz Katedra Teologii Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku.

Przed cerkwią ul. Lipowa krzyżuje się z ulicą Malmeda prowadzącą do niewielkiego skwerku. Stoi tam pomnik Ludwika Zamenhofa, twórcy międzynarodowego języka esperanto, który urodził się w Białymstoku w 1859 roku.
Ulica Lipowa biegnie dalej na zachód ku kościołowi św. Rocha. Idąc nią, mijamy budynek, w którym powstał pierwszy w Polsce sklep samoobsługowy, kino „Pokój”, a po przeciwnej stronie ulicy secesyjny pałacyk Chaima Nowika, w którym znajduje się obecnie Wojskowa Komenda Uzupełnień, nieco odsunięty od ulicy budynek dawnej Żydowskiej Szkoły Rzemieślniczej (aktualnie Zespół Szkół Zawodowych) stanowiący przykład dzieła słynnej w latach międzywojennej tzw. białostockiej szkoły muratorskiej oraz – po drugiej stronie – bardzo ładną, neoklasycystyczną kamieniczkę z kariatydami podtrzymującymi balkon.

Ulica kończy swój bieg na placu Niepodległości im. Romana Dmowskiego, nad którym dominuje wzniesiony na niewielkim wzgórzu morenowym kościół parafialny pod wezwaniem św. Rocha. Jest to jeden z pierwszych na świecie kościołów modernistycznych, zbudowany w latach 1927–1946 według projektu profesora Politechniki Warszawskiej, Oskara Sosnowskiego, pomyślany jako wotum za odzyskanie niepodległości. Poprzednio w miejscu tym stała kapliczka cmentarna także pw. św. Rocha, ufundowana w 1748 roku przez Jana Klemensa Branickiego.
Korpus główny świątyni jest ośmioboczny, z wysokimi, wąskimi oknami, z attyką zasłaniającą płaski dach i smukłą wieżą, wysoką na 83 metry, zwieńczoną figurą Matki Boskiej. Wnętrze kościoła uderza surowym wystrojem. Szklane sklepienie z witrażowym gołębiem symbolizującym Ducha Świętego i czterema ewangelistami jest podtrzymywane przez cienkie, żelbetonowe filary. W ołtarzu głównym, zaprojektowanym przez Aleksandra Welsa, dominuje figura Chrystusa wyrzeźbiona przez Stanisława Horno-Popławskiego. Po lewej stronie – boczny ołtarz z figurą św. Antoniego dłuta Stanisława Bukowskiego, białostockiego architekta, który po II wojnie światowej dokończył dzieło Oskara Sosnowskiego. Dalej kaplica św. Rocha z rzeźbą patrona kościoła wykonaną przez Aleksandra Welsa. Między nią a nawą główną – ołtarz z obrazem św. Rocha pędzla Sylwestra Augustyna Mirysa, malarza związanego z dworem Branickich. Obraz ten został przeniesiony z rozebranej w 1926 roku XVIII – wiecznej kaplicy. Po przeciwnej stronie ołtarza głównego znajduje się drugi ołtarz boczny z figurą Matki Boskiej Mediolańskiej oraz kaplica z kopią obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej i krucyfiksem wykonanym przez Bolesława Bałzukiewicza.
Cały kościół otoczony jest murem z czterema wieżyczkami. Nad wejściem głównym od strony ulicy Lipowej stoi rzeźba Chrystusa Dobrego Pasterza otoczonego stadkiem owiec – także dzieło Stanisława Horno-Popławskiego. Z tego miejsca widać dobrze całą ulicę Lipową i duży fragment otaczającego ją śródmieścia.

Ulica Lipowa w Białymstoku

Pochodzenie nazwy

Historia ulicy

Ważniejsze budynki

Galeria zdjęć

Przypisy

Wikiwand - on