Loading AI tools
publicysta polski, działacz emigracyjny Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tomasz Strzyżewski, znany również jako Thomas Josef Starski (ur. 21 grudnia 1945 w Lublinie) – polski publicysta i działacz emigracyjny.
Tomasz Strzyżewski (2005) | |
Data i miejsce urodzenia |
21 grudnia 1945 |
---|---|
Zawód, zajęcie |
publicysta |
Odznaczenia | |
W 1977 po emigracji do Szwecji opublikował Czarną Księgę Cenzury PRL, ujawniającą mechanizmy funkcjonowania cenzury w PRL. W 2015 Wydawnictwo Prohibita opublikowało nowe wydanie zatytułowane Wielka księga cenzury PRL w dokumentach.
Urodził się w rodzinie lekarskiej. Jego ojciec Juwencjusz Strzyżewski kończył wówczas studia medyczne na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej. Cztery lata wcześniej dziadek Wincenty Strzyżewski w stopniu kapitana (pośmiertnie major) padł ofiarą mordu katyńskiego[1]. Dzieciństwo i resztę życia w PRL Tomasz Strzyżewski spędził w Krakowie. Jego introwertyczny charakter (był później określany mianem „milczka”[2]) spowodował konflikt rodzinny i bunt przeciwko metodom wychowawczym ojca. W swojej autobiografii napisał[3], że spowodowało to zerwanie z religijnością, problemy szkolne i początkową fascynację ustrojem komunistycznym. Jego brat Ryszard określił go jako „nadwrażliwego, zwariowanego romantyka sprawiającego kłopoty”[4].
Skończył V Liceum Ogólnokształcące im. Augusta Witkowskiego, później studiował w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Krakowie. Rozpoczął pisanie pracy dyplomowej, studiów jednak nie ukończył.
Wstąpił do Związku Młodzieży Socjalistycznej, pozostając jego członkiem przez kilka lat. Później zapisał się do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
W 1974 ożenił się i postanowił zarobić w Szwecji na mieszkanie. Przed wyjazdem do Szwecji w 1975 zrezygnował z pracy.
Nie udało mu się zrealizować zamierzeń i jeszcze w 1975 wrócił do Polski. W rezultacie musiał ponownie szukać zatrudnienia. Znalazł je za poręczeniem swojego brata w Głównym Urzędzie Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk (GUKPPIW), pomimo że nie spełniał wymogów formalnych[5][6][2].
Strzyżewski sam twierdzi, że wcześniej nie wiedział o istnieniu zinstytucjonalizowanej cenzury i przed trafieniem do GUKPPiW nie wiedział, czym się ten urząd zajmował. W swojej książce[3] napisał:
Bardzo możliwe, że większość zatrudnionych w GUKPPiW zawczasu poinformowana była o prawdziwym charakterze jego działalności, ale wynikało to po prostu z faktu, iż werbunek do tej pracy odbywał się głównie ze środowisk z cenzurą współpracujących, a więc z aparatu partyjnego i państwowego oraz spośród dziennikarzy i redakcji.
[...] od lat pracowałem i obracałem się w środowisku bardzo odległym od tych kręgów i, co za tym idzie, byłem najgorzej poinformowany o tajemnicach władzy. Byłem zwyczajnym urzędnikiem przedsiębiorstwa usługowo-przemysłowego. Moja przynależność partyjna (której oczywiście bardzo się wstydzę) miała charakter wyłącznie formalny i tak samo bierny, jak w przypadku trzech milionów tzw. szeregowych członków PZPR.
Ponieważ nie miał wcześniej kontaktu ze środowiskami będącymi pod kontrolą cenzury i nie posiadał więc odpowiedniej wiedzy ani przygotowania[5], musiał więc przejść odpowiednie przeszkolenie i początkowo miał dostęp tylko do mniej ważnych materiałów.
Według relacji Strzyżewskiego, podjęcie przez niego decyzji ujawnienia prawdy o cenzurze nastąpiło po podjęciu tam pracy. W GUKPPiW pracował 18 miesięcy. W tym czasie starał się o paszport, ale odmówiono mu jego wydania z uwagi na wcześniejszy, przedłużony pobyt w Szwecji. Samowolne przedłużenie pobytu za granicą poskutkowało dwuletnim wstrzymaniem przyznawania paszportu, pomimo składania kilku odwołań. Paszport otrzymał dopiero w 1977 na podstawie poświadczenia urlopu wydanego przez jego ówczesnego przełożonego oraz interwencji brata pracującego w Urzędzie Miasta[7][8].
Przez ten okres Strzyżewski przygotowywał, kompletował i kopiował dokumentację w celu jej późniejszego opublikowania i zdemaskowania działalności GUKPPiW. Udało mu się w całości ręcznie przepisać „Księgę Zapisów i Zaleceń GUKPPiW”[9], do której miał utrudniony dostęp, początkowo tylko w obecności innych współpracowników[10]. Ostatni dyżur w cenzurze poprzedzający urlop pełnił z 9 na 10 marca 1977, do godz. 1.30.
Około południa wyleciał z Krakowa do Warszawy, aby następnie dojechać pociągiem do Świnoujścia. Przez kontrolę celną przeszedł w marynarce i rozpiętym płaszczu, z materiałami przytwierdzonymi do pleców[11]. Przeprawił się promem do Szwecji. W 1977 opublikował wywiezione dokumenty w książce Czarna Księga Cenzury PRL, wydanej przez wydawnictwo Aneks.
Według źródeł, część „pomarcowych” środowisk polonijnych (Żydzi, którzy w 1968 musieli opuścić Polskę) nie darzyło go zaufaniem, uważając go za osobę niepewną, a nawet podejrzewając o agenturę[12]. W tym czasie, wobec Strzyżewskiego służby w rodzinnym kraju prowadziły dochodzenie[12], podsłuchiwały rozmowy[13][14] i śledziły w Szwecji[15].
Władze PRL ograniczyły możliwość wyjazdu do Szwecji rodzicom Strzyżewskiego, który, w ramach protestu, przyłączył się do głodówki przed ambasadą PRL w Sztokholmie, zorganizowanej przez innych Polaków w podobnej sytuacji.
Jako działacz emigracyjny wspierał Konfederację Polski Niepodległej – prowadził jej Biuro Informacyjne. Publikował w kanadyjskim „Czasie”, „Głosie Polskim”, sztokholmskich „Wiadomościach Polskich”, „Słowie” Kongresu Polaków w Szwecji oraz prasie krajowej: „Przegląd Artystyczno-Literacki”, „Głos”, „Życie”.
Publikacja „Czarnej Księgi Cenzury” przy jej ściśle dokumentacyjnym charakterze[uwaga 1] przyczyniła się do ujawnienia faktu, metod i zakresu cenzury w PRL.
Jest na emeryturze i mieszka w stolicy Szwecji – Sztokholmie. Jest rozwiedziony. Ma córkę Beatę, która również żyje w Szwecji. Jego syn Tomasz, w 2008 zmarł w wyniku przedawkowania kokainy[16].
W 2005 otrzymał z Instytutu Pamięci Narodowej status pokrzywdzonego na podstawie zaświadczenia BU Kr III-5532-903/02. W 2006 został odznaczony przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski[17].
Zawartość teczek z dokumentami Służby Bezpieczeństwa PRL, ukazującymi proces rozpracowywania Tomasza Strzyżewskiego przez służby bezpieczeństwa PRL są do wglądu w Internecie pod adresem: „archiwum skanów niektórych” Zbigniewa Lisieckiego – skan zawartości teczki Tomasza Strzyżewskiego otrzymanej z IPN.
Był członkiem Stowarzyszenia Wolnego Słowa, ale w 2008 w ramach protestu wycofał swoje członkostwo.
W 2009 miało ukazać się nakładem Narodowego Centrum Kultury nowe, poprawione i uzupełnione wydanie „Czarnej Księgi Cenzury PRL”[18]. Pomimo praktycznie zakończonych prac nad książką, wydawca zakwestionował treść przedmowy napisanej przez Strzyżewskiego, który uznał takie postępowanie za formę cenzury i nie zgodził się na ingerencje w tekście. W rezultacie przedsięwzięcie pod patronatem ministra kultury i dziedzictwa narodowego nie doszło do skutku i druk książki został oficjalnie odwołany[19].
Dopiero w 2015 Strzyżewski własnymi staraniami opublikował nowe wydanie zatytułowane „Wielka księga cenzury PRL w dokumentach”, poprzez Wydawnictwo Prohibita.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.